Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

Μέρος πέμπτο Οι Εικαστικές Τέχνες στη Λεμεσό
Γλυπτική

Συνεχίζοντας την ιστορική περιδιάβαση μας στις εικαστικές τέχνες της Λεμεσού θα δούμε τώρα κάποιες άλλες πτυχές της και πρώτα τη γλυπτική.

Σε αντίθεση με την ζωγραφική που όπως είδαμε οι πρώτες δραστηριότητες, εκθέσεις και ζωγράφοι ξεκίνησαν από τη Λεμεσό, η γλυπτική ως αμιγής και πρωτογενής τέχνη καθυστέρησε κάπως να εμφανιστεί, όχι βέβαια πως και στις άλλες πόλεις ήταν καλυτέρα.

Βέβαια μορφές της τέχνης αυτής έχουμε (κυρίως από εμπειρικούς σκαλιστές πέτρας) σε αρχοντικά και εκκλησίες της Λεμεσού από πολύ νωρίς με κυριότερο εκπρόσωπο τους τον Κυπριανό Περδίο θαυμάσιο τεχνίτη στον τομέα αυτό που έκανε και κάποια έργα γλυπτικής. Μαθητής του και ο Γιάννης Περδίος, ανιψιός του Κυπριανού που συνέβαλε και στον γλυπτό διάκοσμο της σπουδαίας οικίας Πιλαβακη , νυν δημοτική βιβλιοθήκη.

Όμως οι φιλότεχνοι λεμεσιανοί δεν στέρησαν- παρά την έλλειψη ντόπιων γλυπτών- στον καλλωπισμό των οικιών τους με γλυπτές αναπαραστάσεις αλλά και τις εκκλησιές και τους τάφους τους στην αυλή της Αγίας Νάπας αρχικά και στο κοιμητήριο Αγίου Νικολάου στη συνέχεια, όπου έχουμε θαυμαστά έργα τέτοιας γλυπτικής, τα οποία μάλιστα και δεν τα πολυεκτιμούμε σήμερα ως θα έπρεπε...

Ήδη από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα κάλεσαν τον ελλαδίτη γλύπτη Θυμόπουλο που παρεπιδημούσε στη Λευκωσία να φιλοτεχνήσει το εξαίσιο, από μάρμαρο Πεντέλης, πεπλο του νεόδμητου τότε «περικαλλούς» καθεδρικού της Αγίας Νάπας αλλά και να κατασκευάσει και πολλές προτομές και αγάλματα που κοσμούν όπως είπαμε μέχρι σήμερα το κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου. Την ίδια εποχή ο νεωτεριστής και φιλότεχνος Δήμαρχος Χριστόδουλος Σώζος φρόντισε να φέρει από την Ελλάδα και να κοσμήσει με αυτά τον Δημόσιο Κήπο ( έργο και αυτό της δημαρχείας του) όπως μας πληροφορεί και η εφημερίδα της Λεμεσού «Σαλπιγξ» ημερομηνίας 22 Ιανουαρίου 1909, ενώ η εφημερίδα της Λευκωσίας «Κυπριακός Φύλαξ» σε ένα επαινετικότατο για τη Λεμεσό άρθρο με τίτλο «Η Λεμεσός εν προόδω»,το 1911, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα:

«Η Λεμεσός εντός της τριετίας ταύτης εδημιούργησε τον πρώτον εν Ανατολή δημόσιον κήπον την τε τοποθεσίαν, την έκτασιν, το διάγραμμα και την διάταξιν. Εκοσμήθη πρώ¬τος δια πήλινων αντιτύπων των διασημότε¬ρων ελληνικών αγαλμάτων και αι έξοδοι φρουρούνται υπό σφιγγών αίτινες προβάλλουσι τον δεξιόν πόδα προς τον επισκέπτην υποδηλούσαι το εύλογον αίνιγμα•. «Τι εστί δημοτική διοίκησις ευσυνείδητος».
Το αξιοπερίεργο είναι πως τα αγάλματα αυτά εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς χωρίς να ξέρει κανείς γιατί και πως, για να μείνουν μόνο μέχρι σήμερα τα γνωστά ως «τα λιονταράκια του κήπου».
Η Λεμεσός ευγνωμονούσα έστησε λίγα χρόνια μετά ( 1915), μέσα στον Δημ. Κήπο την προτομή του Σώζου -ήρωα πλέον των Βαλκανικών Πολέμων- έργο του σημαντικού αθηναίου γλύπτη Γ. Δημητριάδη.

Οι πρώτοι επαγγελματίες γλύπτες της Λεμεσού μπορεί να θεωρηθούν όμως ο Χρυσόστομος Περδίος 1907-1987, ( γιός του Κυπριανού) και ο Γιώργος Μαυρογένης.
Ο Χρυσόστομος Περδίος άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα γλυπτικής το 1930 στην περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού με αρχική οικονομική βοήθεια παραγόντων της Λεμεσού , ανάμεσα τους ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος, ο Δήμαρχος Αλέκος Ζήνων και άλλοι πολιτιστικοί και οικονομικοί παράγοντες της πόλης που διέγνωσαν το μεγάλο ταλέντο του. Δυστυχώς όμως όταν η βοήθεια αυτή εξαντλήθηκε και λόγω των φτωχών μέσων της οικογένειας του αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να επιστρέψει σύντομα στη Λεμεσό και να μπει στη βιοπάλη κατασκευάζοντας, επί παραγγελία κυρίως, πολλά αγάλματα και προτομές στην πόλη. Ανάμεσα σ αυτές η προτομή του μεγάλου Δασκάλου Ανδρέα Θεμιστοκλέους, του Βασίλη Μιχαηλίδη και άλλων.

Ο Γιώργος Μαυρογένης, με το πολύμορφο ταλέντο του επιδόθηκε εξίσου επαξια και με τη γλυπτική παίρνοντας και μαθήματα γλυπτικής και ζωγραφικής ,το 1951, στο Σαιντ Τζων Αρτ Σκουλ του Λονδίνου όπου σπούδαζε κάτω από αντίξοες συνθήκες αφού και αυτού η φτώχεια τον ανάγκαζε να εργάζεται μέρα ή νύχτα για να πληρώνει τα δίδακτρα του.

Από το βιογραφικό του διαβάζουμε και τα ακόλουθα: «Από μια βομβαρδισμένη περιοχή ξεσηκώνει ένα κομμάτι πέτρα και απά¬νω της σμιλεύει έναν έφηβο σε κλασικό στιλ. Οι καθηγητές της σχολής τον επιλέγουν για μια ομαδική έκθεση γλυπτικής, στην οποία παίρνουν μέρος και οι ίδιοι με έργα τους, κι όπου πρώτο όνομα φιγουράρει εκείνο του διάσημου γλύπτη Χένρι Μουρ. Το έργο του Μαυρογενη πουλιέται πρώτο στην έκθεση στην πολύ ψηλή τιμή για τα δεδομένα της εποχής, των £100.» Γυρίζει κι αυτός, αναγκαστικά λόγω φτώχειας, στη Λεμεσό για να ριχτεί στη βιοπάλη ως ταμπελλογράφος, διακοσμητής, γλύπτης, ζωγράφος και σε χίλιες δυο άλλες δουλειές…
Αξιοσημείωτο είναι πως για βιοποριστικούς λόγους, τόσο ο Περδίος όσο και ο Μαυρογένης παίρνουν μέρος στο καρναβάλι της Λεμεσού με άρματα-γλυπτικες κατασκευές με την ιδιότυπη τέχνη των καρναβαλίστικων κατασκευών, ενώ ο Μαυρογένης κάνει κάθε χρόνο και τον καρναβαλίστικο διάκοσμο του κινηματοθεάτρου Γιορδαμλή με μνημειακές κατασκευές που έγραψαν ιστορία. Συνεχιστές τους στο έργο αυτό ο αείμνηστος Κώστας Μαυρογένης- ανιψιός του Γιώργου- και ο Γόρης Γρηγοριάδης.

Εργο ακόμα του Μαυρογένη είναι και ο πρώτος βρακάς (1961) σήμα κατατεθέν της Γιορτής του κρασιού
Συνεχιστές της ιστορίας αυτής της γλυπτικής στη Λεμεσό είναι οι επίσης σημαντικοί γλύπτες και καθηγητές Ανδρέας Σαββίδης και ο πρόσφατα χαμένος Θεόδουλος Θεοδούλου.
Την παράδοση σήμερα συνεχίζουν ο εξ Αμμοχώστου Φίλιππος Γιαπάνης, ο Κύπρος Περδίος ( γιος του Χρυσόστομου) και ο Φαίδων Ποταμίτης.
Έπεται συνέχεια.

Λεζάντες

Φώτο 1 Άγαλμα στον κήπο 1908-9 με τον Σώζο να διακρίνεται να ποζάρει περήφανος
Φώτο 2 Γλυπτά έργα του Κυπριανού Περδίου πατέρα του Χρυσόστομου
Φώτο 3 Ο Χρυσόστομος Περδίος με την προτομή του Ανδρέα Θεμιστοκλέους στην είσοδο του Δημοτικού Μεγάρου
Φώτο 4 Αυτοπροσωπογραφία του Μαυρογένη
Φώτο 5 Το πρώτο γλυπτό του Μαυρογένη που πουλήθηκε στο Λονδίνο το 1951 με το αστρονομικό τότε ποσό των εκατόν λιρών
Φώτο 6 Η Αλίκη Βουγιουκλάκη σε γλυπτό του Μαυρογένη
Φώτο 7 Καρναβαλίστικες γλυπτές κατασκευές του Χρ. Περδίου
Φώτο 8 Καρναβαλίστικο άρμα του Γ. Μαυρογένη
Φώτο 9. Ο βρακάς της πρώτης Γιορτής του Κρασιού το 1961 του Γιώργου Μαυρογένη.

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                                      Μέρος τέταρτο

Οι Εικαστικές Τέχνες στη Λεμεσό
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Πολλές παγκύπριες πρωτιές κατέχει η Λεμεσός και στη ζωγραφική.
Η πρώτη Σχολή Ζωγραφικής στην Κύπρο δημιουργείται στο τέλος του 19ου αιώνα από τον Μιχάλη Κουφό Καλύμνιο ζωγράφο που ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό. Το 1897 διοργανώνεται και η πρώτη έκθεση ζωγραφικής στην Κύπρο από τους μαθητές της Σχολής στο Μπαρ του Σκυριανίδη (αργότερα «Βικτώρια» δίπλα στο περίφημο «Ακταίο»), που είδαμε στο πρώτο μέρος, ενώ τον επόμενο χρόνο 1898 στην έκθεση στο Αναγνωστήριο της Λέσχης «Ισότης συμμετέχει και μια γυναίκα ζωγράφος η Ελπινίκη (Κική) Σώζου, ίσως και πάλιν η πρώτη γυναίκα ζωγράφος.
Την ίδια εποχή έρχεται από την Ελλάδα και εγκαθίσταται μόνιμα στη Λεμεσό άλλος ένας σπουδαίος ζωγράφος, ο Όθων Γιαβόπουλος, πατέρας ενός από τους μεγαλύτερους διανοούμενους της Κύπρου και εκ των ιδρυτών του ΚΚ Κύπρου γιατρού Νίκου Γιαβόπουλου και της Φωφώς-Βασιλείου Γιαβόπουλου μητέρας του πρ. Προέδρου της Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου.

Ο Γιαβόπουλος σπουδαίος επίσης αγιογράφος, φιλοτέχνησε πολλές εκκλησίες της Κύπρου με τις θαυμαστές τοιχογραφίες του. Ανάμεσα σ αυτές και του «περικαλλούς» ναού της Αγίας Νάπας που δυστυχώς «ξύστηκαν» για να γίνουν οι σημερινές, με το πρόσχημα ότι δήθεν «φθάρηκαν ανεπανόρθωτα» από τους σεισμούς του 1996. Μια απαράδεκτη , βέβηλη πράξη και μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της εκκλησιάς της πόλης.
Άλλος ένας παλιός σημαντικός ζωγράφος, από τους «πατέρες» της ζωγραφικής της Λεμεσού αλλά και της Κύπρου υπήρξε ο Βασίλης Χρ. Βρυωνίδης σχετικά άγνωστος και παραγνωρισμένος δυστυχώς για το μεγάλο του ταλέντο. Ούτε καν ένα δρόμο δεν φροντίσαμε να δώσουμε στο όνομα του ενώ γεμίσαμε τους δρόμους μας με ασημαντότητες ακόμα και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες…

Ο Βρυωνί δης γεννήθηκε το 1882 και έζησε επτά χρόνια στη Μέκκα της παραδοσιακής ζωγραφικής , τη Βενετία σπουδάζοντας σε διάφορα ατελιέ και γυμνό στην Ελεύθερη Σχολή Γυμνού της περίφημης Ακαδημίας της πόλης. Άφησε γύρω στα πενήντα μόνο έργα, τοπία και συνθέσεις, διασκορπισμένα σε ιδιωτικές συλλογές, μερικά ευτυχώς στην Δημοτική Πινακοθήκη Λεμεσού και την Κρατική Πινακοθήκη. Πέθανε στη Λεμεσό το 1958.

Ο Γεώργιος Φασουλιώτης (1895-1944), απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών, είναι ακόμα ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Λεμεσού που ως καθηγητής της Τέχνης στο Γυμνάσιο αλλά και σε εργαστήρι ζωγραφικής όπου παρέδιδε δωρεάν μαθήματα γαλούχησε πολλούς νέους ζωγράφους, ανάμεσα τους και ο Γιώργος Μαυρογένης. Διακρίθηκε κυρίως στο σκίτσο και μάλιστα ως πρωτοπόρος, στο σατιρικό που δημοσίευε στην εφημερίδα που εξέδιδε με κύριο συνεργάτη τον Βίκτορα Ιωαννίδη, το «Γέλιο». Η δραστηριότητα του αυτή και με την έντονη και καυστική κριτική που έκανε του επιβλήθηκε από τους άγγλους αποικιοκράτες να επιλέξει μια από τις δύο δραστηριότητες του που θεωρούσε ασυμβίβαστες για να τον φιμώσει.

Ο για χρόνια συνεργάτης του Φασουλιώτη στο «Γέλιο», σημαντικός επίσης ζωγράφος της Λεμεσού και της Κύπρου υπήρξε ο Βίκτωρας Ιωαννίδης (1904-1984) υπήρξε επίσης απόφοιτο της Σχολής Καλών Τεχνών και δούλεψε για χρόνια ως σκιτσογράφος στην Αθήνα συνεργαζόμενος με μεγάλες εφημερίδες. Δημιούργησε στη δεκαετία του ΄30, το πρώτο καλλιτεχνικό διαφημιστικό γραφείο της Κύπρου το «Ατελιέ» με συνεργάτη πάλιν τον Φασουλιώτη, και έτσι δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως ο πατέρας των γραφικών τεχνών της Κύπρου ,μια άλλη σύγχρονη μορφή τέχνης, ενώ μερικές από τις διαφημίσεις του (όπως αυτή για μάρκα υποδημάτων ) , αποτελούν σήμερα πραγματικά έργα κλασικής ζωγραφικής. Η Σχολή Γραφικών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ που θεωρείται ως μία από τις Σχολές τής υπό δημιουργία Σχολής Καλών Τεχνών οφείλει να αποδώσει τις πρέπουσες τιμές στον πρωτοπόρο και αξέχαστο «Βικτωρή».

Ο Τάκης Μ. Φραγκούδης είναι ακόμα ένας άλλος σπουδαίος ζωγράφος που γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1901αλλά ζούσε και δημιουργούσε το σημαντικό του εικαστικό έργο από το 1930 μέχρι που πέθανε, το 1978 στην Αθήνα.
Να ξαναθυμίσουμε τέλος τον Νίκο Νικολαΐδη που αν και αλεξανδρινός με καταγωγή από τη Λευκωσία επέλεξε, όταν κατά καιρούς ερχόταν στην Κύπρο για να εργαστεί, τη Λεμεσό αφού όπως έλεγε «Στη Λευκωσία ο κόσμος είναι αδιάφορος για κάθε πνευματική κίνηση και ο χρηματικός παράγων διαφεντεύει τα πάντα»… Δίδαξε ζωγραφική στην Ιδιωτική Σχολή της Λεμεσού, μετέπειτα Αθηναΐδειο Γυμνάσιο.

Καμάρι όμως και περηφάνια στην ιστορία των εικαστικών τεχνών της Κύπρου είναι η λεμεσιανή ζωγράφος Λουκία Νικολαΐδου η πρώτη σπουδασμένη γυναίκα ζωγράφος του νησιού μας.

Γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1909 και σπούδασε στη περίφημη Μποζάρ του Παρισιού μεταξύ 1929 και 1933. Φοίτησε στο εργαστήρι του Λουσιέν Σιμόν, όπου αφομοιώνει τα μυστικά των νέων ευρωπαϊκών εικαστικών ρευμάτων. Με την κάθοδο της στην Κύπρο εμπλουτίζει με την τέχνη της την φτωχή, τότε, εικαστική κίνηση του νησιού. Οι εκθέσεις στις οποίες συμμετέχει προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον, που κρατά, ωστόσο δυστυχώς, όσο και η παρουσία της ζωγράφου στον κυπριακό χώρο. Η πρώτη της ατομική έκθεση το 1933 αποτελεί και την πρώτη έκθεση ζωγραφικής από γυναίκα και από τις πρώτες εκθέσεις ζωγραφικής στη Κύπρο.

Στις αρχές του 1994 έκλεισε σε βαθιά γεράματα τα μάτια της στην Αγγλία, όπου ζούσε από το 1937 ύστερα από μια ατυχή ερωτική απογοήτευση που είχε με ένα γνωστό και επώνυμο λεμεσιανό διανοούμενο που την εγκατέλειψε εκθέτοντας στην στα κουτσομπολιά της μικρής και υποκριτικής τότε μικροαστικής κοινωνίας της πόλης, για να παντρευτεί μια πλούσια νύμφη.
Θα σταματήσουμε εδώ την αναφορά μας στους πιο σημαντικούς από τους ζωγράφους της Λεμεσού για να δούμε στο επόμενο μέρος άλλες μορφές Εικαστικών Τεχνών και τη συμβολή των λεμεσιανών καλλιτεχνών σ αυτές.
Λεζάντες
Φώτο 1 Άποψη της Λεμεσού στις αρχές του 20ου αιώνα σε πίνακα του Κουφού.
Φώτο 2 Η… αλήστου μνήμης «Πλατυτέρα των Ουρανών» της Αγίας Νάπας, έργο του Γιαβόπουλου
Φώτο 3 Βασίλης Βρυωνίδης
Φώτο 4 Εξώφυλλο του «Γέλιου» του 1933 με σατιρικό σκίτσο του δικτάτορα άγγλου Κυβερνήτη Πάλμερ
Φώτο 5 Διαφημιστικός πίνακας του Β. Ιωαννίδη
Φώτο 6 Τάκης Φραγκούδης
Φώτο 7 Αυτοπροσωπογραφία της Λουκίας Νικολαΐδη
Φώτο 8 Λουκίας Νικολαΐδη ,γυμνό 1933-37