Οδός Βασιλείου του Μακεδόνος-Cartier Latin

 

                            

Οδός Βασιλείου του Μακεδόνος-CartierLatin

ο δρόμος προς το Χόλλυγουντ

 

                                                                                                 

                    Ένας  από τους πιο σημαντικούς δρόμους στην ιστορία της Λεμεσού, ίσως και της Κύπρου, είναι η οδός Βασιλείου του Μακεδόνος που ξεκινά νότια από την οδό Αγίου Ανδρέου και καταλήγει βόρεια στη Πλατεία Ηρώων. Σ’ αυτόν  γεννήθηκαν, έζησαν ή κατοίκησαν προσωρινά σημαντικές  προσωπικότητες όλων των τομέων της ζωής  της, καλλιτέχνες, άνθρωποι των γραμμάτων, δημοσιογράφοι, ζωγράφοι, πολιτικοί, αρχιεράρχες   κ. λ. π.  .

    

Το σπίτι που γεννήθηκε ο διάσημος αστέρας

 του Χόλλυγουντ Paul Ralli

 Η σημαντικότητα όμως του δρόμου αυτού δεν περιορίζεται μόνο  στις προσωπικότητες  αυτές, αλλά και στη γέννηση εδώ, τον Αύγουστο του 1926 στον αριθμό 13, ενός μεγάλου λαϊκού και πολιτικού κινήματος που έμελλε στη συνέχεια να παίξει -και να παίζει ακόμα- πρωτεύοντα ρόλο στην πολιτική, κοινωνική οικονομική και πολιτισμική ζωή του τόπου μας: τού Κομμουνιστικού Κόμματος της Κύπρου, που στη συνέχεια, λόγω βρετανικής αποικιακής καταδίωξης μετονομάστηκε  το 1946  σε ΑΚΕΛ. Κατεδαφίστηκε δυστυχώς όπως και τόσα άλλα ιστορικά κτήρια της πόλης -ασυγχώρητα γι αυτούς που όφειλαν να το διατηρήσουν - για να κτισθεί πολυώροφος χώρος  στάθμευσης!

  Στην γωνία με την οδό Αθηνών λειτούργησε, από το 1903 μέχρι το 1908 και το πρώτο Νηπιαγωγείο της Κύπρου με πρώτες διπλωματούχες νηπιαγωγούς της Κύπρου την Κλειώ και Δωροθέα Κυριακίδου, που στάλθηκαν από τη μεγάλη δασκάλα της Κύπρου Πολυξένη Λοϊζιάδα,  στην Αθήνα για ειδικές σπουδές  στην πρωτοπόρο για την εποχή «μέθοδο  Φρέβελ».  

O Paul Ralli στην ταινία Show People

                Στο δρόμο αυτόν,  διέμεναν επίσης, σε ενοικιαζόμενα δωμάτια και οι πλείστοι θίασοι που έφθαναν από την Ελλάδα για παραστάσεις και άλλοι καλλιτεχνες. Ανάμεσα τους και οι  μεγάλες δόξες του ελληνικού θεάτρου Βεάκης, Νέζερ, Γονίδης, Γαβριηλίδης, Λογοθετίδης,  Μαρίκα  Κοτοπούλη και πολλοί άλλοι όπως το επιβεβαιώνει και ο εκδότης και δημοσιογράφος Πάνος Φασουλιώτης στην εφημερίδα του Παρατηρητής:

 «Στην συνοικία αυτήν έμεναν πάντα και όλοι οι κατά καιρούς επισκεπτόμενοι την Λεμεσόν ελληνικοί θία­σοι, ως και διάφοροι καλλιτέχνες. Σε μιαν πανσιόν της γειτονιάς αυτής διέμενε για ένα χρονικό διάστημα και η Ρωσσίς χορεύτρια του Αυτοκρατορικού Μπαλέτου της Πετρουπόλεως Πονοτσιέβνη, που υπήρξε μαθήτρια της ξακουσμένης Πάβλοβας» .

 Για  αυτό  άλλωστε, οι λεμεσιανοί της εποχής τον ονόμαζαν, κατ’ ευφημισμόν και «Καρτιέ Λατέν», κατά την ομώνυμη γνωστή παλιά  καλλιτεχνική και ιστορική συνοικία του Παρισιού.

          

Το σπίτι που γεννήθηκε ο

Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος

    Ας δούμε λοιπόν πιο συγκεκριμένα κάποια στοιχεία για τη Βασιλείου του  Μακεδόνος … άλλως «Καρτιέ Λατέν».

  Μπαίνοντας  στο δρόμο  από την Αγίου Ανδρέου  ήταν το σπίτι του σημαντικού παλιού δασκάλου Σωκράτη Μυριανθόπουλου πατέρα του  Πλάτωνα, γνωστού στη συνέχεια ως Paul Ralli (1903-1952) που  διέπρεψε στο τέλος της δεκαετίας του ΄20 ως ηθοποιός στο Hollywood σε διεθνείς παραγωγές βωβού κινηματογράφου. Ο Paul Ralli πρωταγωνίστησε με την παλιά δόξα του βωβού κινηματογράφου Marguerite De La Motte στην ταινία το Ρόδο της Μονμάρτης. Εδώ να κάνουμε μια παρένθεση και να επισημάνουμε μια «διαβολική σύμπτωση». Η De La Μotte  ήταν πριν γίνει ηθοποιός , χορεύτρια και υπήρξε κι αυτή μαθήτρια της Πάβλοβα όπως η Πονοτσιέβνη που αναφέραμε πιο πάνω!  Σημαντικό ρόλο είχε επίσης στη ταινία Show People  με πρωταγωνίστρια τη διάσημη ηθοποιό του βωβού Marion Davies. Στην ταινία αυτή έπαιρναν μέρος πολλοί διάσημοι ηθοποιοί του Χόλλυγουντ της εποχής εκείνης ενσαρκώνοντας τον εαυτό τους και ανάμεσα τους και ο αθάνατος Τσάρλυ Τσάπλιν! Πήρε μέρος και σε μερικές άλλες ταινίες, όμως με τον ερχομό του ομιλούντος κινηματογράφου διέκοψε την καριέρα του ηθοποιού όπως και πολλοί σπουδαίοι ηθοποιοί του βωβού. Έχοντας σπουδάσει στο Λονδίνο νομικά, πριν πάει στο Χόλλυγουντ επέστρεψε στην δικηγορική αποκτώντας ειδίκευση στα  διαζύγια αφού προηγουμένως εκλέχτηκε και εισαγγελέας. Εγκαταστάθηκε στο Λας Βέγκας  της Νεβάδα όπου απέκτησε τη φήμη του μεγάλου ποινικολόγου και του μεγαλύτερου διαζυγιολόγου των ΗΠΑ, έχοντας ως πελάτες και διάσημους ηθοποιούς της Αμερικής. Εξέδωσε το αυτοβιογραφικό βιβλίο «Ο δικηγόρος της Νεβάδα» που σημείωσε δύο εκδόσεις ως μπεστ-σέλλερ και την ποιητική συλλογή «Bitter sweet» με πολύ ευνοϊκές κριτικές.

 

                  Συνεχίζοντας την περιδιάβαση μας, στην ίδια σειρά και το σπίτι που γεννήθηκε και μεγάλωσε ο μετέπειτα Μητροπολίτης Πάφου και για πολύ λίγο διάστημα (37 μόλις μέρες), Αρχιεπίσκοπος Κύπρου Λεόντιος ( 1896-1947). Ένας λαμπρός και φωτισμένος ιεράρχης σε πολύ δύσκολους καιρούς που πέθανε αιφνίδια και ανεξήγητα και που κατά που λένε τον δηλητηρίασαν…

                    Απέναντι, στο ανώγειο, το μεγάλο σπίτι που κατοίκησε για κάποιο διάστημα ο μετέπειτα Δήμαρχος  Λεμεσού Αλέκος Ν. Ζήνων  όπου και παντρεύτηκε την αδελφή του ήρωα Δημάρχου Χρ. Σώζου την αρσακειάδα δασκάλα Αμφιτρίτη.

                 

                     Στο δρόμο αυτό έζησαν  ακόμα, τα αδέλφια Πάνος και Γιώργος Φασουλιώτης. Ο πρώτος,  εκδότης της σημαντικής εφημερίδας «Παρατηρητής», πατέρας του συνδικαλιστικού κινήματος της Κύπρου και από τους πρώτους σοσιαλιστές τόπου και ο δεύτερος σπουδαίος  ζωγράφος, σκιτσογράφος και εκδότης της πρώτης σατιρικής  έγχρωμης εικονογραφημένης εφημερίδας της Κύπρου,  «Το Γέλιο».                                                        

                  

Ο Αρχιεπίσκοπος Νέας Ιουστινιανής
και Πάσης Κύπρου Λεόντιος (1896-1947)

 Στο σπίτι τους φιλοξενήθηκε για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα στις αρχές της δεκαετίας του ’20  και ο αλεξανδρινός ζωγράφος και λογοτέχνης   Νίκος Νικολαΐδης «ο Κύπριος», και ένας από τους σημαντικότερους πεζογράφους του εικοστού αιώνα ολόκληρου του ελληνισμού.

Στο δρόμο  αυτόν και ο εξάδελφος τους λογοτέχνης, θεατρικός συγγραφέας, δημοσιογράφος και εκδότης της εφημερίδας «Χρόνος»,  Δημητρός Δημητριάδης -«Ντόριαν» στο σπίτι που  άλλοτε έμενε, όταν ήτο δάσκαλος στη Λεμεσό ο αείμνηστος Αρχιεπίσκοπος Κύριλλος ο Γ'.

                    Άλλη μεγάλη φυσιογνωμία της Κύπρου  που γεννήθηκε και μεγάλωσε εδώ, ο επιφανής νομικός, ιστοριοδίφης, πολιτικός, συγγραφέας και ποιητής Αντώνης Ινδιάνος.

Στη Βασιλείου του Μακεδόνος από το 1909  και ακόμα ένα από τα πρώτα νηπιαγωγεία της πόλης που δημιούργησε μια δυναμική γυναίκα, η Ελένη Βασιλείου-Τρεππού, γνωστή μεν νηπιαγωγός, αλλά  έγινε γνωστότερη,  και όταν τόλμησε να επαναστατήσει, οδηγώντας αυτοκίνητο, μιαν ακόμη ανδρική τότε αποκλειστικότητα. Ήταν η πρώτη σωφερίνα στην πόλη και ίσως σ' όλην την Κύπρο.

 

            

Νίκος Νικολαΐδης ο Κύπριος

  Στο σπίτι αυτό κατοίκησε αργότερα ο γνωστός ζωγράφος και αγιογράφος  Όθων Γιαβόπουλος που φιλοτέχνησε ανάμεσα σε άλλα και μερικές από τις θαυμάσιες αγιογραφίες της Αγίας Νάπας και που ο τέως Λεμεσού Χρύσανθος με πρόφαση τις «επιδιορθώσεις»  από το σεισμό του 1996,  τις έξυσε  για να κάνει άλλες «βυζαντινότροπες» γιατί τις θεωρούσε ξενόφερτες «φράγκικης τεχνοτροπίας»!

Παιδιά του Γιαβόπουλου  ο γιατρός Νίκος  σημαντικός διανοούμενος της εποχής εκείνης , εκ των ιδρυτών και πρώτος Γ. Γραμματέας του ΚΚ Κύπρου, μέχρι που εξορίστηκε από τους άγγλους ως έλληνας υπήκοος και η αδελφή του Φωφώ επίσης γιατρός,  λαϊκή αγωνίστρια και μητέρα του Γιώργου Βασιλείου πρ. πρόεδρου της Κυπριακής Δημοκρατίας και της ηθοποιού Μόνικας  Βασιλείου.

Αυτοί είναι μερικοί από τους  διάσημους λεμεσιανούς και μη που συνέδεσαν το όνομα τους με την οδό  Βασιλείου Μακεδόνος  δικαιώνοντας  έτσι  και τη φήμη και  τον χαρακτηρισμό της από τους λεμεσιανούς φιλολογούντες της εποχής ως «Καρτιέ Λατέν»!

Η μεγάλη ελληνίδα τραγωδός Μαρίκα Κοτοπούλη,
προσωρινή ένοικος κι αυτή στο Καρτιέ Λατέν



Η ρηξικέλευθη Ελένη Βασιλείου Τρεππού,
πρώτη σοφερίνα της Κύπρου

 

 

 

 

 

 

Σαν να ήταν χθες…

                                                       Από την εφημερίδα Φωνή της Λεμεσού

 Εργάτες-αχθοφόροι, στα όρια της εξαθλίωσης
 στην αποβάθρα της Λεμεσού κατά τη δεκαετία του’30.
(Φώτο ΄Εντουαρτ)

Με το ίδιο δημοσίευμα από τον τύπο της Λεμεσού άλλων εποχών που ακολουθεί, ασχοληθήκαμε  και στο παρελθόν θεωρώντας το και τότε ως επίκαιρο.  

Έγραφα τότε πως «οι πολλοί νόμιμοι και οι ακόμη πιο πολλοί παράνομοι, ξένοι  εργάτες που βρίσκονται αυτή την στιγμή στον τόπο μας, φαίνεται πως έχουν δημιουργήσει κάποια αισθήματα ρατσισμού, ή έστω «ξενοφοβίας» -αν σας σοκάρει ο όρος-που δεν τον πολύ λαμβάνουμε  σοβαρά υπόψη, ενώ θάπρεπε, για να μην βρεθούμε στο άμεσο μέλλον μπροστά σε σοβαρό κοινωνικό αλλά ίσως και πολιτικό πρόβλημα.»

Και συνέχιζα : «Όμως φαίνεται πως το πρόβλημα αυτό δεν είναι καινούργιο.  Αν ανατρέξουμε και πάλιν στις παλιές εφημερίδες της Λεμεσού θα βρούμε σχετικά δημοσιεύματα που θα μας αφήσουν πολλές φορές  με το στόμα ανοιχτό. Ιδιαίτερα σε  αυτά που αναφέρονται σε Εβραίους, με ένα σκληρό και διάφανο αντισημιτικό αίσθημα».

Το δημοσίευμα είναι από την εφημερίδα «Χρόνος» ημερομηνίας 23.2.1939 που σε κύριο πρωτοσέλιδο άρθρο της κάτω από τον τίτλο «ΕΝ ΕΠΙΒΑΛΛΟΜΕΝΟΝ ΜΕΤΡΟΝ» αναφέρει:

 

Ενώ… «κάθε ατμόπλοιον προσεγγίζον εις Κύπρον

κομίζει και νέους επιβάτας»…

«Εκ της τελευταίας καταγραφής ήτις διενεργήθη υπό της αστυνομίας δια την εξακρίβωσιν των αλλοδαπών των  ευρισκομένων εις Κύπρον, διεπιστώθη δια μιαν ακόμη φοράν  ότι ο αριθμός  τούτων είναι τόσος ώστε να εμπνέη αρκετάς ανησυχίας δια την Κύπρον. Και δεν είναι μόνον τούτο. Κάθε ατμόπλοιον προσεγγίζον εις Κύπρον κομίζει και νέους επιβάτας, οίτινες υπό το έν πρόσχημα ή το άλλο εξασφαλίζουν μίαν προσωρινήν ή και μόνιμον διαμονήν εν τη Νήσω μας.

Υπάρχουν βεβαίως προστατευτικοί νόμοι δια την απαγόρευσιν της εισροής ξένων ή ανεπιθύμητων προσώπων εις τον τόπον μας, πρέπει δε να αναγνωρισθή και η προσπάθεια την οποίαν η Α.Ε. κατέβαλε επί του σημείου τούτου, όταν η Κύπρος ηπειλείτο εξ ομαδικής εισροής ξένων εις την Νήσον μας κατόπιν των τελευταίων εξωτερικών γεγονότων. Αλλ’ οι  νόμοι ούτοι νομίζομεν  ότι δια  της ελαστικότητας των παρέχουν αρκετόν περιθώριον αν όχι εις μίαν ομαδικήν επέλασιν ξένων στοιχείων αλλ’ εις την βαθμιαίαν εισχώρησιν των εις τον μικρόν μας τόπον.

… Οι κύπριοι, από το λιμάνι Λεμεσού,
 αναχωρούν κατά χιλιάδες για τα ξένα
 για να βρουν μια καλύτερη τύχη…

Υπό τας εξαιρετικάς όμως συνθήκας υπό τας οποίας ζώμεν σήμερον αι θύραι του τόπου μας πρέπει να κλείσουν ερμητικώς   εις κάθε ξένον στοιχείον   έστω και αν τούτο φέρη μετ’ αυτού εν κομπόδεμα ή όχι. Και ο λόγος είναι ότι δεν είναι δυνατόν να γνωρίζει τις την ποιότητα εκάστου  προσώπου το οποίον μας επισκέπτεται, ούτε τους σκοπούς δια τους οποίους εκλέγει τον τόπον μας δια την προσωρινήν ή μόνιμον  εγκατάστασιν του.

Αλλά είς λόγος ακόμη ο οποίος πρέπει να μας αναγκάσει σήμερον να περιορίσωμεν την εισροήν ξένων εις την Νήσον μας καί την  ελάττωσιν του αριθμού των  είναι ασφαλώς και ο ακόλουθος:

 Κανείς δεν γνωρίζει υπό ποίας περιστάσεις θα ευρεθή η Κύπρος εις το προσεχές μέλλον εν περιπτώσει μιάς παγκοσμίου συρράξεως  ως προς το ζήτημα του επισητισμού και εις έναν ενδεχόμενον αποκλεισμόν.  Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι η Κυβέρνησις έχει υπ’ όψιν της πάντα ταύτα και έν τοιούτον ενδεχόμενον θ’ αντιμετωπισθή  όντως και με κάθε συνετόν και δυνατόν μέσον.

Αλλά εις τοιαύτας περιστάσεις η Κύπρος πρέπει να φροντίση δια τους Κυπρίους,  οι δε ξένοι εν τοιαύτη περιπτώσει θα είναι εν περιπλέον φορτίον το οποίον κατ’ ανάγκην θα φέρωμεν επί των ώμων μας και θα τον θρέψωμεν  εκ των δικών μας δυνάμεων και μέσων.

Ευχόμεθα όπως μη ευρεθώμεν εις μίαν τοιαύτην ανάγκην και ελπίζομεν ότι εν τέλει η εξωτερική κρίσις θα παρέλθη ώστε τοιούτος κίνδυνος να μην παρουσιασθεί ποτέ. Αλλ’ ενόσω δυστυχώς η κρίσις υφίσταται ακόμη εις μίαν γωνίαν του πολιτικού στερεώματος, νομίζομεν ότι επιβάλλεται να λάβωμεν παν αρμόδιον μέτρον δια να προστατευθώμεν οπωσδήποτε. Και το μέτρον της απαγορεύσεως της εισβολής κάθε ξένου στοιχείου εις την Νήσον μας και του περιορισμού των πειναλέων στομάτων τα οποία αυξάνουν τον Κυπριακόν πληθυσμόν φρονούμεν ότι είναι το πρώτον και δικαιότερον εξ όλων.»

Να θυμίσουμε ότι η δεκαετία του ΄30, δεκαετία παγκόσμιας οικονομικής κρίσης, η κατάσταση στην Κύπρο ήταν ακόμα πιο δύσκολη κάτω από την αγγλική δικτατορία γνώστη ως «περίοδος της παλμεροκρατίας», (από τον σκληρό κυβερνήτη Πάλμερ) με τις βαριές φορολογίες και τους ανελεύθερους νόμους και ότι βρισκόμαστε στα πρόθυρα του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου με τους φόβους για ό,τι θα επακολουθούσε. Και ακόμη ότι όλα αυτά συνέβαιναν όταν οι κύπριοι το ΄30 το ΄40 και κυρίως το ΄50 μετανάστευαν σωρηδόν για να βρουν ένα καλύτερο μέλλον.

Δέκα χρόνια μετά όμως, μέσα από την εφημερίδα της Λεμεσού «Νέα Πολιτεία» (που ήταν το εκφραστικό Όργανο του ΑΚΕΛ Λεμεσού και επομένως έχουμε την «αριστερή» άποψη του προβλήματος), ημερομηνίας 28 Αυγούστου 1949, το ίδιο πρόβλημα φαίνεται να εξακολουθεί να απασχολεί ακόμη σοβαρά τους λεμεσιανούς εργαζόμενους, σύμφωνα με τα γραφόμενα του συνδικαλιστή (τότε) και για πολλά χρόνια μετά πολιτιστικού υπεύθυνου του Δήμου Λεμεσού Ευάγγελου Βανέλλη που λέει κάτω από τον τίτλο:  «ΕΝΩ Η ΑΝΕΡΓΙΑ ΜΑΣΤΙΖΕΙ ΤΟ ΤΟΠΟ ΜΑΣ-ΞΕΝΟΙ ΥΠΑΛΛΗΛΟΙ ΑΠΑΣΧΟΛΟΥΝΤΑΙ ΣΤΑ ΘΕΡΕΤΡΑ»

«Αν ρίξει κανείς μια ματιά

στα διάφορα ξενοδοχεία των θερέτρων»…

«Δεν είναι η πρώτη φορά που κτυπήσαμε την πόρτα της Κυβέρνησης και επιστήσαμε την προσοχή της πάνω σ’ αυτό το ζήτημα. Δεν είναι η πρώτη φορά που ζητήσαμε από την Κυβέρνηση να βάλει φραγμό στην διάθεση των ξενοδόχων να χρησιμοποιούν στις δουλειές τους υπαλλήλους τους οποίους προμηθεύονται από το εξωτερικό ενώ στον τόπο μας υπάρχουν υπάλληλοι τεχνικά καταρτισμένοι, ισάξιοι με τους ξένους και σε πολλές περιπτώσεις καλύτεροι.

Παρ’ όλες όμως τις διαμαρτυρίες των Συντεχνιών μας η Κυβέρνηση δεν έχει πάρει κανένα αποτελεσματικό μέτρο, μάλλον οι αποφάσεις της που έχει πάρει πάνω στο ζήτημα έχουν μείνει στο χαρτί χωρίς να φέρουν κανένα βασικό αποτέλεσμα. Αν ρίξει κανείς μια ματιά στα διάφορα ξενοδοχεία των θερέτρων : Πλατρών, Προδρόμου, Τροόδους θα διαπιστώσει ότι εξακολουθούν να δουλεύουν σ’ αυτά πάρα πολλοί ξένοι υπάλληλοι, γκαρσόνια, μάγειροι, ζαχαροπλάστες κ.λ.π., ενώ αρκετές δεκάδες Κυπρίων υπαλλήλων εξακολουθούν να παραμένουν άνεργοι.

Φέτος μάλιστα οι ξενοδόχοι έχουν σοφιστεί και ένα άλλο τρόπο για να εισάγουν υπαλλήλους από το εξωτερικό. Οι υπάλληλοι αυτοί φτάνουν στην Κύπρο σαν παραθεριστές και μόλις φτάσουν βγάζουν αμέσως το κοστούμι του τουρίστα και βάζουν την φόρμα  του υπαλλήλου. Κι αυτό το ζήτημα το είδαν έγκαιρα οι Συντεχνίες μας και διαμαρτυρήθησαν στο Γραφείο του Διοικητού εργασίας. Έγιναν μερικές ενέργειες, σταμάτησαν μερικοί, αλλά αρκετοί εξακολουθούν ακόμη να δουλεύουν.»

 Όλα αυτά λες και γραφτήκαν χθες….!

 

Το πρόβλημα των ξένων υπάλληλων στα ξενοδοχεία, ιδιαίτερα των θέρετρων, υπήρχε από πολύ πιο πριν. Σε διαφήμιση με τίτλο «Κατοικία των θεών. Μέγα Ξενοδοχείο Βερεγγάρια. Πρόδρομος»αναγγέλλεται το καλοκαίρι του 1931 η έναρξη της θερινής σαιζόν διαφημίζοντας ανάμεσα στα άλλα πολλά πλεονεκτήματα του «Μαιτρ ντ Οτέλ, Οικονόμος, Μάγειρος και γκαρσόνια εκ του εξωτερικού»!

 

 

 

 

 

Η Λεμεσός και η Λαϊκή της Τράπεζα

Το πρώτο «σήμα κατατεθέν» της Λαϊκής Τράπεζας

Η ανατολή του 20^ου αιώνα βρίσκει  τη Λεμεσό σε πλήρη οικονομική κοινωνική και πολιτιστική άνθηση. Η ανάπτυξη και η άνθηση της Λεμεσού σε κάθε τομέα της ζωής του τόπου υπήρξε θεαματική και λαμπρή ιδιαίτερα στις τρεις πρώτες δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Πολλά  πρωτόγνωρα και προοδευτικά για την Κύπρο πράγματα συνεχίζουν, από τον προηγούμενο αιώνα, να παρουσιάζονται εδώ στη Λεμεσό, κάνοντας την να διακρίνεται για τις πολλές πρωτιές της απέναντι στις άλλες πόλεις της: ο πρώτος οδικός ηλεκτροφωτισμός στην Κύπρο το 1912, τα πρώτα τηλέφωνα σε ιδιωτικά υποστατικά από το 1914, το πρώτο αυτοκίνητο από ιδιώτη  το 1907 και πολλά άλλα.

Οι λόγοι πολλοί και ποικίλοι. Για να τους δούμε σφαιρικά να πάμε λίγα χρόνια πίσω μπαίνοντας  στα τέλη του 19^ου αιώνα, στο 1878 με τη λήξη της τουρκοκρατίας και τον ερχομό της αγγλικής κατοχής στην Κύπρο.

Η μεγάλη σημασία που είχε μέχρι τότε η Λάρνακα στο εμπόριο και τις εξαγωγές  μέχρι την έναρξη της Αγγλοκρατίας αρχίζει να περνά σε δεύτερη μοίρα και η Λεμεσός, με τη δημιουργία από τους άγγλους το 1881 και της πρώτης μεγάλης αποβάθρας της Κύπρου (αυτή που υπάρχει και μέχρι σήμερα), παίρνει τα ηνία. Από εδώ  γίνονται πλέον οι πιο πολλές εισαγωγές αλλά κυρίως εξαγωγές.

Από το 1880 άρχισαν να προσεγγίζουν στη Λεμεσό ατμόπλοια αυστριακών, γαλλικών και ελληνικών εταιρειών, που συνέδεαν το νησί με την Αίγυπτο, τη Συρία, τη Σμύρνη και τον Πειραιά. Τότε ιδρύονται  και οι πρώτες ναυτιλιακές εταιρείες με ιδιόκτητα μεγάλα ιστιοφόρα. Το λιμάνι της  εξελίσσεται σταδιακά ακόμα περισσότερο και γίνεται το πρώτο εξαγωγικό λιμάνι των «μαύρων χρυσών της Κύπρου» των χαρουπιών και των οίνων& οινοπνευμάτων, ξεπερνώντας εκείνο της Λάρνακας που στη διάρκεια της Τουρκοκρατίας ευνοείτο λόγω των πολλών Λατίνων κατοίκων της, εις βάρος των λεμεσιανών ελληνοκυπρίων.

Δημιουργούνται  τότε και οι πρώτες μικρές βιομηχανίες, όπως αλευρόμυλοι, χαρουπόμυλοι, οινοποιεία γυψοποιεία, χυτήρια, σαπουνοποιεία, κεραμεία, μακαρονοποιείον, εργοστάσια τσιγάρων και άλλες και η πόλη αρχίζει έτσι να βιομηχανοποιείται.

Η οικονομική αυτή ανάπτυξη προκαλεί συσσώρευση πλούτου  και ο πλούτος δημιουργεί ανάπτυξη σε όλους τους τομείς.

 Η  Λεμεσός μεγαλώνει σε γοργούς ρυθμούς τόσο σε πληθυσμό όσο και σε μέγεθος.  Στην πρώτη επίσημη απογραφή του 1881 η Λεμεσός αριθμεί 6000 κατοίκους  ενώ το 1891 ο πληθυσμός  φτάνει τις 7500 περίπου ψυχές, με ταυτόχρονη αύξηση της  αστικής και μεσαίας τάξης, ως αποτέλεσμα της εισαγωγής νέων επαγγελμάτων και της μόρφωσης των νέων, καθώς και με την βιομηχανοποίηση της εργατικής τάξης.

Η οικονομική πρόοδος οδηγεί στη μόρφωση και η μόρφωση οδηγεί σε παραπέρα πρόοδο. Η Παιδεία αναπτύσσεται ραγδαία και δημιουργούνται πολλά νέα σχολεία και για τα δύο φύλα. Αρχίζουν έτσι να καταφθάνουν στη Λεμεσό και οι πρώτοι λεμεσιανοί επιστήμονες, καθηγητές, δικηγόροι οικονομολόγοι και γιατροί.

Όλα αυτά  συνέτειναν και στο πνευματικό ξύπνημα και την πολιτιστική καλλιέργεια της κοινωνίας της. 

Με αυτά και πολλά άλλα ακόμα, ο 19^ος αιώνα κλείνει  βρίσκοντας τη  Λεμεσό να εξελίσσεται από μια μικρή και ασήμαντη πολίχνη, στην πιο σημαντική πόλη της Κύπρου πρωτοπόρο σε κάθε μορφή προόδου και εξέλιξης στον τόπο.   

 Η ανάπτυξη και η άνθηση της Λεμεσού σε κάθε τομέα της ζωής του τόπου υπήρξε θεαματική και λαμπρή στις τρεις πρώτες ιδιαίτερα δεκαετίες του 20ου αιώνα.

Κι άλλα  πρωτόγνωρα και προοδευτικά για την Κύπρο πράγματα συνεχίζουν, να παρουσιάζονται εδώ στη Λεμεσό, κάνοντας την να διακρίνεται για τις πολλές πρωτιές της απέναντι στις άλλες πόλεις της:

Ο πρώτος οδικός ηλεκτροφωτισμός στην Κύπρο το 1912, τα πρώτα τηλέφωνα σε ιδιωτικά υποστατικά από το 1914, το πρώτο αυτοκίνητο από ιδιώτη  το 1907,

Αναπτύσσονται επίσης οι εσωτερικές συγκοινωνίες, στην αρχή ανάμεσα στη Λεμεσό και τις άλλες πόλεις με μεγάλες άμαξες και λαντό και από το 1911 με αυτοκίνητα. Παράλληλα αρχίζει η ακτοπλοϊκή σύνδεση της Λεμεσού με τη Λάρνακα.

Όλη αυτή η οικονομική και εμπορική ανάπτυξη και η συσσώρευση πλούτου δημιουργεί όπως είναι φυσικό και την ανάγκη του καταλλήλου χρηματοπιστωτικού συστήματος με τη δημιουργία Τραπεζών. Πρώτα η Αγγλο-αιγυπτιακή, έπειτα η Οθωμανική και αργότερα η Τράπεζα Αθηνών.

Σημαντική και σημαδιακή για τη Λεμεσό και ολόκληρη την Κύπρο στη συνέχεια υπήρξε το 1901 η ίδρυση του Λαϊκού Ταμιευτηρίου Λεμεσού.

 Ιδρυτές του τέσσερεις ρηξικέλευθοι και προοδευτικοί λεμεσιανοί, οι Αγαθοκλής Φραγκούδης, Χριστόδουλος Σώζος, Ιωάννης Κυριακίδης και Νεοκλής Ιωαννίδης με πρώτον διευθυντή του τον Γεώργιο Θ Ρωσσίδη. «Σκοπός τους η ενθάρρυνση της αποταμίευσης ανάμεσα στο κοινό και ιδιαίτερα τους εργαζομένους. Το ταμιευτήριο στεγαζόταν αρχικά σ' ένα σπίτι στη Λεμεσό, σύντομα όμως, με την εμπιστοσύνη και την υποστήριξη του κοινού, άρχισε να δυναμώνει και απέκτησε το δικό του οίκημα στην οδό Αθηνών. Στα πρώτα 23 χρόνια της λειτουργίας του το Ταμιευτήριο δεχόταν καταθέσεις από "ένα σελίνι και άνω" και χορηγούσε δάνεια σε τρεχούμενους λογαριασμούς και γραμμάτια.» ( Από την Ιστορία της Λαϊκής Τράπεζας).

Από το βιβλίο του Αριστείδη Κουδουνάρη «Βιογραφικόν Λεξικόν Κυπρίων 1800-1920 σταχυολογούμε κάποια στοιχεία των βιογραφικών τους:

 

 

 

 

 

ΦΡΑΓΚΟΥΔΗΣ Αγαθοκλής (1841 – 1916)
Γεννήθηκε στη Λεμεσό όπου και εργάστηκε ως δικηγόρος. Πρύτανης του Δικηγορικού Σώματος Λεμεσού, έφορος και πρόεδρος των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λεμεσού, δημοτικός σύμβουλος Λεμεσού, αντιδήμαρχος.

 

 

 

 

 

ΣΩΖΟΣ Χριστόδουλος (1872 – 1912)
Γεννήθηκε στη Λεμεσό, σπούδασε στο Πανεπιστήμιο Αθηνών νομικά. Επέστρεψε στην Κύπρο και εργάστηκε ως δικηγόρος. Μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου, μετέβη στο Λονδίνο με δικά του εφόδια και συνεργάστηκε με αγγλικούς πολιτικούς κύκλους, υποστηρίζοντας τα κυπριακά συμφέροντα. Μέλος του Εκτελεστικού Συμβουλίου, έφορος των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λεμεσού και δήμαρχος της Λεμεσού από το 1908 μέχρι το 1912. Εθελοντής στους Βαλκανικούς Πολέμους και έπεσε σε μάχη στις 6 Δεκεμβρίου του 1912. 

 

ΚΥΡΙΑΚΙΔΗΣ Ιωάννης (1850-1955)
Γεννήθηκε στη Ζωοπηγή Λεμεσού. Σπούδασε νομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Εργάστηκε ως δικηγόρος στην Πάφο και Λεμεσό. Διετέλεσε πρόεδρος του Δικηγορικού Σώματος Λεμεσού, ιδιόκτητης μηχανουργείου και χυτηρίου, δημοτικός σύμβουλος Λεμεσού, μέλος του Νομοθετικού Συμβουλίου, έφορος των Ελληνικών Εκπαιδευτηρίων Λεμεσού, μέλος του Εθνικού Συμβουλίου. Εξαιτίας της έντιμης πολιτικής του σταδιοδρομίας, ο Κυριακίδης επονομαζόταν ο «Λευκός Πολιτευτής».

ΙΩΑΝΝΙΔΗΣ Νεοκλής (1859-1938 )
Γεννήθηκε στη Βάσα Κοιλανίου. Υπήρξε έμπορος κρασιών. Δούλεψε αρχικά στην Αίγυπτο και στη συνέχεια εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό. Ήταν ο πατέρας του Γιάννη Ιωαννίδη, ο οποίος διετέλεσε πρώτος Γενικός Διευθυντής της Λαϊκής τράπεζας, καθώς και του ζωγράφου Βίκτωρα Ιωαννίδη.

Ο πρώτος του διευθυντής Γεώργιος Ρωσσίδης (1857-1943) γεννήθηκε στη Λεμεσό και υπήρξε σημαντικός οικονομικός κοινωνικός και πολίτικος παράγων της Κύπρου.

 Γεώργιος Ρωσσίδης

 Σπούδασε στο  Γαλλικό  Κολλέγιο Αντούρας (Λιβάνου) λογιστική και  ξένες γλώσσες. Πρώτος μεγαλοεργολάβος της αγγλικής κυβέρνησης και ένας εκ των πρωτεργατών της λεμεσιανής προόδου, διατέλεσε δημοτικός σύμβουλος και μέλος του Νομοθετικού και Εθνικού Συμβουλίου.

Το Λαϊκό Ταμιευτήριο Λεμεσού μετατρέπεται το 1924 σε πλήρη τράπεζα σύμφωνα με το νόμο Περί Δημόσιων Εταιρειών που είχε θεσπιστεί λίγο νωρίτερα. Έτσι, εγγράφεται η πρώτη δημόσια εταιρεία στην Κύπρο με την ονομασία «Λαϊκή Τράπεζα Λεμεσού Λτδ» και φέρει αύξοντα αριθμό 1. Αυτό το γεγονός επιβεβαιώνει πλήρως τη διορατικότητα των μελών του Συμβουλίου, το οποίο για πρώτη φορά μετατρέπει ίδρυμα σε δημόσια εταιρεία, προσφέροντας στο κοινό την ευκαιρία να την κάνει κτήμα του. Το κοινό έχει πλέον την ευκαιρία όχι μόνο να αποταμιεύει και να καταθέτει, αλλά και να επενδύει σε μετοχές της τράπεζάς του. Η καινοτομία αυτή δίκαια χαρακτηρίστηκε ως το πρώτο έναυσμα για την ίδρυση του Χρηματιστηρίου στην Κύπρο.

 Το 1967 η διοίκηση αποφασίζει την επέκταση των δραστηριοτήτων της σ΄ ολόκληρη την Κύπρο  και τη μετονομασία της σε «Λαϊκή Κυπριακή Τράπεζα» και η έδρα της μεταφέρεται στη Λευκωσία.

Η συνέχεια είναι σε όλους γνωστή και η τραγική της κατάληξη ακόμα πιο γνωστή με όλα δυστυχώς τα συνεπακόλουθα…..

                             Τα κεντρικά γραφεία της Λαϊκής Τράπεζας Λεμεσού στην οδό Αθηνών.

Στερνός αποχαιρετισμός στον Κύπρο Τόκα

Πέρασε αυτές τις μέρες στην αντίπερα όχθη, «διαβαίνοντας την Αχερουσία» στο ταξίδι του για την αιώνια μνήμη, ένας από τους λίγους εναπομείναντες της παλιάς δημιουργικής φρουράς της Λεμεσού, ο Κύπρος Τόκας. Πολυπράγμων και πολυτάλαντος ο Κύπρος, αυτοδίδακτος και αυτοδημιούργητος ξεπήδησε από τις τάξεις του «λούμπεν προλεταριάτου» των δύσκολων δεκαετιών του ’30 και του ’40 και έκανε ένα σωρό επαγγέλματα για να επιβιώσει, μέχρι που το κύριο ταλέντο του, το γράψιμο να τον οδηγήσει το 1960 στη δημοσιογραφία την οποία  λειτούργησε ευδόκιμα για πάνω από τριάντα χρόνια. Παράλληλα γράφει λογοτεχνία και στίχους, ζωγραφίζει και… καρναβαλίζει ως γνήσιος λεμεσιανός καρναβαλιστής και κανταδόρος μα  παραμένοντας όμως πάντα σε ό,τι κάνει και ό,τι δημιουργεί ένας διαπρύσιος κήρυκας και πιστός υπηρέτης των λαϊκών δικαίων και των λαϊκών αγώνων.

 Ένα  σεμνό και σύντομο λοιπόν αφιέρωμα σήμερα στον γνήσιο λεμεσιανό, πνευματικό άνθρωπο και καλλιτέχνη.

Το κείμενο του Κύπρου Τόκα που ακολουθεί, δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα της Λεμεσού « ΤΑ ΓΡΑΜΜΑΤΑ»  ημερομηνίας 17.11.1946 και είναι αν όχι το πρώτο δημοσιογραφικό του κείμενο, σίγουρα από τα πρώτα του. Η εφημερίδα αυτή που εκδιδόταν από τον τότε αντιδήμαρχο Λεμεσού γιατρό Βάσο Παπαδόπουλο, υπερασπίζετο τα έργα του Δημάρχου Πλουτή Σέρβα και τα λαϊκά δικαιώματα των λεμεσιανών από μια αριστερή σκοπιά.

Ανάμεσα στα πολλά -και επαναστατικά για την εποχή τους- έργα που άφησε στη Λεμεσό η εξάχρονη δημαρχία του Πλουτή Σέρβα, (1943-1949) ήταν και  φιλολαϊκά μέτρα που εφάρμοσε για ανακούφιση των πολλών φτωχών και εξαθλιωμένων συμπολιτών μας, με την ανέγερση για πρώτη φορά στη Κύπρο των λαϊκών δημοτικών πολυκατοικιών, που υπάρχουν ακόμα μέχρι σήμερα  και τη δημιουργία του λαϊκού εστιατορίου για να σιτίζονται εκεί φθηνά οι άποροι εργάτες.

Το κείμενο του Τόκα που φέρει τον επίτιτλο «ΠΕΡΙΓΡΑΦΟΥΝ ΕΡΓΑΤΕΣ» και τίτλο «ΛΑΪΚΟ ΕΣΤΙΑΤΟΡΙΟ», σ αυτό αναφέρεται και έχει ως ακολούθως:

«Φτωχοί και ταπεινοί, χλωμοί κι αδυνατισμένοι, μουντζουρωμένοι, κουρελιάρηδες, λογής λογής άνθρωποι της δουλειάς, βιοπαλαιστές, άνθρωποι που η κακοπέραση κι ο υποσιτισμός  τους τσακίζει αλύπητα χρόνια το κορμί, τους βλέπεις καθημερινά να κατακλύζουν το λαϊκό εστιατόριο με ζωγραφισμένα στο πρόσωπο τη χαρά και την ανακούφιση, το γέλιο και τον ενθουσιασμό.

Πόσο μεγάλη είναι η χαρά αυτών των τρισδυστυχισμένων ανθρώπων μπαίνοντας στο εστιατόριο ύστερα από την κοπιαστική, βαριά κι εξαντλητική τους δουλειά, δεν περιγράφεται. Δεν περιγράφεται  γιατί μέσα στο πέλαο, το τρικυμισμένο  πέλαο και την αναταραχή της εξευτελιστικής κοινωνικής μας ζωής που προσφέρει το γλίσχρο μεροκάματο των 5-6 σελινιών, μεροκάματο πείνας κι΄ εξαθλίωσης, αρρώστιας και κακουχίας φτώχειας και φυματίωσης, βρέθηκε ένα έργο που να προσφέρει, αν μη  άλλο, μια ανακούφιση και παρηγοριά, ένα σταμάτημα της οικονομικής αιμορραγίας που μαστίζει, βασανίζει κι΄ εξαντλεί τ’ ανθρώπινο κορμί γκρεμίζοντάς το άχρηστο, ερείπιο και νεκρό.

Συναντώντας κανείς τους πελάτας του ευεργετικού κι ανθρωπιστικού τούτου λαϊκού κέντρου, γύρω απ’ τα καθημερινά τραπέζια αδελφωμένους, αγαπημένους σαν να ανήκουν σε μια και μόνη οικογένεια, νοιώθει στοργή και μια ανείπωτη, απέραντη θερμή αγάπη προς αυτές τις αξιαγάπητες ψυχές που η λίγη τους ανακούφιση κι’ η παρηγοριά ζωγραφίζεται στο χαρούμενο κι’ αισιόδοξο της δουλειάς και κακουχίας πρόσωπο, κι’ η μεγάλη τους ευχαρίστηση κι’ ευγνωμοσύνη προς τους εμπνευστάς και δημιουργούς του καλού τούτου δημοσίου λαϊκού εστιατορίου, εκδηλώνεται με τα πιο θερμά μεστά λόγια, λόγια που βγαίνουν  απ’ τα βάθη ευγενών καλόγνωμων και καλοσυνάτων ψυχών, που δεν έχουν τίποτε άλλο ως δώρα, αγάπης, εχτίμησης και θαυμασμού, παρά ένα μεγάλο ευγενικό ολόγλυκο  Ευχαριστώ  προς το αγαπητό λαϊκό Δημοτικό μας Συμβούλιο. Με την ολόθερμη ευχή όπως παρόμοια έργα κοινωνικής ωφέλειας και ανακούφισης για τον έρμο φτωχόκοσμο, θα βρουν τον πιο μεγάλο έπαινο, την πιο γλυκιά θερμή ευγνωμοσύνη, το πιο ενθουσιώδες χειροκρότημα.»

Είναι πιθανό  το κείμενο αυτό να φαντάζει ίσως σήμερα ως αρκετά υπερβολικό με μια έντονη βερμπαλιστική διάθεση  στην  άμετρη χρήση των πολλών και βαρύγδουπων επιθέτων. Κάθε κείμενο όμως πρέπει να κρίνεται σύμφωνα με την εποχή που γράφτηκε, λαμβάνοντας πάντα υπόψη και τις κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες της.

Ο άμετρος φαινομενικά ενθουσιασμός του Κύπρου Τόκα αποδίδει στην ουσία τα συναισθήματα του φτωχού τότε εργάτη που βρήκε σανίδα σωτηρίας από την πείνα, μέσα από τέτοια δημοτικά έργα του κομμουνιστή τότε Δημάρχου Λεμεσού Πλουτή Σέρβα.

1. Κύπρος Τόκας

2. Το κείμενο του Κ. Τόκα στα ΓΡΑΜΜΑΤΑ

3. «Το Λαϊκόν Εστιατόριον» στη βορειοδυτική πλευρά της Α’ δημοτικής Αγοράς όπως είναι σήμερα.

4. Ζωγραφικός πίνακας του Κύπρου Τόκα

5. Συμμετοχή του Κύπρου Τόκα στο λεμεσιανό καρναβάλι του 1951 με δική του ομάδα με θέμα «Η νεολαία καταδιωγμένη από το φάσμα της ανεργίας»… ( που αναγκάζεται να μεταναστεύσει).