Κυριακή 31 Ιανουαρίου 2010

Λεμεσιανές εσπερίδες,,,

Η σάτιρα και η σατιρική ποίηση από την εποχή του Αριστοφάνη και δια μέσου των αιώνων, αποτέλεσε και αποτελεί μέχρι σήμερα καταλυτική και απολυτρωτική μέθοδο σχολιασμού κοινωνικής και πολιτικής κριτικής.
Ένας από τους πιο σημαντικούς σατιρικούς ποιητές αυτής της πόλης-λίγο ξεχασμένος και παραμελημένος- όπως τόσοι άλλοι άλλωστε -είναι και ο Εύσκιος Πεύκης (κατά κόσμο Ευέλθων Πιτσιλλίδης ,1887-1955).
Δικηγόρος, δημοσιογράφος, ποιητής, εκδότης σατιρικών και πολιτικών εφημερίδων («Πειρασμός» «Ανατολή» «Λαϊκό Βήμα») και πρωτεργάτης στη δημιουργία επαγγελματικών συντεχνιών, υπήρξε ιδιαίτερα ταλαντούχος να σατιρίζει με καυστικό πνεύμα και εύστοχο χιούμορ τα γεγονότα της εποχής του και τις κοινωνικές συνθήκες στη πόλη.
Ένα τέτοιο δείγμα δίνουμε, παρμένο από την εφημερίδα «Χρόνος» ημερομηνίας 12.12.1937 κάτω από την στήλη «Κοσμική Κίνηση» με τίτλο «Εσπερίς», όπου βγαίνει ανάγλυφη η εικόνα της νεοπλουτίζουσας και… αρχοντοχωριατίζουσας κοινωνίας της Λεμεσού της εποχής που σατιρίζει, αλλά και αυτοσατιρίζεται ο Πεύκης. Να υπενθυμίσουμε απλώς πως βρισκόμαστε στην περίοδο της σκληρής δικτατορικής παλμεροκρατίας που ακλούθησε της εξέγερσης των κυπρίων , των γνωστών ως «Οκτωβριανών του 1931» γεγονότων και η Κύπρος και η Λεμεσός –«πλην αρκόντων»-περνούν μέρες φτώχειας δυστυχίας και αγγλικής κυβερνητικής αποικιοκρατικής καταπίεσης :
«Επειδή κι εγώ τυγχάνω ακραιφνής Αριστοκράτης
και αφρόκρεμα του γένους -καθό Δούξ της Πιτσιλλιάς-
κάθε ευγενής Φαμίλια με καλεί στα γεύματα της,
στους χορούς ,τας εσπερίδας κι έχω σχέσεις υψηλάς!
Προσεκλήθην τελευταίως εις του Κόμητος Σπυρή
πούδινεν εις το Ζακάκι μιάν μεγάλην Εσπερίδα
για την ονομαστικήν του την χρονιάτικην γιορτή
και μου σύστησε να γράψω εις το Σουαρέ τι είδα.
Και εγώ στο κέλευσμα του υπακούων ταπεινώς,
στιχουργών σας αραδιάζω κάθε τι λεπτομερώς:
Σαν μικρό παλάτι είχε στολισθεί το Μέγαρο του
και λακέδες φρακοφόροι φύλαγαν την είσοδο του,
μήπως εκ παραδρομής μπή κανένας που δεν είναι από ράτσαν ευγενής!
Δι ηλεκτρικών λαμπτήρων πολυχρώμων και απείρων ήταν φωταγωγημένον,
σκάλες δάπεδα στρωμένα με βαρύτατα χαλιά, τα δωμάτια γεμάτα ευγενών προσκεκλημένων
από το Βουνί την Λάνιαν, Μαραθάσαν και Σολιά!
Πλήθος εκ κυανοαίμων με περγαμηνάς σπανίας, Δούκες, Κόμητες , Βαρώνοι Πρίγκηπες ντε –ποδινί,
η αφρόκρεμα τουτέστιν πάσης Αριστοκρατίας, γόνοι οίκων φημισμένων ντε λα ζώστρ έ ζιμπουνί,
ο Βαρώνος της Συλίκου και ο Δούξ της Μουτταγιάκας, κάθε Κόμης τέλος πάντων της Ποδίνας και της Βράκας!
Ήσαν και προσκεκλημένοι ευσταλείς από την Κρήτην
κι έτσι έκλινε το Τρόοδος εμπροστά στον Ψηλορείτην!
Προσεκλήθησαν επίσης απ’ τους πρώτους κι εκλεκτούς ο σοφός Κόντε-Κκιαζίμης και ο γυιός της Αρκοντούς.
Δεν παρέλειψαν καθόλου ουδέ τον φλερίστ Πεπέν,
πούναι φωτογραφημένος σ’ ένα μπαρ Αμερικαίν.
΄Εφθασεν στην Εσπερίδα με ντε-λουξ Οτομομπίλ ο Βαρώνος Καρδαμίλ!
Από το ωραίον φύλον ήσαν πλήθος Βαρωνίδων, η Τταλλού, η Τσικκινού κι η Λενού του Ξυσταρά,
ήλθε κι απ το Ερεχθείον μια ομάς Καρυατίδων, η Κυπριανού του Μήτρου κι’ η Μαρούσα του Ψαρά!.
Και προς χάριν του σπουδαίου του και μεγάλου του χορού
είχαν φέρει επί τούτω την Ορχήστραν του Ζαβρού.
Τι τεμάχια ωραία, τι κομμάτια κλασσικά,
Μπαχ και Βάγνερ και Γιαρούμπι ήκουες μελωδικά
ν’αντηχούν υπό τους θόλους νεωτέρου Τριανόν άμα έφθανε καθένας εκ των άνω ευγενών!
Στας εννηά λοιπόν και δέκα ήνοιξε το κυλικείον
πούταν παρατεθειμένον εις την σέρραν της οικίας,
ώ τι πλούτος εδεσμάτων και ποτών πολύ σπανίων, γλυκισμάτων εξαισίων και μεγάλης ποικιλίας!
Η Κυριακού φορούσε φόρεμα από φουλάρ
και η Τσικκινού κοστούμι από δαντέλλες μπλέ νουάρ.
Η Λενού είχεν αέρα έκτακτον στο βάδισμα της
κι’ η Μαρούσα εκουνούσε τρεζιολί τα πισινά της.
΄Ητο και ο Αίας Υψηλότατος Πιπής, ο Φαέθων κι’ ο ποζάτος Τορναρίτης Κριτωνής,
προσληφθείς μόνον και μόνον δια την κατασκευήν των κοκτέηλ, που σκαρώνει ειδικώς με συνταγήν.
Έφθασε δε τελευταίος του Συναχωριού ο Δόγης,
ο γνωστότατος μας Ζέμπης μ’ αυτοκίνητον Ρος-Ρόης.
Κι αν κανένας παρελείφθη απ’ τους τόσους ευγενείς
 τ’ όνομα του σ’ άλλο φύλλον αραδιάζουμε κι εμείς!»
Αμίμητε μακαρίτη Πεύκη, αν ζούσες σήμερα τι θάβλεπες και τι θάγραφες με τον σύγχρονο νεοπλουτισμό και νέο-αρχοντοχωριατισμό μας!





… «απ’ τους πρώτους κι εκλεκτούς ο σοφός Κόντε-Κκιαζίμης και ο γυιός της Αρκοντούς»…

Σάββατο 30 Ιανουαρίου 2010

Οι πρώτες σοβαρές διακοινοτικές ταραχές στην Κύπρο ανήμερα του Κατακλυσμού του 1912

Ανάμεσα στις πολλές και περιφανείς πρωτιές που κατέχει η Λεμεσός μέσα από την ιστορία του τόπου είναι και κάποιες θλιβερές. Μια από αυτές είναι και ότι η Λεμεσός είναι η πόλη της Κύπρου όπου σημειώθηκαν οι πρώτες ουσιαστικά σοβαρές ταραχές ανάμεσα στα δύο μεγάλα σύνοικα στοιχεία του τόπου μας, ελλήνων και τούρκων μετά την Αγγλοκρατία το 1878.
Στις 14 (27 με το παλιό ημερολόγιο) Μαΐου του 1912 σημειώθηκαν στη Λεμεσό οι πρώτες μετά την τουρκοκρατία σοβαρές διακοινοτικές ταραχές ανάμεσα σε τούρκους και έλληνες με πολλούς νεκρούς και τραυματίες και στις δυό πλευρές. Τα ακριβή αίτια που προκάλεσαν τα γεγονότα παραμένουν ασαφή και σκοτεινά, με έντονες τις υποψίες ότι ο πάντα ύποπτος  ρόλος των άγγλων( γνωστός ως… «διαίρει και βασίλευε») στην ιστορία και τη μοίρα αυτού του νησιού δεν ήταν ούτε και σ αυτά τα γεγονότα ασήμαντος. Παρά δε το γεγονός ότι οι άγγλοι αφέντες του νησιού την εποχή εκείνη διόρισαν ανακριτική επιτροπή αποτελούμενη από τον διοικητή Λεμεσού W. Bolton καί τους δικαστές Στ. Σταυρινάκη καί Σαμή Εφ. Γιορκαντζήπαση, ουδέποτε έγινε γνωστό το πόρισμα της. Ίσως όχι τυχαία…
Ας πάρουμε λοιπόν τα πράματα από την αρχή και ας τα δούμε μέσα από το σχετικό δημοσίευμα της εφημερίδας «Αλήθεια» της Λεμεσού ημερομηνίας 18 (31 με το νέο ημερολόγιο) Μαΐου 1912 :
«Το ήσυχο πανηγύρι του Κατακλυσμού κατέληξε φε! το απόγευμα της Δευτέρας εις αιματηράν τραγωδίαν, ήτις παρ' ολίγον να είχε τρομακτικά καθαυτό αποτελέσματα, μεταβαλλόμενων των συμπλοκών εις μίαν αγρίαν φυλετικήν σύρραξιν εξοντώσεως των δύο συνοίκων φυλών.


Το αίμα έβαψεν άφθονον το ειρηνικόν έδαφος, οπού διεξήγετο η φαιδρότερα των Πανηγύρεων, και πωληταί και αγορασταί, ανήκοντες εις τας δύο εθνότητας και ζώντες μέχρι της στιγμής εκείνης εν σχετική αρμονία, μετεβλήθησαν εντός ολίγων λεπτών εις αγρίους αντιπάλους, ζητούντας να σφάξουν αλλήλους. Τα φυλετικά ένστικτα επρόβαλαν αμέσως εν όλη τη αγρία μεγαλοπρεπεία των και η λαϊκή ψυχή ορμητική εις τα αισθήματα της, συνεταράχθη βαθύτατα εξεγερθέντος του θρησκευτικού και φυλε¬τικού μίσους το οποίον εκληρονόμησεν από τόσας γενεάς.
Εις τούτο συνέτεινε πάντως και η κατάστασις των πνευμάτων, τα όποια ευρίσκοντο εν εξάψει εκατέρωθεν συνεπεία των τελευταίων πολιτικών γεγονότων και της υπό των Τούρκων επιθέσεως κατά των μαθητών του εν Λευκωσία Γυμνασίου.
Η πρώτη συμπλοκή συνέβη εις Τζαμούδαν περί την 4ην μ.μ. η αφορμή δ' εδόθη υπό ομίλου Τούρκων οίτινες τρις διήλθον εφ' αμάξης δια της Τζιαμούδας, επιδεικτικώς προκαλούντες και πειράζοντες τους ημετέρους. Την τρίτην μάλιστα φοράν, κατά πληροφορίας ακριβείς, οι Τούρκοι κατήλθον της αμάξης και εισήλθον εις το Ελληνικόν καφενείον της Τζαμούδας εξηρεθισμένοι ιδίως εκ της θέας της Ελληνικής σημαίας δι ης εκοσμείτο το καφενείον. Εισελθόντες ήλθον εις λόγους προς τινας εν αύτω εκ των ημετέρων, μετ' ου πολύ δε ήλθον και εις χείρας και επλήγωσαν δύο εις τον ώμον, ενώ εδέχοντο και αυτοί κτυπήματα καρεκλών και ξύλων από τους αόπλους οίτινες αμέριμνοι εκάθηντο ησύχως εντός του καφενείου.Μετά το κατόρθωμα τούτο οι Τούρκοι ταραξίαι ετράπησαν εις φυγήν, ενώ οι δικοί μας κατεδίωκον αυτούς,και εκάλουν συγχρόνως εις βοήθειαν και άλλους. Η συνοι¬κία έγεινεν, ως είκός, ανάστατος α¬μέσως και εις τους ήχους του κρουομένου μετ' ου πολύ κώδωνος προσέτρεξαν εκατοντάδες ανθρώπων, οι οποίοι εξηρεθισμένοι πλέον εζήτουν μεγαλοφώνως να τραπούν προς την Τουρκικήν συνοικίαν. Τούτο πράγματι και εγένετο,μά¬την προσπαθούντος του διευθυντού της Αστυνομίας να εμπόδιση το κίνημα. Οι Τζαμουδιώτες εξαγριωμένοι διηυθήνθησαν προς την παρά τον ποταμόν Τουρκικήν συνοικίαν, οπόθεν τέλος δια των συμβουλών τινών εγκρίτων πολιτών επέστρεψαν εν σώματι προς την πόλιν, ήτις ήτο ήδη ανάστα¬τος από εξωγκωμένας ειδήσεις. Η έξαψις ήτο τοιαύτη, ώστε δυ¬στυχώς το κακόν δεν ήτο ανθρω¬πίνως δυνατόν να προληφθεί. Οι εκ της Τζαμούδας εισελθόντες εν σώματι εις την πόλιν συνηντήθησαν προς τινάς Οθωμανούς παρά την οδόν Βικτωρίας και η σύρραξις αγρία και γενική πλέον επήλθε μοιραίως. Ο σπινθήρ μετεδόθη εις όλην την πόλιν και ιδίως εις τον δρόμον τον φέροντα προς το Διοικητήριον, όπου ήτο το μέγα πλήθος των πανηγυριστών. Τι ηπηκολούθησεν δεν είνε βεβαίως εύκολον να περιγραφή. Αλλ' η φήμη περί συγκρούσεως εις την Τζαμούδαν μετέδωκε κατ' αρχάς τον πανικόν εις τον γυναικείον και παιδικόν κόσμον, όστις ηρξατο φεύγων με θόρυβον και φωνάς και τρεχάματα. ΄Επειτα η συμπλοκή εγενίκευθη ταχύτατα και το πανηγύρι μετετράπη εις λυσσαλέον πόλεμον, εις τον οποίον κάθε Έλλην εκτύπα αδιακρίτως κάθε Τούρκονκαι ο Τούρκος κάθε ΄Ελληνα.Κάμαι εξήστραψαν, ρόπαλα ανυψούντο και κατέπιπτον και όλα εκεί κάτω, τραπέζια, καρέκλαι, έπιπλα μετεβλήθησαν εις τόσα όργανα φονικά.
Την στιγμήν εκείνην πάντες οι άνδρες της Αστυνομίας εξήλθαν ένοπλοι του Καταστήματος της Αστυνομίας με την λόγχην εφ όπλου τούτο δ'επέτεινεν την ταραχήν και την σύγχισιν και εγένετο αφορμή να συμβούν τα περισσότερα δυστυχήματα, διότι οι διευθύνοντες την αστυνομικήν δύναμιν χωρίς λόγον ισχυρόν και χωρίς να αναμετρήσουν τας συνεπείας, έδω¬καν διαταγήν εις τους ζαπτιέδες εξ ών οι πλείστοι σημειωτέον ότι ήσαν Τούρκοι, να μεταχειρισθούν τάς λόγχας των και να πυροβολήσουν μάλιστα κατά του πλήθους. Λέγουν δ' άνευ λόγου καθαυτό, διότι την στιγμήν εκείνην εις την πλατείαν του Διοικητηρίου και τα πέριξ δεν υπήρχον παρά μόνον Έλληνες, διότι οι ολίγοι Τούρκοι είχον απωθηθή εντός των καφενείων των, ενώ άλλοι είχον καταφύγει εντός αυτής της Αστυνομίας. Δεν υ¬πήρχε λοιπόν λόγος να διαταχθή πυρ κατά του κόσμου ο οποίος επί τέλους ούτε ένοπλος ήτο, άλλ' ούτε κατά της εξουσίας εστρέφετο. Δεν ευρίσκομεν δια τούτο λόγους να εκφράσομεν την αγανάκτησιν και την αποδοκιμασίαν ημών κατά του απάνθρωπου μέτρου και απορούμεν πώς εδόθη τοιαύτη εξουσία εις κατώτερα φανατικά όργανα,τα οποία επυροβόλουν από των παραθύρων της Αστυνομίας κατ' αυτής της μάζης του κόσμου και χωρίς να αποβλέπωσιν εις συμπλεκομένους ή μη άλλ' αδιακρίτως κατά παντός όστις έτυχε να ευρεθή εις την πανήγυριν του Κατακλυσμού.
Υπό τοιούτους ορούς και με τοιαύτην αντίληψιν της εκπληρώσεως των αστυνομικών καθηκόντων, άπορον δεν είνε πώς είχομεν τόσα θύματα και δη τόσας θανατηφόρους πληγάς. Αι αστυνομικαί σφαίραι εσύριζον προς πάσας τας διευθύνσεις, δυστυχώς δε ουχί πάντοτε εις μόνον τον αέρα. Πολλοί υπήρξαν οι οποίοι επληγώθησαν από σφαίρας —πάντες αυτοί ΄Ελληνες κατά παράδοξον αληθινά σύμπτωσιν — δύο δε και εβλήθησαν κατάστηθα και κατέπεσαν δια να μην εγερθώσιν αλοίμονον ποτέ, το εκ Πάχνας παλικκάριν και και ο ατυχής μαθητής του Γυμνασίου Θουκιδίδης Λαμπής ο οποίος εδέχθη την δολοφόνον σφαίραν ριφθείσαν από του παραθύρου της Αστυνομίας ενώ είχεν καταφύγει δια να σωθή εις γειτονικόν εκεί φούρνον.
Ούτω η ατυχής ανάμιξις της Αστυνομίας επεδείνωσεν την κατάστασιν και αν επέφερεν εν τέλει την λήξιν της συμπλοκής, κατώρθωσε τούτο με θυσίαν πολυτίμου και αθώου αίματος, το οποίον πάντως άνευ αυτής δεν θα εχύνετο με τοσαύτην φευ! άφθονίαν.Αι συμπλοκαί παύουσιν κατ' αυτόν τον τρόπον εδώ, δια να ανανεωθώσι μετ' ολίγον αλλού, κατέπαυσαν τέλος ολοσχερώς κατά την εσπέραν, οπότε οι Τούρκοι είχον συγκεντρωθή απαξάπαντες υπό την προστασίαν της Αστυνομίας εις διάφορα κέντρα, από τα όποια αργότερα μετεφέρθησαν τη συνοδεία ζαπτιέδων εις τα σπίτια των. Ταυτοχρόνως σχεδόν κατέφθανεν από τα Πολεμίδια και ο Λόχος του αγγλικού στρατού, κληθείς εσπευσμένως προς φύλαξιν της πόλεως. Ο στρατός δυνάμει διατάγματος του Μ.Αρμοστού καταλαβών την πόλιν, διεμοιράσθη εις διάφορα κέντρα, οπόθεν ένοπλος φυλάττει την τάξιν. Αλλ' η τάξις βραδύτατα επανέρχεται, διότι ο κόσμος διατελεί εν αναστατώσει αληθινή, την οποίαν δυστυχώς υποθάλπουσι ποικίλας ψευδείς και γελοίαι διαδόσεις.


ΤΑ ΘΥΜΑΤΑ


Και τώρα ο θλιβερός απολογισμός της ατυχέστατης συρράξεως. Κατά τας πληροφορίας του κυβερνητικού ιατρού 46 τραυματίαι Έλληνες και Τούρκοι διήλθον δια τού Δημοτικού Νοσοκομείου. Εκ τούτων τινές φέρουσιν πληγάς εκ των αστυνομικών όπλων, άλλοι από ρεβόλβερ, και οι περισσότεροι από άλλα αμβλέα όρ¬γανα. Είς είνε σοβαρώτερον πληγω¬μένος και ενδέχεται να αποθάνη. Αλλ’ εις τούτους δέον να προστεθή και εικοσάς τουλάχιστον άλλων τραυματιών, οίτινες νοσηλεύονται εις ιδιωτικά οικήματα και κλινικάς ώστε ο ολικός αριθμός των τραυματιών πρέπει να υπολογισθεί εις 60—70.
Μεταξύ των βαρέως πληγωμένων συγκαταλέγεται επίσης, δυστυχώς, και ο γνωστός αθλητής και πανελληνιονίκης Κώστας Γεωργίου, όστις εδέχθη τραύμα σοβαρώτατον εις το άνω μέρος του μηρού δια μαχαίρας, ήτις του απέκοψε την αρτηρίαν. Το τραύμα κατηνέχθη ύπο Τούρκου, τον οποίον το ωραίον παλληκάρι έκρατει χαμαί ύπο τους πόδας του. Η κατάστασις του συμπαθέστατου νέου, εμπνέει δυστυχώς ακόμη μεγάλας ανησυχίας. (Σημ. Θα υποκύψει από σηψαιμία λίγες μέρες μετά. )
Ως προς τους νεκρούς ο αριθμός αυτών περιορισθείς κατ' αρχάς εις τρείς ανήλθε δυστυχώς την επαύριον εις πέντε, εξ ων τρείς Έλληνες καί δύο Οθωμανοί, δύο εκ των βαρέως πληγωμένων θανόντων την νύκτα. Οι φονευθέντες εκ των ιδικών μας ( είνε ο Κωστής Τίκκης ράπτης, ο εκ Πάχνας χωρικός και ο πολύκλαυστος μαθητής Θουκυδίδης Λαμπής ο οποίος δεν ηδυνήθη να επιζήσει εις το διαμπερές τραύμα της αστυνομικής σφαίρας, ήτις του διετρύπησε το ήπαρ. Επίσης υπό σφαίρας των αστυνομικών όπλων απέθανε και ο Παχνιώτης χωρικός, ενώ οΤίκκης έπεσε κατά την συμπλοκή υπό καιρίου τραύματος δια μαχαίρα το οποίον του κατήνεγκεν εκ των όπισθεν κάποιος άγνωστος Τούρκος.»
Μέσα λοιπόν από τις γραμμές της εξιστόρησης αυτής των γεγονότων προβάλλει συγκεκαλυμμένος αλλά διάφανος ο ρόλος των Άγγλων. Ρόλος για το οποίον ο τότε Μητροπολίτης Κιτίου ( και αργότερα διατελέσας Οικουμενικός Πατριάρχης, Αρχιεπίσκοπος Αθηνών και Πατριάρχης Ιεροσολύμων Μελέτιος Μεταξάκης, διαμαρτυρήθηκε έντονα στον άγγλο διοικητή χαρακτηρίζοντας «δολοφονική» την επίθεση της Αστυνομίας. Διαμαρτυρία την οποίαν ασφαλώς οι Άγγλοι έγραψαν εις τα παλαιότερα των υποδημάτων τους!
Στήν πάνδημη κηδεία του παλληκαριού αθλητή Κώστα Γεωργίου , στην οποία χοροστάτησε ο Μεταξάκης εξεφώνησαν επικήδειους οι Ν. Κλ. Λανίτης, Χριστόδουλος Χουρμούζιος, Αριστόδημος Πηλαβάκης και Μενέλαος Δ. Φραγκούδης. Από τον ωραίο επικήδειο του Μ. Φραγκούδη παραθέτουμε το ακόλουθο συγκινητικό απόσπασμα:
«Κοίταξε ειρωνεία! Το μαχαίρι δεν τον πέτυχε κατάστηθα, δεν τούκοψε με μιας παλληκαρίσια της ζωής το νήμα. Τον βρήκε στο πόδι, στο πόδι το γρήγορο, το δυνατό πού τον έφερε θριαμβευτή στο δρόμο της ζωής του. Τον έριξε σ’ ένα κρεβάτι πόνου με μια ασήμαντη ελπίδα να ζήσει μια πανάθλια ζωή, σακάτης για πάντα. Ειρωνεία! Ο Κώστας ο φτεροπόδαρος με δεκανίκια! Αλλ’ όχι, ή Μοίρα δεν θέλησε σπλαχνικά να τον ποτίσει καί το ύστερο αυτό φαρμάκι».
Ο Κώστας Πιλάβάκης γράφει στο βιβλίο του «Η Λεμεσός σε άλλους καιρούς»:
«Η ψυχρότητα ανάμεσα στις δύο φυλές κράτησε για ένα χρόνο περίπου. Ελάχιστοι Τούρκοι παρουσιάσθηκαν τον επόμενο χρόνο στη γιορτή του Κατακλυσμού. Οι συναλλαγές όμως γρήγορα επανελήφθησαν και η επικοι¬νωνία των δυο συνοίκων στοιχείων δεν άργησε να γίνει στενή όπως και πριν από τις ταραχές. Σ' αυτό συνετέλεσε και η στάση του Μητροπολίτου Μεταξάκη που εξέδωσε εγκύκλιο «δι' ειρήνευσιν προς τους Μωαμεθανούς συμπολίτας η μάλλον συνδούλους ημών έχοντας τόσα κοινά συμφέροντα κοινωνικά, πολιτικά και προσωπικών σχέσεων».
Για λίγα όμως μόνο χρόνια . Για να ακολουθήσουν κι άλλες διακοινοτικές ταραχές κι άλλες κι άλλες… Με τους Άγγλους να παίζουν πάντα τον αφανή αλλά και αδιαφανή και πρωτεύοντα ρόλο τους στα γεγονότα.




Οι φωτογραφίες:
1. Η εφημερίδα «Αλήθεια» της Λεμεσού στην πρωτοσέλιδη είδηση της  για τα γεγονότα του 1912.
2. Ο αθλητής και πανελληνιονίκης Κώστας Γεωργίου
3. Η γιορτή του Κατακλυσμού στην μεγάλη αποβάθρα της Λεμεσού

Μερικές από τις πολλές πρωτιές της Λεμεσού-Μέρος πρώτο

Εισαγωγή
Όταν στις αρχές Ιουλίου 1878 το αγγλικό πολεμικό πλοίο Παλλάς έμπαινε για πρώτη φορά στο λιμάνι της Λεμεσού και οι Άγγλοι πατούσαν το πόδι τους στη πόλη, έδιδαν, δια στόματος του πρώτου Διοικητή της συνταγματάρχη Warren (προηγήθηκε ολιγοήμερη θητεία του Captain Bury), την υπόσχεση στις λίγες μόνο χιλιάδες κατοίκους της εξαθλιωμένους και ταλαιπωρημένους από την μακραίωνη τουρκική δουλεία ότι θα την κάνουν «το στολίδι της Μεσογείου».
Ταυτόχρονα η Βασίλισσα της Αγγλίας Βικτώρια, στο πρώτο διάγγελμα της προς τον κυπριακό λαό έλεγε ανάμεσα σε πολλά άλλα: «Η Μεγαλειοτάτη Βασίλισσα Βικτώρια επιθυμεί να κάμει γνωστόν εις όλους τους κατοίκους της Κύπρου ότι καταλαμβάνει την Νήσον και ότι σκοπός της είναι να κάμει τους κατοίκους της Κύπρου πρότυπον καλής και αμερόληπτου διοικήσεως ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας και Παράδεισο της Ανατολής».
Πλην όμως «τα ψεύτικα τα λόγια τα μεγάλα» αποδείχτηκαν λίγα μόνο χρόνια μετά φρούδη ελπίς…
Ύστερα από τα πρώτα εξωραϊστικά έργα που έκαναν, όπως η πρώτη αποβάθρα της Κύπρου (για να ξεφορτώνουν βασικά τις δικές τους προμήθειες), τα κτίρια του διοικητηρίου και τελωνείου εκεί που σήμερα είναι το παλιό λιμάνι, ώστε να ασκούν καλύτερα την εξουθενωτική φορομπηκτική όπως θα αποδειχθεί σύντομα πολιτική τους, την οργάνωση της υπαίθριας αγοράς και κάποια άλλα, γρήγορα ξέχασαν τα λόγια τους και επιδίδονταν πλέον στο να μαζεύουν τις 90χιλιάδες τόσες λίρες τον χρόνο (ποσό αστρονομικό για την εποχή),που ήταν το δήθεν «ενοίκιο» που έπρεπε να πληρώνουν στην Τουρκία για την παραχώρηση της Κύπρου αλλά και που ποτέ δεν πλήρωναν.
Οι φιλοπρόοδοι όμως λεμεσιανοί δεν τάβαλαν κάτω και δεν απογοητεύτηκαν. Σήκωσαν τα μανίκια, μπήκαν στην δουλειά και βάλθηκαν να κάνουν από μόνοι τους την πόλη τους «το στολίδι της Μεσογείου»
Στην προσπάθεια τους αυτή έχουν να επιδείξουν και πολλές περήφανες πρωτιές σε κάθε τομέα και σε όλες τις εκφάνσεις της ζωής της.
Ενδεικτικά- και σε μεγάλη συντομία -θα αναφερθούμε σε μερικές μόνο από αυτές τις πρωτιές για να επανερχόμαστε κατά καιρούς να προσθέτουμε κι άλλες και αφήνοντας πάντα ανοιχτή την δυνατότητα σε μελλοντικούς μελετητές και ερευνητές της ιστορίας της πόλης να το πραγματευτούν σε έκταση και σε βάθος, όπως αρμόζει στο θέμα, στην πόλη και στην ιστορία της.
Αφήνουμε πίσω πολλές ίσως και πολύ σημαντικές, από αυτές που έχουμε ήδη καταγραμμένες. Να επισημάνουμε δε ότι ουδόλως διεκδικούμε το αλάνθαστο. Μερικές τις αναφέρουμε με λίγη επιφύλαξη, άλλες με μεγαλύτερη και άλλες ως πιθανές «οιονεί» πρωτιές γιατί μπορεί να προηγήθηκε κάποια άλλη πόλη και να μας είναι άγνωστο.
Κάποιες από τις πρωτιές χρονολογούνται και πριν από την αγγλική κατοχή που θέσαμε ως ορόσημο αλλά τις αναφέρουμε γιατί είναι σημαντικές. Φροντίσαμε τέλος να τις κατατάξουμε είτε κατά χρονολογική σειρά, (χωρίς όμως να σημαίνει ότι καμιά φορά ίσως να ξεφύγαμε από αυτή), είτε κατά κατηγορίες.

Η πρώτη γραπτή διαφήμιση.
Στη σύγχρονη κοινωνία της πληροφορίας, των ηλεκτρονικών μηνυμάτων και της πληροφορικής, η διαφήμιση παίζει διεθνώς πρωταρχικό ρόλο στην οικονομική -και όχι μόνο- ζωή του κάθε τόπου. Μερικά επαγγέλματα μάλιστα – όπως η ιατρική και η φαρμακευτική- αντιλαμβανόμενα τη δύναμη της στην πληροφόρηση αλλά και την… παραπληροφόρηση την απαγόρευσαν ως επαγγελματικά αντιδεοντολογική. Κι όμως, η πρώτη γραπτή διαφήμιση στον τόπο μας όχι μόνο πρωτοεμφανίστηκε στη Λεμεσό αλλά και αφορούσε ακριβώς προσφερόμενες ιατρικές υπηρεσίες!
Την έκανε το 1820, ο κύπριος Γεώργιος Αρναούτης που παρουσιαζόταν, ίσως για να εντυπωσιάσει περισσότερο τους αναλφάβητους την εποχή εκείνη λεμεσιανούς με το φραγκοποιημένο όνομα Giorgio Arnaoud. Αφού έκανε σπουδές χειρουργικής και χημείας στη Βενετία και άλλες ιταλικές πόλεις και στην Αυστρία, επιστρέψας στη Κύπρο εγκαταστάθηκε προσωρινά στη Πάφο για να έλθει τελικά στη Λεμεσό, όπου εκτός από την ιατρική ασχολήθηκε και διέπρεψε σε εμπορικές δραστηριότητες. Το ταλέντο του αυτό στις επιχειρηματικές δραστηριότητες αποδεικνύεται και από την επαναστατική για την εποχή εκείνη εκστρατεία «μάρκετινγκ» που έκανε. Τύπωσε στο εξωτερικό ,αφού τυπογραφεία δεν υπήρχαν τότε ούτε στη Λεμεσό αλλά και την Κύπρο ολόκληρη, ούτε πολύ περισσότερο βέβαια εφημερίδες, πάνω σε πολυτελές στυπόχαρτο την ακόλουθη αγγελία που μοίραζε στους λεμεσιανούς. Εκτός του ότι είναι ένα σημαντικό ιατρικό ιστορικό ντοκουμέντο είναι και απολαυστικότατο για το περιεχόμενο και το ύφος του:
« Αγγελία.
Ο υποφαινόμενος μαθητής των περιωνύμων πανεπιστημίων του Παταβίου και της Παβίας έρχεται εκ Βενετίας εις Λιμαζόλ δια να μετέλθη τον ιατροχειρούργον και χημείαν, εις ά κατέγινε μετά ζήλου εκ της πρώτης ηλικίας. Ερχεται με απόφασιν να αποκατασταθή εις Λιμαζόλ και φέρει μεθ’ εαυτού πλούσιον φαρμακείον τού νέου θεραπευτικού συστήματος και εντελή συλλογήν των της χειρουργικής εργαλείων δια πάσαν θεραπείαν καθώς και δια τας γέννας δια τους οδόντας και δια την φαρμακοποιίαν.
Τιθέμενος ούτος υπό την υπηρεσίαν των διασήμων του Λιμαζόλ οικογενειών δεν θα τω επιτρέπεται να απομακρυνθεί ευκόλως από την πόλιν, αλλά θέλει επισκέπτεται τους παρουσιαζόμενους ασθενείς, θέλει συγκροτεί ιατροσυμβούλιον, δίδει αναγκαία φάρμακα και κατά τας ανάγκας εκτελεί τας χειρουργικάς πράξεις. Αν δ’ οι ασθενείς κατοικούν πλησίον της πόλεως θέλει τους επισκέπτεται προσωπικώς.
Εκτός των τακτικών διπλωμάτων τα οποία έλαβε από τα ειρημένα πανεπιστήμια φέρει μεθ’ εαυτού και πολλά επίσημα έγγραφα αποδυκνείοντα τας οποίας επεδαψίλευσε επαινετάς εκδουλεύσεις εις τας επαρχίας και εις τα νοσοκομεία της πατρίδος του, όπου έπραξεν ως μαθητής, ως υπο-ίατρος , ως ιατρός και ως πρώτος ιατρός.
Επειδή περιθάλπει την ιπποκρατική επιστήμη με ενδόμυχον προς αυτήν αφοσίωσιν, θέλει είσθε μετριώτατος εις τας τιμάς των διδομένων ιατρικών και εις την ανταμοιβήν των εκδουλεύσεων του, ως πραγματικώς θέλουν το ιδεί οι ευυπόληπτοι ούτοι πολίται.
Λιμαζόλ της Κύπρου κατά Ιούνιον του 1820 έτους
Georgio Arnaoud.»
Να σημειώσουμε ότι όταν μιλά για “νοσοκομεία της πατρίδος μου” δεν εννοεί βέβαια την Κύπρο αφού νοσοκομεία δεν υπήρχαν τότε, αλλά την Βενετία την οποία θεωρεί ίσως και πρώτη του πατρίδα.

Το πρώτο διαφημιστικό γραφείο της Κύπρου εξ άλλου δημιουργείται στη Λεμεσό στις αρχές της δεκαετίας του ’30 υπό την επωνυμία «Το Ατελιέ», από τους ζωγράφους-σκιτσογράφο Βίκτορα Ιωαννίδη και στη συνέχεια και με τον Γεώργιο Φασουλιώτη.

Το πρώτο νοσηλευτικό ίδρυμα- Καραντίνα –Λοιμοκαθαρτήριο -Νοσοκομείο
Εξ αιτίας των επιδημιών που θέριζαν την Κύπρο οι λεμεσιανοί δια της Δημογεροντίας της πόλης και με την συνδρομή των χριστιανών πολιτών της αποφάσισαν το 1830 να κτίσουν το πρώτο ιατρικό κατάστημα της Κύπρου το λοιμοκαθαρτήριο ή καραντίνα όπως ήταν ευρύτερα γνωστό και βρισκόταν εκεί απέναντι από το σημερινό ΓΣΟ που όπου αργότερα έγιναν τα δημοτικά λουτρά για όσους τα θυμούνται, γύρω στο 1930. Το 1881 όμως οργανώθηκε πρώτο σε ολόκληρη τη Κύπρο, το Νοσοκομείο Λεμεσού. Εκείνο της Λευκωσίας, πρωτεύουσας της Κύπρου οργανώθηκε το 1883 ενώ ένα χρόνο πριν, το 1882 δηλαδή, ιδρύθηκε στη Λευκωσία το άσυλο φρενοβλαβών.

Ελληνοκύπριος Δήμαρχος
Πρώτο Ελληνοκύπριο Δήμαρχο από όλες τις πόλεις απέκτησε η Λεμεσός και είναι ο Χριστόδουλος Καρύδης, που διορίστηκε μεν από τους άγγλους το 1878 αντικαθιστώντας τον Τούρκο καϊμακάμη, λίγους όμως μήνες μετά αναδείχθηκε Δήμαρχος Λεμεσού και δια βοής από τους δημότες όλων των κοινοτήτων. Στη Λευκωσία πρώτος ελληνοκύπριος Δήμαρχος ήταν ο Χρ. Σεβέρης λίγα χρόνια μετά.





             Φιλολογική διάλεξη




Το 1881 ο σπουδαίος ποιητής διανοούμενος της Λεμεσού και δεινός πολιτευτής Ονούφριος Ιασωνίδης δίδει στη Λεμεσό την πρώτη φιλολογική διάλεξη για τον άγγλο ποιητή J. Milton , του οποίου υπήρξε και μεταφραστής. Ο ίδιος εγκαθιστά στη Λεμεσό και το πρώτο αστεροσκοπείο της Κύπρου.






Πρωτιές της Λεμεσού στον αθλητισμό.

1896 Οι Α' Παγκύπριοι Αγώνες
Ο αθλητικός τομέας είναι κατεξοχήν εκείνος για τον οποίο η Λεμεσός μπορεί να νοιώθει περήφανη για τις πρωτιές σ’ αυτόν σχεδόν εφ όλης της ύλης:
Ο πρώτος αθλητικός σύλλογος της Κύπρου ήταν ο Γυμναστικός Σύλλογος Ολύμπια – Γ.Σ.Ο. με έτος ίδρυσης το 1892. Στον όλο ελληνισμό, προηγήθηκε μερικούς μόνο μήνες ο Πανελλήνιος Σύλλογος Αθηνών και ακολούθησε μερικά χρόνια μετά ο ΓΣΠ Λευκωσίας.
Της πρωτοβουλίας ίδρυσης του ηγείτο ο μεγάλος δάσκαλος της Λεμεσού Ανδρέας Θεμιστοκλέους.
Τον Φεβρουάριο του 1896 η Λεμεσός διοργανώνει τους πρώτους παγκύπριους αθλητικούς αγώνες και σ’ αυτούς επιλέγεται ο πρωταθλητής του ΓΣΟ Αναστάσιος Ανδρέου για να πάρει μέρος στους πρώτους Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας της ίδιας χρονιάς ως ο πρώτος κύπριος ολυμπιακός αθλητής. Ο ίδιος υπήρξε και ο πρώτος κύπριος πανελληνιονίκης αθλητής και ρέκορντμαν.
Στους Ολυμπιακούς αγώνες του 1896 παίρνει το πρώτο και μοναδικό μέχρι σήμερα χρυσό μετάλλιο από κύπριο, σε ολυμπιακούς, στο αυτόματο πιστόλι και το πρώτο και μόνο επίσης αργυρό στο τυφέκιο ο επίσης λεμεσιανός συνταγματάρχης του ελληνικού στρατού και υπασπιστής του βασιλιά Γεώργιου του Α΄, Ιωάννης Φραγκούδης
Το 1925 διοργανώνονται οι πρώτοι Πανελλήνιοι αγώνες στίβου στην Κύπρο και το 1928 οι πρώτοι
Παγκύπριοι μαθητικού αγώνες.
Οι πρωτιές της Λεμεσού στον αθλητισμό τέλος δεν έχουν. Στη Λεμεσό δημιουργείται ο πρώτος γυναικείος Γυμναστικός Σύλλογος - Γυμναστήριο Θηλέων «Το Παλλάδιον», ενώ η μεγάλη δασκάλα Πολυξένη Λοϊζιάς εισάγει επίσημα το μάθημα της γυμναστικής στο Παρθεναγωγείο Λεμεσού. Ο Παύλος Αγγελινίδης προπονεί τις πρώτες αθλήτριες και διοργανώνει τους πρώτους αθλητικούς αγώνες γυναικών.
Το 1911 ιδρύεται ο πρώτος Ποδοσφαιρικός Όμιλος και διεξάγονται οι πρώτοι Παγκύπριοι Ποδοσφαιρικοί Αγώνες και το 1929 οι πρώτοι αγώνες Χόκεϊ. Το 1912 ο Ανδρέας Θεμιστοκλέους επιτρέπει την εισαγωγή του ποδοσφαίρου στα σχολεία.
Η αθλήτρια του ΓΣΟ Δομνίτσα Λανίτου μετέχει στους Παγκύπριους Αγώνες Στίβου του 1928 ως η πρώτη γυναίκα αθλήτρια της Κύπρου και λαμβάνει μέρος στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου το 1936 ως η πρώτη γυναίκα αθλήτρια ολόκληρου του ελληνισμού.
Ο παγκυπριονίκης, πανελληνιονίκης και βαλκανιονίκης μαραθωνοδρόμος Στέλιος Κυριακίδης- και μοναδικός Έλλην που συμμετέχει- κερδίζει τον διεθνή μαραθώνιο της Βοστόνης.
Η Εύα Χούρη, τέλος, δημιουργεί το 1928 την πρώτη γυναικεία ομάδα Χόκεϊ.






                                                  Οι πρώτες τεκτονικές στοές

Οι πρώτες Τεκτονικές Στοές της Κύπρου δημιουργούνται στη Λεμεσό: πρώτη η αγγλική St. Paul Lodge το 1888 και δεύτερη η ελληνική Ζήνων το 1893 με ιδρυτή της τον γιατρό και δήμαρχο Λεμεσού Ιωάννη Καραγεωργιάδη.

Οι πρώτες οργανωμένες ιπποδρομίες.

Σε μια γκραβούρα του 1879 που δημοσιεύθηκε στο αγγλικό περιοδικό του Λονδίνου «The Graphic”, με τον τίτλο «introduction of British sports in Cyprus” απεικονίζονται οι πρώτες ιπποδρομίες στη Κύπρο και πιστώνονται από μελετητές ως πραγματοποιούμενες στη Λάρνακα. Εντούτοις άλλες γραπτές μαρτυρίες αναφέρουν ότι οι άγγλοι με την άφιξη τους στη Κύπρο το 1878 διοργάνωναν στο δρόμο του Ζακακιού τις πρώτες ιπποδρομίες.

Το 1880 βέβαια οι λεμεσιανοί σε συνεργασία με τους άγγλους δημιουργούν τον ιππόδρομο κατά μήκος της κοίτης του ποταμού Γαρύλλη στο δρόμο των Πολεμιδιών. Το 1912 μάλιστα ιδρύεται και η πρώτη «Ιππική Εταιρεία Λεμεσού». Κατά τη διάρκεια των εαρινών και φθινοπωρινών ιπποδρομιών που εθεωρούντο σε όλη την Κύπρο και ως μέγα κοσμικό και όχι μόνο αθλητικό γεγονός έρχονται από όλες τις πόλεις μεγαλοαστοί και κοσμικοί που παίρνουν μέρος σε λαμπρές βεγγέρες, «σουαρέ ντανσάν» και πολυτελή δείπνα στα ξενοδοχεία και τις χορευτικές αίθουσες της εποχής και σε άλλα κοσμικά παρόμοια.
ΕΠΕΤΑΙ ΣΥΝΕΧΕΙΑ

Τετάρτη 27 Ιανουαρίου 2010

ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ

Δημοσθένη Χατζηπαύλου 1887 — 1896.
Ο τρίτος στη σειρά Δήμαρχος Λεμεσού ο Δημοσθένης Χατζηπαύλου διαδέχθηκε τον Ιωάννη Καραγεωργιάδη μετά την πρώτη του θητεία (1885-1887) από το 1887 μέχρι το 1896 για να τον διαδεχθεί και πάλιν στη συνέχεια ο Ιωάννης Καραγεωργιάδης στην δεύτερη του θητεία ως τέταρτος στη σειρά Δήμαρχος Λεμεσού από το 1896 μέχρι το 1908 όπως είδαμε και στο προηγούμενο τεύχος.

Γεννήθηκε το 1845 και πέθανε το 1915 και ήταν γιος του Χριστοδουλή του Χατζηπαυλή από τη Συλίκου που ίδρυσε τον αρχαιότερο εμπορικό οίκο εμπορίας κρασιού στη Λεμεσό και της Εσθήρος το γένος Δημητρίου Κακαθύμη της μεγάλης και αριστοκρατικής οικογενείας της Λεμεσού της εποχής.

Από νεαρή ηλικία εγκαταστάθηκε στην Αίγυπτο επιδοθείς και επιδόθηκε με επιτυχία στο εμπόριο. Επέστρεψε όμως στην γενέτειρα του όπου μαζί με τον αδελφό του Δημήτριο Χατζηπαύλου ίδρυσε το πρώτον εργοστάσιο οίνων και οινο¬πνευμάτων της Κύπρου.

Το Δημοτικό Συμβούλιο Λεμεσού. Στο κέντρο ο Δημοσθένης Χατζηπαύλου και στα αριστερά ο τούρκος αντιδήμαρχος Χατζηχαβούζ. Ανάμεσα στους δημοτικούς συμβούλους ο εκδότης της Αλήθειας Αρ. Παλαιολόγος, ο μετέπειτα Δήμαρχος Σπύρος Αραούζος, ο μεγαλέμπορος Γεώργιος Ρωσσίδης και ο Χουσεΐν Αγάς.

Η κυριότερη δράση της Δημαρχείας Χατζηπαύλου επικεντρώθηκε στις επιδιορθώσεις των άθλιων δρόμων της πόλης, στις επιδιορθώσεις του προ¬χώματος της Βαθειάς, στην σύνταξη κανονισμών για ανέγερση οικο¬δομών και που με αυτούς αρχίζει και μία αρκετά καλή ρυμοτομία της πόλης. Προχώρησε επίσης στην ανόρυξη φρεάτων για την βελτίωση και επαύξηση του νερού της πόλης τοποθετώντας συγχρόνως καταλλήλους σωλήνες στις κυριότερες οδικές αρτηρίες.
Η παραλία της Λεμεσού στα χρόνια της   δημαρχείας του Δ. Χατζηπαύλου

Αξιοσημείωτα είναι ακόμα επί δημαρχείας του και τα αντιπλημμυρικά έργα του Γαρίλλη και η δενδροφύτευση των προχωμάτων του. Η μεγάλη πλημμύρα που έγινε στη Λεμεσό το 1894 δημιούργησε πολλά και σοβαρά κοινωνικά και οικονομικά προβλήματα στους δημότες του, γι αυτό και δημιούργησε και προέδρευσε ειδικής επιτρο¬πής προς λήψη δραστήριων μέτρων για ανακούφιση των πολλών παθόντων με εράνους και εισφορές.

Μια άλλη επιτροπή που δημιούργησε επίσης και προέδρευε είχε την μέριμνα της ανοικοδόμησης του καλλιμάρμαρου,«περικαλλούς» (όπως τον απεκάλεσαν) καθεδρι¬κού ναού Αγίας Νάπας Λεμεσού.

Επί δημαρχείας του πραγματοποιήθηκε ένα σημαντικό γεγονός, σταθμός στην ιστορία της πόλης και από τα σημαντικότερα στην ιστορία του κυπριακού αθλητισμού: διοργανώθηκαν οι Α΄ Παγκύπριοι Αγώνες στίβου τον Φεβρουάριο του 1896 στην χωράφα του Χρυσοστομίδη, εκεί που αργότερα δημιουργήθηκε ο Δημόσιος Κήπος, από τον νεοσύστατο τότε ΓΣΟ ( 1892). Στους αγώνες αυτούς προκρίθηκε ο Αναστάσιος Ανδρέου του ΓΣΟ να συμμετάσχει στους Α΄ Ολυμπιακούς αγώνες της Αθήνας της ίδιας χρονιάς με τα εθνικά χρώματα της Ελλάδας.

Ο Εθνικός ποιητής της Κύπρου Βασίλης Μιχαηλίδης σε ένα σατιρικό του ποίημα με τίτλο, «Της πόλεως το Δημαρχείον με το πτωχότατον ταμείον», που δημοσίευσε στην σατιρική του εφημερίδα «Διάβολος» με ημερομηνία 16 Μαρτίου 1888, την οποία εξέδωσε την χρονιά εκείνη, δίνει μια ανάγλυφη εικόνα τόσο του έργου του Δ. Χατζηπαύλου όσο και της εν γένει κατάστασης στην πόλη αλλά και τις κάποιες... «ευωδιαστές» συνήθειες των λεμεσιανών της εποχής:

«Λαμπρά το Δημαρχείον μας εφέτος προοδεύει

όποιος ελθή 'ς την πόλιν μας την βλέπει και ζηλεύει

δυο δρόμους βλέπεις παλαιούς μονάχα πλακωμένους

τους άλλους όλους βλέπεις τους μακαδαμοστρωμένους,

και περπατάς ελεύθερα και δίχως να σκόνταψες

και δίχως τα παπούτσια σου διόλου να τα βλάψης

εις οποίον δρόμον κι' αν βρεθής και μάτια να μην έχης

αν θες ακόμα και τρεχτός να τον περάσης τρέχεις,

απ΄ το «Καφέ Βικτώρια» μέχρι Νοσοκομείου

βλέπεις την φιλοκάλιαν γυμνήν του Δημαρχείου.

Αυτός ο δρόμος κάλλιστα εσχάτως επαστρέφτη,

τον βλέπεις καθαρώτατον και λείον σαν καθρέφτη,

βλέπεις δεξιά κι αριστερά δενδράκια φυτευμένα

και όλα με καλαμωτούς χιτώνας φορεμένα,

βλέπεις τα πεζοδρόμια γραμμή σαν γαϊτάνι

κι' ο πιο τυφλός πάνω 'ς αυτά το βήμα του δεν χάνει

και αν σου τύχη το πιοτό ποτέ να σε ζαλίση

κι αν είσαι τύφλα ή στουππί ή μ' αγγλικό μεθύσι

που νάναι το κεφάλι σου διακόσες τρεις οκάδες,

όπου ν΄ αξίζεις εκατό και χίλιους μασκαράδες

να μην ξέρεις που βρίσκεσαι να μην ξέρεις τι κάνεις,

σ΄ αυτόν τον δρόμον φίλε μου τα πόδια σου δεν χάννεις,

ενώ αυτόν τον δρόμον, πριν του μακαδαμισμού του

και πριν αυτού του λούσου του κι αυτού του στολισμού του,

δεν τον επέρνας αβλαβής ποτέ σου περπατώντα,

έπρεπε νάσαι πτερωτός για να περνάς πετώντα.

Οι δρόμοι έγειναν λαμπροί της πόλεως μας όλοι

κ' εις την καθαριότητα τους τρέμει κι η πανώλη

όλοι εδιορθώθησαν κι οι πιο μικροί δρομίσκοι

ανωμαλίαν πουθενά κανένας δεν ευρίσκει

εις κάποια μέρ' απόκεντρα κι εις όποιαν τύχη ώρα

κάποια μέρη απαντάς ολίγον μυροφόρα

που είνε καθαρτήρια φρικτά της ατμοσφαίρας

ειν όπλα αντιτυφικά και κατά της χολέρας

είν΄ ουρικών φωσφορικών αλάτων και οξέων

αέριον οξύτατον και βρώμων και βρωμέων

που ερεθίζει φοβερά της μύτης το στομάχι

κι είνε πολύ ωφέλιμον λαμπρόν για το συνάχι

γιατ΄ έχει μίαν μυρωδιά σαν είδος αμμωνίας

και είν΄ εγγόνι γνήσιον της αδιακρισίας•

εις τούτο όμως δεν πταίει θαρρώ το Δημαρχείον

διότι δεν πρέπει γιαυτό να σβύση το ταμείον

και την περιουσίαν του να την πούληση όλην

και χίλιους ουροφύλακας να βάλη μεσ' την πόλιν.

Νοσοκομείον και βαθιαίς, φανάργια και σφαγεία

διατηρούνται κάλλιστα από την Δημαρχία

και είνε όλα καθαρά και δεν υπάρχει βρώμα

φρενοκομείον μοναχά δεν έκτισεν άκομα

αλλά με την ύπομονην κι' αυτό θα μας το κτίση

πρέπει στερλίνες άφθονες γι αυτό να δαπανήση

γιατί θα γείν' ευρύχωρον να μας χωρέση όλους

και θυρωρούς και φύλακες να βάλη τους διαβόλους.»

Δευτέρα 25 Ιανουαρίου 2010

ΤΟ ΛΕΜΕΣΙΑΝΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ


Μέρος πρώτο
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Δεν προλάβανε καλά-καλά να συνέλθουμε από τα ξενύχτια των γιορτών των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς και οι λεμεσιανοί προετοιμάζονται πυρετωδώς για την ..."εθνική τους γιορτή", το γνωστό και έξω από τα όρια της Κύπρου, λεμεσιανό καρναβάλι.

Ας κάνουμε λοιπόν μια ιστορική ψηλάφηση του κοινωνικού αυτού φαινομένου που μόνη απ' όλες ης πόλεις της Κύπρου η Λεμεσός καθιέρωσε μέσα από τους αιώνες.

Στη σύγχρονη ιστορία του αμέσως μετά την τουρκοκρατία, γνώρισε "μέρες δόξας λαμπρές" παίρνοντας τη μορφή μίας παλλαϊκής γιορτής. Όλος ο κόσμος της Λεμεσού μα και των άλλων πόλεων επίσης, που έρχονταν για να πάρουν μέρος στους γιορτασμούς, σαν μια κοινωνική τάξη χωρίς ταξικές διακρίσεις γιόρταζε και γλεντούσε σε κοινούς χώρους και χορούς...

Ήταν οι μέρες που έσβηνε κάθε κοινωνική και οικονομική διάκριση. Η γιορτή έπαιρνε μορφή λαϊκού πανηγυριού. Στις εκδηλώσεις διασκέδαζαν μικροί και μεγάλοι, πλούσιοι και φτωχοί. Και στη μεγάλη παρέλαση της τελευταίας Κυριακής συμμετείχαν με άρματα όλοι μέχρι και η ... Αστυνομία της πόλης, με δικό της άρμα και με μασκαρεμένους αστυνόμους, υπαστυνόμους, λοχίες, "ομπάσιηδες" και απλούς αστυνομικούς! Και κέρδιζαν και βραβεία.

Όμως το λεμεσιανό καρναβάλι υπήρξε απλώς μια απλή ψυχαγωγική εκδήλωση; Ένα απλό «παναΰρι» γλεντιού και ξεφαντώματος για να ξεφεύγει ο κόσμος από τη ρουτίνα ή ακόμα και από τις δύσκολες μέρες που περνούσε σε φτώχεια και κακουχίες;

Κι όμως. Το λεμεσιανό καρναβάλι στο βάθος της ιστορίας του δεν υπηρξε απλώς ένα ψυχαγωγικό “πανηγύρι” αλλά ένα γεγονός ιστορικά, κοινωνικά, πολιτισμικά, καλλιτεχνικά, οικονομικά, ακόμα και πολιτικά και εθνικά ένα πολυσήμαντο πολυδιάστατο γεγονός με πολύπλευρες διαστάσεις και ενδιαφέρον.

Οι ρίζες του στα βάθη των αιώνων μέχρι την αρχαιότητα

Αν οι ρίζες του σύγχρονου λεμεσιανού καρναβαλιού χάνονται μέσα στις δεκαετίες οι ρίζες και οι πηγές του, βρίσκονται σίγουρα μέσα στα βάθη των αιώνων μέχρι την αρχαιότητα.

Η Λεμεσός, νεότερη εξέλιξη της Παλιάς Λεμεσού δηλαδή της Αμαθούντας, διατήρησε κάποια κατάλοιπα αρχαίων τελετών και εορτών που εγίνοντο εκεί ,όπως και στην υπόλοιπη Ελλάδα, αφιερωμένα στους αρχαίους Θεούς όπως ήταν τα Κρόνια, προς τιμήν του πατέρα των Θεών τον Κρόνο, τα Διονύσια προς τιμήν του Διόνυσου και τα Αδώνια προς τιμήν του Ημίθεου εραστή της Αφροδίτης «υπέρκαλλου Θεού» Άδωνη, στα οποία μικροί και μεγάλοι λάμβαναν μέρος μεταμφιεζόμενοι.

Στην Αμαθούντα τα Αφροδίσια λέγονταν «Κάρπωσις». Κατά την τέλεση της θυσίας προς τη θεά κάποιος από τους νέους, ξαπλωμένος σε μια κλίνη, δίπλα στον τάφο της Αφροδίτης - Αριάδνης, έβγαζε κραυγές και έκανε όπως οι γυναίκες οι οποίες διέρχονται τις στιγμές των πόνων του τοκετού αναπαριστώντας τη γέννηση του καρπού του έρωτά της με τον ημίθεο ήρωα Θησέα. Άλλοι άνδρες, ντυμένοι κι αυτοί γυναικεία που εκπροσωπούσαν τις γυναίκες της Αμαθούντας, προσπαθούσαν να της συμπαρασταθούν με επιφωνήματα και φωνές και να της δώσουν κουράγιο.

Μία ένδειξη της διασύνδεσης της αρχαιότητας με το λεμεσιανό καρναβάλι είναι η εξής:

Στις καρναβαλίστικες εκδηλώσεις και παρελάσεις των τελευταίων χρόνων του 19ου και των αρχών του 20ου μια συνήθης καρναβαλίστικη παρουσία ήταν η αναπαράσταση μίας εγκύου γυναίκας που μέσα από λυγμούς και γοερές κραυγές και με τη συνοδεία και συμπαράσταση άλλων γυναικών όλοι άνδρες μεταμφιεσμένοι σε γυναίκες, προσπαθούσε να ξεγεννήσει. Το επαναλαμβανόμενο αυτό καρναβαλίστικο θέαμα έκανε συχνά τους λεμεσιανούς αλλά και τον ντόπιο τύπο να αγανακτεί για το «αηδές αυτό θέαμα».

Μια χρονιά, το 1908, ήρθε στο λεμεσιανό καρναβάλι προερχόμενος από τη Λευκωσία ο γυμνασιάρχης του Παγκυπρίου Γυμνασίου και μετέπειτα καθηγητής του Εθνικού Πανεπιστημίου Αθηνών, φιλόλογος-ιστορικός, Μιχαήλ Βολονάκης. Όταν αντιλήφθηκε την απέχθεια και τις διαμαρτυρίες αυτές εξήγησε στους λεμεσιανούς πόσο σημαντική από ιστορικής πλευράς ήταν η φαινομενικά απλοϊκή αυτή αναπαράσταση, τους λέει:

«Το θέαμα που βλέπετε έχει ιστορική σημασία και το παρακολουθώ με έκπληξη και σεβασμό. Απ’ αυτό φαίνεται κατά μέγα μέρος πως εκπηγάζει το έθιμο των καρναβαλιών στην πόλιν σας. Να σας εξηγήσω: Όταν ο μυθικός ήρωας Θησέας, (άρχισε να διηγείται), επέστρεφε θριαμβευτής από την Κρήτη, πούχε σκοτώσει τον Μινώταυρο, παρασύρθηκε το πλοίο που τον μετέφερνε στην Αθήνα από τους αντίθετους ανέμους και το ανάγκασε να προσορμισθεί στον λιμένα της Αμαθούντος. Δεν ήταν όμως μονάχος. Μαζί του μετέφερνε και την κόρη του βασιλιά Μίνωα, την βασιλοπούλα Αριάδνην που τον ερωτεύτηκε, τον βοήθησεν να βγει από τον Λαβύρινθο και τον ακολούθησε στην επιστροφή του. Αφού παρέμεινε για λίγες μέρες στο παλάτι του τότε βασιλιά της παλιάς Λεμεσού, ώσπου ο καιρός το επέτρεψε να συνεχίση το ταξείδι του, μια μέρα τώσκασε κρυφά κ’ εγκατέλειψε την Αριάδνη στην φιλόξενη Αμαθούντα. Η βασιλοπούλα ήταν έγκυος από τον Θησέα και όταν μετά λίγες μέρες την έπιασαν οι πόνοι της γέννας, οι αξιωματικοί της Αυλής και οι γυναίκες τους, θεώρησαν σωστό, χάριν της αξιοπρέπειας και τού γοήτρου της ξένης πριγκίπισσας και από συμπάθειαν προς την εγκαταληφθείσαν, να μαζευτούν στο δωμάτιο της επιτόκου και όλες μαζί να μιμούνται τες κινήσεις, τες κραυγές και εκφωνήματά της. Η απομίμηση αυτή ήταν ένας από λεπτότητα τρόπος μειώσεως του γεγονότος των επίπονων στιγμών της υψηλής πασχούσης.

Την επέτειον του πριγκιπικού αυτού τοκετού, οι Αμαθούσιοι γιόρταζαν κάθε χρόνον μέ σέ μεταμφίεσι αναπαράστασι της σκηνής κοιλοπονήματος της Αριάδνης. Το έθιμο αυτό συνεχίστηκε φαίνεται για πολλούς αιώνες, μεταφέρθηκε δε και υιοθετήθηκε κατόπιν από τους μετοικίσαντες εις Νέαν Λεμεσόν Αμαθουσίους και παρέμεινε εις τους γιορτασμούς των σημερινών Καρναβαλιών και ως προς την προηγουμένως περιγραφείσαν αντιαισθητικήν του εμφάνισιν.»

Η ερμηνεία αυτή έκανε τους λεμεσιανούς να εκτιμήσουν το αρχαιοπρεπές αυτό έθιμο και να πάψουν πλέον να θεωρούν την καρναβαλίστικη αυτή αναπαράσταση ως «αηδές θέαμα» ως την πιο τρανή ιστορική απόδειξη της διασύνδεσης της αρχαιότητας με τη σύγχρονη παράδοση άρα και τις βαθιές ρίζες και πηγές του καρναβαλιού τους. Ίσως μάλιστα αυτό να θεωρείται και ως απόδειξη ότι το λεμεσιανό καρναβάλι είναι το αρχαιότερο του κόσμου!

Δύο μαρτυρίες για τις σήκωσες και τα καρναβάλια στον Μεσαίωνα και την Φραγκοκρατία-Βενετοκρατία.

Παρά την παντελή σχεδόν έλλειψη πληροφοριών αναφορικά με το έθιμο του καρναβαλιού στους αιώνες που ακολούθησαν και κυρίως με την επικράτηση της χριστιανικής θρησκείας κατά την βυζαντινή περίοδο και των αυστηρών ηθικών νόμων και κανόνων που τον ακλούθησαν εντούτοις κάποιες έμμεσες -και αμυδρές έστω -πληροφορίες μας κάνουν να συμπεραίνουμε την ύπαρξη, του κυρίως στις περιόδους της Φραγκοκρατίας και της Βενετοκρατίας:

Η πρώτη μας έρχεται από τον Άγιο Νεόφυτο τον Έγκλειστο που σε ένα από τα σημαντικά ιστορικά του κείμενα-χρονικά έψεγε του κυπρίους για το ειδωλολατρικό ξενόφερτο έθιμο «του κοψίματος της Μούττης της Σαρακοστής» και τους κακίζει για ξενόφερτα έθιμα. Το έθιμο αυτό προήλθε από την συνήθεια των δυτικών να κόβουν την επόμενη των αποκριών τις τεράστιες ψεύτικες μύτες από τις καρναλίστικες μάσκες τους σαν μια συμβολική κίνηση εξαγνισμού από την κραιπάλη του καρναβαλιού και επαναφοράς τους στον έντιμο βίο.

Η δεύτερη μας έρχεται από τον Κριστόφορι Φύρερ από τη Νυρεμβέργη που επισκέφθηκε την Κύπρο από 29 Μαρτίου μέχρι 7 Μαΐου 1566, κατά τη διάρκεια ταξιδιού του προς τους Αγίους Τόπους. Οι εντυπώσεις του δημοσιεύτηκαν στη Νυρεμβέργη το 1621 στα Λατινικά και το 1646 στα Γερμανικά

Οι ευγενείς της Κύπρου λέει, επιδίδονται στη διασκέδαση, το κυνήγι και την ιερακοτροφία. Ορισμένες μέρες του χρόνου, κυρίως τις μέρες του Καρνάβαλου, οργανώνουν λαμπρές γιορτές με παιγνίδια και χορούς.

Περιγράφει επίσης μια λαϊκή στάση που έγινε το1566 που από σιτοδεία εκείνη τη χρονιά ο λαός υπέφερε από πεινά και έλλειψη ψωμιού ενώ οι Ενετοί μετάφεραν όλο το σιτάρι της Κύπρου στη Βενετία.

Ένα βράδυ λοιπόν που οι βενετσιάνοι άρχοντες κλεισμένοι στο παλάτι του προνοητή ( διοικητή) Μαρκαντώνιου Βραγαδίν γιόρταζαν αμέριμνοι το καρναβάλι απέξω μαζεύονται δυό χιλιάδες πεινασμένοι και αρχίζουν να τους πετροβολούν κραυγάζοντας «ελάτε ούλλοι σας να σκοτώσουμε τους Φράγκους και να πιάσουμε τες γενέτζιες τους» Με αποτέλεσμα μάλιστα από τον τρόμο του ο Βραγαδίν να υποστεί καρδιακή προσβολή.

Οι Βενετσιάνοι στήνουν στη συνέχεια λαϊκά δικαστήρια και καρατομούν δημοσίως ένα παπά και δυο πολίτες.

Τουρκοκρατία και Αγγλοκρατία

Από αφηγήσεις γερόντων στις αρχές του 20ου αιώνα και από άλλα ντοκουμέντα της τουρκοκρατίας και των πρώτων χρόνων της αγγλικής κατοχής φαίνεται πως οι Αποκριές εγιορτάζοντο από τότε με μεταμφιέσεις και μασκαράτες. Την εποχή εκείνη όμως, πιο πολύ σε σπίτια και συλλόγους με χοροεσπερίδες και δεξιώσεις παρά με παρελάσεις και άλλες εκδηλώσεις στους δρόμους.

Η εφημερίδα της Λεμεσού "Αλήθεια" που πρωτοκυκλοφόρησε το 1880 γράφει σχετικά στις 23 Φεβρουαρίου 1889: "Ο δοθείς ψες υπέρ των σχολείων και πτωχών χορός εν τη οικία του κου Μ. Ρωσσίδου υπό την προστασία των αξιοτίμων κυρίων Χατζηπαύλου, Ρωσσίδου, Θεμιστοκλέους και Γκάλεπ επέτυχε πληρέστατα. Το χορό ετίμησεν και ο Διοικητής κ. Μίτσελ μετά της κυρίας του. Το εισπραχθησόμενον ποσό ελπίζεται να υπερβεί τας σαράντα λίρας. Άξιοι πάντως τυγχάνουσιν και αι σχούσαι την πρωτοβουλίαν κυρίαι και οι εργασθέντες προς επιτυχίαν του χορού". Μια βδομάδα αργότερα, στην ίδια εφημερίδα διαβάζουμε οτι: "Η νεολαία ημών έδωκε ψες εν τη οικία του κου Π. Παπαδάκη λίαν φιλοκάλως διασκευασθήσι, λαμπρόν χορόν επιτυχώντα πληρέστατα. Τας τιμάς εποιείτο η αξιότιμος κυρία Γ. Κακαθύμη".

"Λίαν φιλοκάλως διασκευασθήσι" λοιπόν σημαίνει κατά τη γνώμη μας μια καρναβαλίστικη διακόσμηση συνάδουσα με τους γιορτασμούς της αποκριάς που συμπίπτουν τις ίδιες μέρες που πραγματοποιείται ο χορός.

Το πρώτο Κομιτάτο του Καρναβαλιού

Το1898 σχηματίστηκε από ιδιώτες το πρώτο κομιτάτο, που απεφάσισε να βραβεύσει τον καλύτερο 'μασκαρά με το ποσό των 20 χρυσών φράγκων.

Η "Αλήθεια" της 18ης Φεβρ.1898 γράφει: «Το επί των μεταμφιεσμένων κομιτάτο βράβευσε τον κύριο Γιάγκο Λανίτη παραστήσαντα επιτυχέστατα το Διογένη με το φανάρι του. Αλλά και τινες των ηθοποιών παρέστησαν με πολύ γούστο, την Κυβέρνηση και τον δυστυχή λαό. Υπήρξαν δε οι φρονούντες, σ' αυτούς μάλλον θα έπρεπε να δοθεί το βραβείο". Τη χρονιά λοιπόν αυτή μπορεί να θεωρηθεί πως έγινε η πρώτη οργανωμένη προσπάθεια διοργάνωσης των λεμεσιανών καρναβαλιών. Και από την πρώτη εκείνη χρονιά οι λεμεσιανοί δράττονται της ευκαιρίας να στείλουν τα πολιτικά τους μηνύματα για την βρετανική κακοδιοίκηση παρά τις υποσχέσεις της βασίλισσας που με το πρώτο διάγγελμα της προς τους κυπρίους όταν οι Βρετανοί πατούσαν το πόδι τους στην Κύπρο έλεγε ανάμεσα σε άλλα πως: «Η Μεγαλειοτάτη Βασίλισσα Βικτώρια επιθυμεί να κάμει γνωστόν εις όλους τους κατοίκους της Κύπρου ότι καταλαμβάνει την Νήσον και ότι σκοπός της είναι να κάμει τους κατοίκους της Κύπρου πρότυπον καλής και αμερόληπτου διοικήσεως ανεξαρτήτως φυλής και θρησκείας και Παράδεισο της Ανατολής».

Τα ιστορικο-κοιωνικο-πολιτικά δηλαδή "δρώμενα" της εποχής αναπόφευκτα επιδρούσαν λοιπόν και πάνω στα καρναβάλια.

Την επόμενη χρονιά 1899, με το κλείσιμο του 19ου αιώνα, ο λαός της Λεμεσού περνά δύσκολες μέρες εξουθενωμένος ηθικά και υλικά από την φτώχεια και τις κακουχίες. Ούτε κομιτάτο, ούτε παρελάσεις, ούτε κέφι για καρναβάλι από τους Λεμεσιανούς.

Γιατί όπως γράφει και η "Αλήθεια" της l8ης Φεβρουαρίου 1899: "Εισερχόμεθα από σήμερον εις το Καρναβάλι. Ουδεμία πλην κίνησι μέχρι τούδε, ούτε ζωηρότης μαρτυρεί τούτο. Άνευ δε του ημερολογίου δεν θα ημπορούσε κανείς να εννοήσει ότι ευρισκόμεθα εις το Καρναβάλι, τας φαιδράς δηλαδή καλάς ημέρας κατά τας οποίας και ο σοβαρότερος ξεχνά προς στιγμή τη σοβαρότητα του και ρίπτεται ακράτητος εις την τρελλήν χαράν της τρελλής αποκριάς. Είναι και τούτο μια ακόμη απόδειξις της οικτράς μας καταστάσεως. Ο κόσμος καταβεβλημένος ηθικώς και υλικώς δεν έχει όρεξιν ούτε για γέλια, ούτε για μασκαράτες".

Την επόμενη χρονιά όμως στην "Αλήθεια", με ημερομηνία 15 Φεβρουαρίου 1900 διαβάζουμε ότι: "Οι αποκριές και ιδία η τελευταία Κυριακή διήλθαν εφέτος εν εκτάκτω ευθυμία και ζωηρότητι. Τα κομφετί άτινα εισήχθησαν οριστικώς και ενταύθα, έστρωνον τον προ των καφενείων και των λεσχών δρόμον και μανιώδης πόλεμος από άνθη, φασόλια και κομφετί διεξήγετο. Κίνησις έκτακτος επεκράτη, αρκεταί δε μασκαράται. Μία τούτων εντός αμάξης, παριστώσα την κάθοδον του Πρίγκηπος εις Κρήτην, ήρεσε πολύ και εχειροκροτήθη". Να λοιπόν και πάλιν που το καρναβάλι δίδει στους λεμεσιανούς την αφορμή και την ευκαιρία να στείλουν στους βρετανούς τα εθνικά , αλυτρωτικά τους μηνύματα με αφορμή του γεγονότος της καθόδου το 1898 του πρίγκιπα Γεώργιου της Ελλάδας στην Κρήτη και της κήρυξης της αυτονομίας της με την υποστήριξη των τριών Μεγάλων Δυνάμεων της εποχής.

Το λεμεσιανό καρναβάλι και στις πολιτικοκοινωνικές διαμάχες των λεμεσιανών

Ένα σημαντικό γεγονός πρωτοεμφανίζεται στα καρναβάλια του 1929 :διοργανώνονται για πρώτη φορά στην Κύπρο , στη Λεμεσό τα πρώτα καλλιστεία με εκλογή της «Βασίλισσας της Ομορφιάς».

Για το εξαιρετικά ριζοσπαστικό για την εποχή εκείνη γεγονός, η εφημερίδα «Χρόνος» της 15ης Μαρτίου 1929 γράφει κάτω από τον τίτλο «ΧΟΡΟΙ»

«Το εσπέρας του παρελθόντος Σαββάτου εδόθη εις την αίθουσα του Α' Παρθεναγωγείου, ο υπέρ του μαθητικού συσσιτίου προαγγελθείς χορός, όστις από απόψεως συρροής κόσμου εστέφθη υπό επιτυχίας, αι δε εισπράξεις ανήλθον εις λίρας περίπου 65. Κατ' αυτόν έλαβεν χώραν και ο διαγωνισμός καλλονής όστις είτε λόγω των οργανωτών του, είτε λόγω αυτής της φύσεως του διαγωνισμού έλαβε μάλλον αστείαν μορφήν και διασκέδασε τους παρευρεθέντας. Χάριν ενημερότητος, αναγράφουμεν ότι εξελέγη ως «Μις Λεμεσός» η δεσποινίς Μάρθα Περδίου, μια σεμνοτάτη και ντροπαλή διδασκάλισσα, τύπος γλυκειάς και συμπαθούς μελαχροινής κόρης. Εις την δεσποινίδα Περδίου εδόθη το στέμμα ομού με πληθώραν δώρων. Δώρα εδόθησαν επίσης και εις άλλας εξ δεσποινίδας αίτινες ευρέθησαν υπό της επιτροπής εξ ίσου ωραίαι. Η αστειότης όμως του διαγωνισμού έλαβε εις το τέλος τραγικήν όλως φάσιν όταν ο συνάδελφος κ. Μ.Δ. Φραγκούδης, ανελθών επί του καθίσματος εξεφώνησε τον πανηγυρικόν της ομορφιάς, τον οποίον ειρήσθω παρεσκεύασεν εκ προμελέτης και από χειρογράφου ανέγνωσεν εν είδει πολιτικής ομιλίας, προσαγορεύων την «βασίλισσαν». Δικαίως τότε είς παρευρισκόμενος παρετήρησε ότι o ενθουσιασμός του κ. Φραγκούδη ήτο πλήρως δικαιολογημένος διότι πέτυχε επιτέλους να επαναφέρει την βασιλείαν και να προσφωνήση μίαν «βασίλισσαν» έστω και της καλλονής»…

Ο συντάκτης της είδησης αυτής, που δεν πρέπει να είναι άλλος από τον εκδότη του «Χρόνου» Δ. Δημητριάδη «Ντόριαν" βρίσκει την ευκαιρία να ειρωνευθεί τον Φραγκούδη, εκδότη της αντίπαλης του «Αλήθειας» για τα φιλοβασιλικά του αισθήματα.

'Όπως είναι γνωστόν από το 1915 οι Λεμεσιανοί χωρίστηκαν (ακολουθώντας τον Πανεθνικό Διχασμό...) σε «βασιλικούς» και «βενιζελικούς». Οι φιλοβασιλικοί αποτελούσαν βεβαίως την πλειοψηφία και ανάμεσα τους προεξέχουν: ο μεγάλος δάσκαλος Ανδρέας Θεμιστοκλέους o Σπύρος Αραούζος, ο Ευγένιος Ζήνων και ο εκδότης της «Αλήθειας» Μ.Δ. Φραγκούδης. Στην αντίπαλη φιλοβενιζελική παράταξη βρίσκουμε ανάμεσα σ' άλλους το «λευκό πολιτευτή» Γιάννη Κυριακίδη και τον γνωστό πολιτευτή της εποχής Ν. Κλ. Λανίτη.

Θα μείνουμε όμως μέχρι εδώ για να συνεχίσουνε στο επόμενο και να δούμε και άλλες πτυχές και άγνωστα γεγονότα αναφορικά με το λεμεσιανό Καρναβάλι και τον ρόλο που έπαιζε στη ζωή των λεμεσιανών.

Τετάρτη 20 Ιανουαρίου 2010

«Δεν επιτρέπεται η είσοδος εις τας κυρίας» !




Του Τίτου Κολώτα[*]

Η φετινή επιλογή του ανεβάσματος των «Νεφελών» από τον ΘΟΚ μας παίρνει τη μνήμη εκατό ένα χρόνια πίσω. Τότε, στο τέλος του 1907, που η Λεμεσός και όλη η Κύπρος, γνώριζε για πρώτη φορά ίσως- σύμφωνα με τα καταγραμμένα θεατρικά αρχεία- τον γνωστό για την αθυροστομία του ( κάποιοι θάλεγαν και την ... «ανθηροστομία του») Αριστοφάνη, μέσα από το έργο του «Αι Νεφέλαι». «Της Λεμεσού και της Κύπρου» τρόπος του λέγειν δηλαδή αφού όπως θα δούμε πιο κάτω, μόνο της μισής Λεμεσού το κοινό...
 Μέσα όμως από την παράσταση αυτή προκύπτουν και άλλα ωραία και φαιδρά στα όρια ίσως και του ιλαροτραγικού, και εξηγούμαι:
Τον Δεκέμβρη του 1907 ο Θίασος «Αριστοφάνης» του ελλαδίτη ηθοποιού Α. Απέργη έρχεται στην Κύπρο για σειρά παραστάσεων σε μια «έκτακτη καλλιτεχνική πανήγυριν» όπως διαφήμιζε η αγγελία του στον τοπικό τύπο της εποχής.
Σύμφωνα πάντα με την ίδια αγγελία θα παιχθεί στο «Θέατρο Ακταίον», «Την Κυριακή 17 Δεκεμβρίου –Πρώτην φοράν εν Λεμεσώ- το δαιμόνιον έργον του Μεγάλου της Αρχαίας Ελλάδος Ποιητού Αριστοφάνους, Αι Νεφέλαι, εις μέρη τρία κατά αριστοτεχνικήν μετάφρασιν του Γεωργίου Σουρή ». Ο συνδυασμός Αριστοφάνη-Σουρή που σκοτώνει δηλαδή.
Η «Διαίρεσις του έργου» αποτελείτο από τρία μέρη: «Α. Η επαναστατική διδασκαλία του Σωκράτη. Β. Ο Δίκαιος λόγος και ο Άδικος Λόγος. Γ. Η κατά του Σωκράτους εξέγερσις και η καταδίκη αυτού»
«Τα πρόσωπα του Δράματος» ενσάρκωναν κατά την αγγελία πάντα, μόνο άνδρες «υποκριταί» ενώ δίπλα από το «Χορός Νεφελών» διαβάζουμε το όνομα του «υποκριτή» Δ. Γαϊτανάκη !
Να αναφέρουμε ακόμα για την ιστορία πως το «Ακταίον» κάθε άλλο παρά θέατρο ήταν βεβαίως αν και από το 1880 που κτίστηκε ως καφενείο πάνω σε «πόντε» ποντισμένο κατά το ήμισυ μέσα στη θάλασσα, χρησιμοποιείτο και για θεατρικές και κινηματογραφικές παραστάσεις- αφού η πρώτη καθαρά θεατρική αίθουσα, στη Λεμεσό, το «Θέατρο Χατζηπαύλου» κτίστηκε το 1912. Χρησίμευε ακόμα και για συναυλίες, αίθουσα διαλέξεων, καρναβαλίστικων χορών καμπαρέ με ξένες καλλιτέχνιδες και ορχήστρες, και πολλές άλλες χρήσεις. Μέχρι και την κοινωνική και πολιτική «Λέσχη Ισότης» φιλοξένησε για κάποια χρόνια.
Το πιο ενδιαφέρον όμως σημείο στην αγγελία αυτή ο μακαρίτης Απέργης μας το φυλάγει για το τέλος:
«ΕΙΔΟΠΟΙΗΣΙΣ: ΕΝΕΚΑ ΤΗΣ ΕΛΕΥΘΕΡΟΣΤΟΜΙΑΣ ΤΟΥ ΔΕΝ ΕΠΙΤΡΕΠΕΤΑΙ Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΚΥΡΙΑΣ» !
Δεν νομίζω ότι χρειάζεται οποιοδήποτε άλλο σχόλιο.
Απλώς λέμε « O tempora o mores» ( « Ω καιροί ω ήθη»).


[*] Ο Τίτος Κολώτας είναι συγγραφέας-ερευνητής της Ιστορίας της Λεμεσού
Δημοσιεύτηκε στον Φιλελεύθερο στις 12 Ιουλίου 2009

Τρίτη 19 Ιανουαρίου 2010

Η ιστορία επαναλαμβάνεται ουχί ως φάρσα

Ζούμε αναμφισβήτητα στον αστερισμό του ρατσισμού και της καλπάζουσας ξενοφοβίας. Φαινόμενα τα οποία οι προηγμένες κοινωνίες της Ευρώπης, που με τόσο κομπασμό ισχυριζόμαστε πως ανήκουμε βίωσαν, (και ξεπέρασαν σε μεγάλο βαθμό), στις δεκαετίες του ΄70 μέχρι το ’90.
Το πρόσφατα αποκαλυφθέν σκάνδαλο, αυτό με τις άθλιες συνθήκες διαβίωσης των Ρουμάνων ευρωπαίων συμπολιτών μας, το δουλεμπόριο ψυχών και άλλα παρόμοια στην Κύπρο του 21ου αιώνα, φαίνεται πως δεν είναι παρά μόνο η κορυφή του παγόβουνου. Για να μη μιλήσουμε και για την άλλη πτυχή σύγχρονου δουλεμπορίου, αυτού της εμπορίας λευκής σαρκός που σύμφωνα με διεθνείς στατιστικές κατέχουμε «υπερηφάνως» τα σκήπτρα...

Όλα αυτά βέβαια είναι προβλήματα για να εγκύψουν και να λύσουν οι πολυπράγμονες και παντογνώστες πολιτικοί μας ταγοί, βοηθούμενοι από ειδικούς πολιτικούς επιστήμονες, κοινωνιολόγους «και όχι μόνο» (που λεμε).

Δική μας συμβολή στο θέμα είναι, αφού ισχυριζόμαστε πως ερευνούμε την Ιστορία (και για να έχει κάποια αξία που την ψάχνουμε), είναι να την υπενθυμίζουμε «προς γνώσιν και συμμόρφωσιν», αφού όπως έλεγε και ο πολύ σημαντικός θεωρητικός της λογοτεχνίας Τζέιμσον, «always historicize» (πάντα να ιστορικοποιείτε). Είναι κι αυτή μια πολιτική θέση, να επιμένουμε να φέρνουμε την Ιστορία στην επικαιρότητα και να ερμηνεύουμε τα σημερινά φαινόμενα με βάση τη γνώση και την εμπειρία της. Γιατί παρά την περιβόητη ρήση του Μαρξ πως «η Ιστορία επαναλαμβάνεται την πρώτη φορά ως τραγωδία και τη δεύτερη ως φάρσα" δυστυχώς σήμερα στην Κύπρο επαναλαμβάνεται ουχί ως φάρσα μα ως μια τραγωδία, από την αντίστροφη μεριά βέβαια αυτή τη φορά. Και εξηγούμαι.

Στην εφημερίδα λοιπόν «Αλήθεια» της Λεμεσού ημερομηνίας 24 Απριλίου 1931 κάτω από τον τίτλο «ΔΙΑ ΤΟΥΣ ΜΕΤΑΝΑΣΤΑΣ» διαβάζουμε την ακόλουθη επιστολή «δυστυχούς Κύπριου μετανάστη» όπως τον αποκαλεί, προειδοποιώντας ταυτόχρονα:

«Προς γενικήν πληροφορίαν όσοι προτίθενται να ματαναστεύσωσι δημοσιεύομεν την κάτωθι επιστολήν προερχομένην από τον κ. Θεόδωρον Παπαδόπουλον εκ Ξυλοτύμβου ο οποίος είχεν αναχωρήσει εκ Κύπρου δια να προσληφθή εις γεωργικήν εργασίαν εν Γαλλία κατόπιν συμβολαίου υπογραφέντος μέσον του εν Λάρνακι Γαλλικού Προξενείου. Ιδού η επιστολή:

Μασσαλία τη 18 Μαρτίου 1931
Αγαπητέ κ. Νικολαΐδη
Όταν έφθασα εκάθισα μίαν ημέραν στην Μασσαλίαν και την επαύριον επορεύθην εις το μέρος όπου θα έπαιρνα εργασίαν. Τι να σου διηγηθώ. Το μέρος αυτό είναι 5-6 καλύβες και 5-6 σπίτια μακράν της Μασσαλίας 5 ώρες με το τραίνον, μακράν κάθε χωρίου στην ερημίαν. Ο άνθρωπος που ανέχεται να εργασθή εκεί, πρέπει να είναι τελείως ακοινώνητος, διότι είναι ζωή κτηνώδης. Η τροφή είναι πατάτες χωρίς λάδι και ξύδι βραστές, σούπα από φασόλια και πατάτες λυωμένες και κάποτε κρέας βωδινόν. Το μέρος που θα κοιμώμην θα ήτο στον αχερώνα. Λοιπόν εγύρισα πίσω στην Μασσαλίαν και είμαι άνεργος. Διότι υπάρχει νόμος Γαλλικός να μην έχη δικαίωμα ο ξένος να εργάζεται ως εργάτης και μάλιστα εάν ανακαλυφθή καταδικάζεται ως μου είπαν εις φυλάκισιν ενός μηνός, δευτέραν φοράν 2 μήνες και ούτω καθεξής και στο τέλος εξορίαν, εκτός εάν έχης πιστοποιητικά αστυνομίας της εδώ όπου πληρώνεις 30 φράγκα ετησίως.

Εγώ ο οποίος εμβήκα στην Γαλλίαν με έγγραφον , είναι ανάγκη να εργασθώ συμφώνως του εγγράφου 12 μήνας δια να πάρω αυτά τα πιστοποιητικά. Αλλά και αν τα πάρω τι το όφελος; Εργασίες δεν υπάρχουν τίποτε και αυτοί που είνε εφωδιασμένοι με πιστοποιητικά. Και ξέρουν την γλώσσαν, όλοι κάθονται άεργοι. Κάποτε κάποτε εργάζεται κανείς 1 ημερομίσθιον αλλά μπορεί να καθίση και 10-15 ημέρας, ίσως και 20 ως μου είπαν και βλέπω.

Η Γαλλία είνε σήμερον δια τους Γάλλους και όχι δια τους ξένους και δή τους εργάτας. Εγώ σήμερον δυστυχώ πολύ και θα γυρίσω πίσω και έγραψα στον πατέρα μου επανειλημμένως και του ετηλεγράφησα να μου στείλη χρήματα να επιστρέψω. Έκαμα το φρικτότερον λάθος. Η μόνη συμβουλή μου είνε και σε περικαλώ πολύ να ενεργήσης και δημοσιεύσης όπως στηθή προπαγάνδα κατά της μεταναστεύσεως, διότι ο εγκαταλείπων την φιλτάτην μας Πατρίδα και ζητών στο εξωτερικόν εργασίαν προ παντός ως εργάτης κάμνει την μεγαλητέραν ανοησίαν. Φρόντισε όσο μπορείς δια δημοσιευμάτων να εμποδισθή η μετανάστευσις αν θέλης να υπηρετήσης την Πατρίδα και το αληθινόν συμφέρον των συμπατριωτών μας. Τα ίδια χάλια και εις την Αγγλίαν ως μου διηγήθη κάποιος επιστρέφων εξ Αγγλίας.

Μεθ’ υπολήψεως

Θεόδ. Παπαδόπουλος.»






                                                                                     Αναχώρηση κυπρίων μεταναστών τη δεκαετία του 50 απο τη Λεμεσό

ΕΠΙΚΑΙΡΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗ

Μια επίκειρη για πολλούς λόγους... και πικάντικη διαφήμιση απο την εφημερίδα ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ της Λεμεσού του 1938,

Κυριακή 17 Ιανουαρίου 2010

ΟΙ ΔΗΜΑΡΑΧΟΙ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ


Φωτογραφία της Λεμεσού από τον Foscolo την εποχή της Δημαρχείας Καραγεωργιάδη



Ιωάννης Καραγεωργιάδης 
 (1885-1887 και 1896-1908) ένας διανοούμενος Δήμαρχος


Του Τίτου Κολώτα  Ερευνητή της Ιστορίας της Λεμεσού

Δεύτερος στην ιστορία της Λεμεσού Δήμαρχος ήταν ο γιατρός Ιωάννης Καραγεωργιάδης. Ο Καραγεωργιάδης υπήρξε πολύπλευρη προσωπικότητα -μια από τις σημαντικότερες της σύγχρονης ιστορίας της Λεμεσού- λόγιου διανοούμενου, επιστήμονα, ποιητή, θεατρικού συγγραφέα και πολιτικού. Πολύγλωσσος και εγκυκλοπαιδικότατος, γι αυτό τον αποκαλούσαν και ιατροφιλόσοφο.

Από τους πρώτους κύπριους θεατρικούς συγγραφείς έγραψε τα δράματα «Κύπρος δούλη» και «Ιουστινιανός και Θεοδώρα» (1898) και την κωμωδία «Ατλαντίς» (1923) και μεταφράσεις ποιημάτων από την ευρωπαϊκή ποίηση όπως το, «Ό απολεσθείς Παράδεισος» του J. Milton.

Σπούδασε ιατρική στην Αθήνα όπου αναγορεύθηκε και σε διδάκτορα και μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι. Υπήρξε και ένας από τους πρώτους φαρμακοποιούς της Κύπρου αφού οι λιγοστοί γιατροί της εποχής έκαναν τότε και τους φαρμακοποιούς ετοιμάζοντας συνήθως μόνοι τους και τα φαρμακευτικά τους παρασκευάσματα. Σε πολλά μάλιστα ευρωπαϊκά ιατρικά συνέδρια κορυφαίων επιστημόνων ανεγνώσθησαν επιστημονικές ανακοινώσεις του.

Στον πρώτο του γάμο ο Καραγεωργιάδης παντρεύτηκε την ελλαδίτισσα , βαυαρικής καταγωγής Αρσακειάδα και διευθύντρια του παρθεναγωγείου Λεμεσού Ελένη Έβερτ αδελφή του Μιλτιάδη Έβερτ παππού του πρώην αρχηγού της Ν. Δημοκρατίας Μιλτιάδη Έβερτ του νεώτερου. Ο αδελφός της Ελένης, Μιλτιάδης, ήλθε μαζί της στη Λεμεσό όπου τέλειωσε το εδώ ελληνικό σχολείο. Η Ελένη πέθανε πολύ νέα, γύρω στα 35 της, χαρίζοντας του δύο παιδιά. Παντρεύτηκε στη συνέχεια την λεμεσιανή Ιφιγένεια Σιβιτανίδη και απόκτησε (εξ υιοθεσίας) την κόρη του Αλεξάνδρα μετέπειτα Κίρζη.

Ιδρυτής στην Κύπρο του Ελλη¬νικού Τεκτονισμού, ίδρυσε στη Λεμεσό την πρώτη κυπριακή στοά «Ζήνων» (1893) και έφερε τον τεκτονικό βαθμό του 33ου. Υπήρξε Πάρεδρο μέλος Ύπατου Τεκτονικού Συμβουλίου τής Ελλάδος για σειρά ετών, ως και μέ¬γας επιθεωρητής των κυπριακών στοών των υπαγο¬μένων εις την Μεγάλη Ανατολή της Ελλάδας.

Υπήρξε Δήμαρχος σε δύο διαφορετικές περιόδους από το 1885 μέχρι το 1887 και από το 1896 μέχρι το 1908.

Το 1891 ο πληθυσμός της Λεμεσού αριθμεί 7388 ψυχές από τους οποίους 5572 χριστιανοί και 1816 Οθωμανοί, με ταυτόχρονη αύξηση της «αστικής και μεσαίας τάξης», ως αποτέλεσμα της εισαγωγής νέων επαγγελμάτων και της μόρφωσης των νέων, καθώς και της «εργατικής τάξης» που δημιουργείται με την παράλληλη βιομηχανοποίηση.

Η ανάπτυξη της πόλης τα χρόνια αυτά σημειώνει αλματώδη άνοδο και καταλαμβάνει πρωτεύοντα ρόλο στην οικονομική, κοινωνική και πολιτισμική ανάπτυξη της Κύπρου. Στη Λεμεσό δημιουργούνται τότε οι πρώτες βιομηχανίες του νησιού, όπως κρασιού, κεραμοποιίας, σιδηρουργεία, μηχανουργεία, καπνοβιομηχανίες, οι μεγάλοι εμπορικοί Οίκοι, Τράπεζες, όπως η Λαϊκή Τράπεζα (Λεμεσού στην αρχή και Κύπρου στη συνέχεια).

Το 1899 φιλοπρόοδοι λεμεσιανοί επιχειρηματίες ιδρύουν τις πρώτες ντόπιες ναυτιλιακές εταιρείες με δικά τους καράβια και το 1905 δημιουργείται από τον Αριστοκλή Πηλαβάκη , τον μετέπειτα Δήμαρχο Χρ. Σώζο και άλλους η πρώτη καθαρά κυπριακή ατμοπλοϊκή εταιρεία της Ανατολικής Μεσογείου με την επωνυμία Ατμοπλοϊκή Εταιρεία Λεμεσού (ΑΕΛ) με δικά της πλοία για να εξυπηρετεί το εμπόριο.

Επί δημαρχίας του Καραγεωργιάδη η Λεμεσός γνώρισε τα σημαντικότερα έργα υποδομής.

Η εξελισσόμενη αστική δομή της πόλης δημιουργεί πρόσθετες ανάγκες για προστασία του παραλιακού μετώπου από τη διάβρωση και τις φουρτούνες της θάλασσας γι αυτό και κατά την πρώτη του δημαρχεία γύρω στα 1885 λαμβάνονται τα πρώτα μέτρα προστασίας της παραλίας και κατασκευάζονται σιδερένιες γλώσσες κατά μήκος της. Συντάχθηκαν και τέθηκαν σε εφαρμογή οι πρώτοι δημοτικοί κανονισμοί. Στη δεύτερη και πιο παραγωγική του θητεία η προσοχή του στρέφεται στη λύση του προβλήματος της ύδρευσης της πόλης και την προστασία της από τις πλημμύρες, δύο διαχρονικά προβλήματα που ουσιαστικά υπάρχουν μέχρι σήμερα... Ο Γαρύλλης μαζί με άλλα ρέματα κατέβαιναν προς την πόλη που πλημμύριζε συχνά, με καταστροφές σε κτίρια, ιδιαίτερα στην τουρκική συνοικία, και επηρέαζαν και το παραλιακό μέτωπο. Γι αυτό και μετά το 1894 κατασκευάστηκε τεχνητή κοίτη που παρέκαμπτε τα τότε όρια της πόλης εκεί που αργότερα ήταν γνωστή ως «η περιοχή του Σουέζ» (από το ομώνυμο καφενείο που βρισκόταν στην λεωφόρο Μακαρίου) στον Άγιο Ιωάννη.

Με κυβερνητικά δάνεια βελτιώνει το υδατικό δίκτυο εγκαθιστά μηχανή που διοχετεύει σ’ αυτό το νερό και κτίζεται δεύτερη δεξαμενή στη χαβούζα. Στη συνέχεια ανοίγει και οδοστρώνει νέους δρόμους, ενώ σημαντικό για την παραπέρα εξέλιξη της Λεμεσού είναι ο καταρτισμός και η εφαρμογή του πρώτου σχεδίου ρυμοτομίας.

Αγοράζει το τότε κυβερνητικό φυτώριο και δημιουργεί τον δημοτικό κήπο. Διπλασιάζει τους φανούς πετρελαίου του οδικού δικτύου και καταστρώνει τα πρώτα σχέδια για τον ηλεκτροφωτισμό της πόλης που εγκαταλείπει όμως την ιδέα λόγω υπερβολικών απαιτήσεων της ιδιωτικής εταιρείας που θα τα υλοποιούσε, για να τα υλοποιήσει τελικά ο διάδοχος του Χριστόδουλος Σώζος τέσσερα χρόνια αργότερα.

Επί δημαρχίας του γίνεται η πρώτη απόπειρα για παραλιακό τουρισμό υψηλής ποιότητας έξω από την πόλη, στα ανατολικά, η οποία όμως απέτυχε. Το «Βασιλικόν Ξενοδοχείον» ή «Το ξενοδοχείο της Ευρώπης». που κτίστηκε γύρω στο 1900, εκεί που σήμερα έχει δημιουργηθεί ο χώρος στάθμευσης του Εναερίου, αγοράστηκε στη συνέχεια από τον Δήμο και μεταστεγάζεται το Δημοτικό Νοσοκομείο.

Το 1897 μεταφέρεται από τον αυλόγυρο της Αγίας Νάπας και δημιουργείται το γήπεδο του ΓΣΟ του αρχαιότερου αθλητικού σωματείου της Κύπρου και δεύτερου πανελλήνια που ιδρύθηκε το 1892.

Η παραδοσιακή και αρχαία παράδοση του λεμεσιανού καρναβαλιού γνωρίζει μέρες δόξας. Το 1896 δημιουργείται από ρηξικέλευθους λεμεσιανούς το πρώτο κομιτάτο και αρχίζουν οι πρώτες οργανωμένες καρναβαλίστικες παρελάσεις με βραβεία σε άρματα και μασκαρεμένους.

Ο Ιωάννης Καραγεωργιάδης πέθανε σε βαθύ γήρας το 1928.






Το αρχοντικό του Ι Καραγεωργιάδη στον παραλιακό της Λεμεσού, πνιγμένο ανάμεσα στις σύγχρονες πολυκατοικίες, σήμερα στεγάζει προσωρινά την Πρυτανεία του ΤΕΠΑΚ και σύντομα θα μετατραπεί σε Πολιτιστικό Κέντρο του Πανεπιστημίου.

ΟΙ ΔΗΜΑΡΧΟΙ ΛΕΜΕΣΟΥ ΚΑΙ ΤΟ ΕΡΓΟ ΤΟΥΣ

Χριστόδουλος Καρύδηςο πρώτος Δήμαρχος Λεμεσού  και πρώτος ελληνοκύπριος Δήμαρχος στην Κύπρο (1878-1885)

 Όταν η Κύπρος έβγαινε από την 400χρονη τουρκική δουλεία και περνούσε το καλοκαίρι του 1878 υπό αγγλική διοίκηση η κατάσταση στις πόλεις και τα χωριά της Κύπρου ήταν άθλια. Παντελής έλλειψη διοικητικής μέριμνας, ανύπαρκτη δημόσια παιδεία και υγεία.
Η Λεμεσός μια μικρή πλινθόκτιστη κατά πολύ μεγάλο ποσοστό με μονώροφα χαμηλά σπιτάκια λίγα διώροφα και ελάχιστα τριώροφα, αριθμούσε μόλις λίγο πάνω από 6 χιλιάδες κατοίκους, στη μεγάλη τους πλειοψηφία έλληνες χριστιανοί ( 4000) με δεύτερη κοινότητα τους τούρκους ( 1600) και λίγους λατίνους , αρμένηδες άλλους (460) , τρίτη σε πληθυσμό τότε, μετά τη Λευκωσία και τη Λάρνακα πόλη της Κύπρου.
Η πόλη εκτεινόταν γύρω από τους δύο κεντρικούς της δρόμους τον παραλιακό και την Αγίου Ανδρέου με τον τουρκομαχαλλά περίπου εκεί που τον ξέρουμε και σήμερα και με ανατολικότερο όριο της μέχρι τον σημερινό δημοτικό κήπο που τότε βέβαια δεν υπήρχε.
Οι δρόμοι της στενοί, σκοτεινοί, άθλιοι κι αυτοί και χωματένιοι ακόμα και οι δυο «κύριοι» που αναφέραμε πιο πάνω.
Η εμπορική δραστηριότητα σχεδόν ανύπαρκτη με λίγα μαγαζιά-μπακάλικα γενικού εμπορίου κάποια σκαρπάρικα, ραφτάδικα, φούρνοι για ψωμί και άλλες μικροβιοτεχνίες κυρίως επεξεργασίας προϊόντων κρασιού, χαρουπιών, βαμβακιού και σιταριού. Ζώα, κυρίως γαϊδούρια, γκαμήλες, μούλες και λίγα άλογα κυκλοφορούσαν στους δρόμους ως μόνα μεταφορικά μέσα, με ό,τι αυτό σήμαινε και σε «καθαριότητα», ενώ τα λιγοστά χάνια για τα ζώα και τους ανθρώπους, αποτελούσαν τα «ξενοδοχεία» της εποχής, εκπέμποντας και την ανάλογη... «ευωδιά» σε όλη την πόλη.
Δημοτικές αγορές δεν υπήρχαν. Τα κρεοπωλεία και άλλα εμπορικά φρέσκων τροφίμων και χορταρικών απλώνονταν στους δρόμους εκτεθειμένα στον ήλιο και την μπόλικη σκόνη και στην καλύτερη περίπτωση κάτω από πρόχειρες καλύβες αλλά πάντα σε άθλιες υγειονομικές συνθήκες, με τις μύγες να περιφέρονται και να παχαίνουν!
Οι πολλές πλημμύρες λόγω παντελούς έλλειψης αντιπλημμυρικών έργων ( εκείνη του 1880 «θέρισε» πολλά σπίτια), οι σεισμοί, η ανεξέλεγκτη εγκληματικότητα και πολλές άλλες αιτίες επιδείνωναν ακόμα περισσότερο την εξαθλίωση της Λεμεσού.
Την κατάσταση αυτή είχε να αντιμετωπίσει ο πρώτος άγγλος διοικητής της Λεμεσού Falk Warren επικεφαλής όλων των (ανύπαρκτων βασικά) δημόσιων υπηρεσιών της, δίδοντας την υπόσχεση να την κάνει σύντομα «το στολίδι της Μεσογείου». Πράγμα που έγινε μέσα σε μερικές δεκαετίες, όχι βέβαια χάρη στην «στοργική διοίκηση» του αλλά χάρη στην προοδευτικότητα και εργατικότητα των κατοίκων της που δεν τα έβαλαν κάτω και δεν απογοητεύτηκαν όταν διαπίστωσαν τα κούφια λόγια των νέων κατακτητών που με εξαίρεση τα πρώτα βασικά έργα υποδομής, τους γονάτιζαν με νέες βαρύτερες από τους προηγούμενους κατακτητές φορολογίες. Ύστερα από τα πρώτα εξωραϊστικά έργα που έκαναν οι Άγγλοι, όπως η αποβάθρα (για να ξεφορτώνουν βασικά τις δικές τους προμήθειες για τον στρατό τους), τα κτίρια του διοικητηρίου και τελωνείου εκεί που σήμερα είναι το παλιό λιμάνι, ώστε να ασκούν καλύτερα την φορομπηκτική όπως θα αποδειχθεί σύντομα πολιτική τους, την οργάνωση της υπαίθριας αγοράς και κάποια άλλα, γρήγορα ξέχασαν τα λόγια τους και επιδίδονταν πλέον στο να μαζεύουν τις 90χιλιάδες τόσες λίρες τον χρόνο που ήταν το δήθεν «ενοίκιο» που έπρεπε να πληρώνουν στην Τουρκία για την παραχώρηση της Κύπρου αλλά και που ποτέ δεν πλήρωναν.
Σήκωσαν έτσι τα μανίκια, μπήκαν στην δουλειά και βάλθηκαν να κάνουν από μόνοι τους την πόλη τους «το στολίδι της Μεσογείου».
Με απόφαση του Warren εξέλεξαν δια βοής το 1878 τον πρώτο Δήμαρχο τους, το Χριστόδουλο Καρύδη που παρέμεινε μέχρι το θάνατο του το 1885 και που ήταν ταυτόχρονα και ο πρώτος ελληνοκύπριος Δήμαρχος της Κύπρου. Δραστήριο έμπορος και ναυτιλιακός πράκτορας γνώριζε καλά τις ανάγκες και τις προτεραιότητες της πόλης. Αντικατέστησε τον μέχρι τότε τούρκο «Καϊμακάμη» που ο Warren τον κατηγόρησε ως καταχραστή και τον έπαυσε.
Ως δημαρχιακό «μέγαρο» ενοικιάσθηκε μια μικρή διώροφη κατοικία στην αρχή της οδού Αγίου Ανδρέου στο ανώγειο της οποίας στεγάστηκαν οι πρώτες βασικές δημοτικές υπηρεσίες ενώ στο ισόγειο μαγαζί το πρώτο υποτυπώδες ταχυδρομείο και τηλεγραφείο.
Επί δημαρχείας Καρύδη μπήκαν οι βάσεις ενός καλά μελετημένου εξωραϊστικού προγράμματος με τις ανάλογες και πολλές απαιτήσεις της εποχής εκείνης.
Η μέριμνα του νεοσυσταθέντος Δημοτικού Συμβουλίου στράφηκε αμέσως στην καλύτερη καθαριότητα της πόλης και μπήκαν κανονισμοί και απαγορεύσεις για ευπρεπέστερη εμφάνιση της καθώς και στην επιβολή διατιμήσεων στα τρόφιμα για να παταχθεί η αισχροκέρδεια.
Πλακοστρώθηκαν οι κύριοι δρόμοι της και μάλιστα εδώ έπαιξε σημαντικό ρόλο και η εμπορική δραστηριότητα του νέου Δημάρχου αφού ανάμεσα σε άλλα ήταν και εργολάβος και προμηθευτής των πετρών από τα γύρω λατομεία για να κτιστούν και τα πρώτα κυβερνητικά κτήρια. Κατασκευάστηκαν ακόμα μερικά σημαντικά αντιπλημμυρικά έργα, ιδιαίτερα μετά την μεγάλη πλημμύρα του 1880.
Κατασκευάστηκε υδραγωγείο ( γνωστό και σήμερα ως «χαβούζα» παρά τη λεωφόρο Μακεδονίας) για την ύδρευση της πόλης αφού μέχρι τότε προμηθεύονταν το νερό από λάκκους αμφίβολης υγιεινής ή από νεροφόρους που γυρνούσαν στην πόλη πουλώντας το πολύτιμο αγαθό σε κούζες πάνω σε κάρα.
Ιδρύθηκε Δημοτικό Νοσοκομείο εκεί που αργότερα έγιναν τα Δημοτικά Λουτρά, απέναντι από το σημερινό ΓΣΟ και Δημοτικό Φαρμακείο, διορίζοντας ως πρώτο του φαρμακοποιό τον μεγάλο μας εθνικό ποιητή Βασίλη Μιχαηλίδη- εξ ου και το παρατσούκλι του «ο Σπετσέρης».
Φωταγωγήθηκαν οι σκοτεινοί κύριοι δρόμοι της πόλης με φανούς από φυτίλι.
Παράλληλα οι Άγγλοι έφτιαξαν όπως είπαμε την μεγάλη αποβάθρα και το νέο Διοικητήριο , για να χρησιμοποιηθεί αργότερα ως Τελωνείο αφού το Διοικητήριο μεταφέρθηκε απέναντι από το σημερινό Δημαρχείο ( που πολύ αργότερα κτίστηκε) και που ετοιμάζεται σήμερα να δεχθεί την Πρυτανεία του ΤΕΠΑΚ.
Λαμβάνοντας κανείς υπόψιν τα πενιχρότατα τότε έσοδα του Δήμου, το όλο έργο της δημαρχείας του πρώτου Δημάρχου της Λεμεσού Χριστόδουλου Καρύδη μπορεί να θεωρηθεί ως μια από τις πιο φωτισμένες.