Εισαγωγή
Οι δύο μεγαλύτερες εφημερίδες του τόπου μας, «Ο Φιλελεύθερος» και ο «Πολίτης» προς μεγάλη τιμή τους, κομίζουν, μέσα από τα ειδικά, ένθετα-λευκώματα-χρονικά τους, σημαντικές γνώσεις στη μελέτη της σύγχρονης ιστορίας του τόπου μας.
Η εφημερίδα «Πολίτης» σε ένα πρόσφατο «Χρονικό» του αφιέρωμα στα «αλληλοδιδακτικά» σχολεία της Κύπρου, συμπεριέλαβε και ένα εκτενές κείμενο σχετικά με το αλληλοδιδακτικό σχολείο της Λεμεσού το 1869, του παλιού λεμεσιανού ιστοριογράφου Ευστάθιου Παρασκευά-Παλαίμαχου από το βιβλίο «Παλαιαί αναμνήσεις-η Λεμεσός κατά τον 19ον αιώνα» την έκδοση, επιμέλεια και εισαγωγή είχε ο γράφων και εξέδωσε το Κανάλι6 το 1996.
Από το ίδιο λοιπόν βιβλίο μεταφέρω εδώ κι άλλες αναμνήσεις ( πολύτιμες πληροφορίες) του Ευστάθιου Παρασκευά την ίδια χρονιά. Να επισημάνουμε μόνο ότι ο Παρασκευάς έγραφε τις αναμνήσεις του αυτές στη δεκαετία του 1930 αφού πέθανε το 1944.
Ένα άλλο σημαντικό τεύχος-βιβλιαράκι του Φιλελευθέρου από τη σειρά «Ενθύμιο» που επιμελείται με εξαιρετική εμβρίθεια και επιστημονική μέθοδο ο δημοσιογράφος της εφημερίδας και καθηγητής στο πανεπιστήμιο Κύπρου Χρύσανθος Χρυσάνθου ήταν πρόσφατα αφιερωμένο στην ιστορική εξέλιξη της Πορνείας στη σύγχρονη Ιστορία της Κύπρου. Για το θέμα αυτό κατέχουμε πλούσιο υλικό για το τι συνέβαινε στη Λεμεσό κατά τους δύο και πλέον αιώνες και θα σας κάνουμε κοινωνούς σε δύο ίσως και τρείς συνέχειες σε προσεχείς εκδόσεις της «Φωνής της Λεμεσού.
Ας δούμε λοιπόν τι έλεγε ο Παλαίμαχος για την εποχή που αναφερθήκαμε:
Άλλα σχολεία
Εις την Λεμεσόν κατά την εποχήν που περιγράφω, δεν υπήρχαν άλλα σχολεία δια τους άρρενας. Δια τα κοράσια υπήρχε το παρθεναγωγείον το οποίον εστεγάζετο τότε εις την οικία Γεωργίου Κακαθύμη, επί του χώρου όπου σήμερον είνε κτισμένη η οικία του κ. Νικ. Παπαδοπούλου οδός Ελένης Παλαιολογίνας. Διευθύντρια ήτο η Ελένη Καραγεωργιάδου, ιατρού, με βοηθόν την διδασκάλισσαν Άννα Ζαβρού.
Ουχ' ήττον επειδή τα σχολεία δεν εδέχοντο μικρούς μαθητάς αι μητέρες παίδων και κορασιών 5-6 ετών έστελλαν αυτά εις την οικίαν ιδιαιτέρων διδασκαλισσών όπου εμάνθαναν το αλφάβητον και ήσαν περιωρισμένα. Έτσι αι μητέρες απαλλάττοντο των ενοχλήσεων των μικρών επί πολλάς ώρας. Τοιαύται διδασκάλισσαι ήσαν η Άννέττα Σολωμού εις την οδόν Αγ. Ανδρέου έναντι της οικίας της κ. Ι. Πελαγία και η Βασίλενα (έτσι την ενθυμούμαι) μάμμη του νυν θαλερού ογδοηκοντούτους κ. Βασιλείου Ματθαίου. Και αυτή κατοικούσεν εις την οδόν Αγ. Ανδρέου εις οικίαν όπου σήμερον το κατάστημα του κ. Νικ. Δρουσιώτη. Υπήρχεν επίσης και ο Χ" Αντωνάκης ο οποίος εδίδασκε την αριθμητικήν και εις μεγάλους μαθητάς ιδίως εκ των χωρίων. Είχε μαγαζί που επωλούσε μικροπράγματα εις την παραλίαν εις το σημερινόν (1935) γραφείον του πράκτορος της Μόςς.
Τα μαθητικά σπόρτς της παλαιάς εποχής
Είχαμεν και ημείς στα μαθητικά χρόνια μας τα ομαδικά μας σπόρτς. Βέβαια τα ποδόσφαιρα και τα παρόμοια μας ήσαν άγνωστα, αλλά η «μάππα» από τότε έπαιζε τον ρόλον της και ακόμη και οι «πέτρες».
Τώρα θα σας δώσω κάποιαν ιδέαν ποιες ήσαν στα μαθητικά μου χρόνια και ειδικά το 1873 που επροβιβάστηκα από το δημοτικό στο Σχολαρχείο, οι γυμναστικές ασχολίες των συμμαθητών μου και εμού. Η διαφορά βέβαια είνε μεγάλη αλλά θα εννοηθή ότι ο μαθητικός κόσμος της εποχής εκείνης ήτο πιο ριψοκίνδυνος και πιο ορμητικός.
Το 1870 διεδέχθηκε τον Βενετοκλήν ο Ανδρέας Θεμιστοκλέους. Βοηθός του ήτο ο Α. Παλαιολόγος που διωρίσθηκε στα 1873 στην Λεμεσό και ήλθεν από την Βάσαν που ήταν δάσκαλος. Νέος σχολάρχης και με σπουδάς στη Γερμανία ό Ανδρέας θέλησε να σπείρη και εδώ την ιδέαν του αθλητισμού. Έκαμε, λοιπόν, το πρώτο, ας το πούμε έτσι, γυμναστήριο πίσω από το σχολείο που ήταν στην αυλή της Αγ. Νάπας. Έστησε ένα μονόζυγο, ένα δίζυγο και μιαν σκάλαν. Έτσι όλοι μας εγυμναζόμεθα τακτικά. Αλλά φαίνεται ότι από το γυμναστήριον αυτό επήραμε πολύν ενθουσιασμό και πολλήν ορμητικότητα. Γι' αυτό ο μεγαλύτερος της τάξεως μας επρότεινε να αγοράσωμεν από τους τσαγκάρηδες μίαν «μάππαν» να κάμνωμεν πόλεμον.
Ας δώσω εδώ τα ονόματα μερικών τότε συμμαθητών μου που οι περισσότεροι σήμερον δεν είνε ζωντανοί. Ήσαν οι σήμερον ζωντανοί ο Γιάννης Κυριακίδης, ο γνωστός μας δικηγόρος και πολιτικός, ο Ζήνωνας Σκυριανίδης, ο Νικολάκης του Τρύφωνα και οι μακαρίτες Δημ. Καραγεωργιάδης, Νικ. Φραγκουδης, Σπύρος Άραούζος, Άριστ. Σκυριανίδης, Άριστ. Λοΐζου, Λοΐζος Λοΐζου, Μιλτ. Βαγιανός και άλλοι.
Η «μάππα» αγοράσθηκε και αρχίσαμε να γυμναζώμεθα. Αρχηγός μας ήτο ο Γιάννης Κυριακίδης. Είχαμεν γυμνασθή τόσον καλά πού δεν μπορούσε ο ένας να κτυπήση του άλλου και τότε ο αρχηγός είπε να πάρωμεν ακόμη μιαν μάππα, αλλά και με τες δυο πάλιν είχαμεν πάρει την πρακτικήν και δεν υπήρχαν αποτελέσματα δηλαδή να κτυπούμεν ο ένας τον άλλον και να του κάμνωμεν σημάδια.
Ήμαστε παιδιά γι' αυτό μας άρεσκαν αι συγκινήσεις που δεν μας τες έδιδαν οι μάππες. Έπρεπε κάτι άλλο να βρεθή και τότε κατά πρότασιν του αρχηγού αποφασίσαμεν να κάμνωμεν μεταξύ μας πετροπόλεμον, αλλά με αυστηρούς κανόνας, όποιος εκρύβετο πίσω από τες κολόνες ετιμωρείτο. Στες αρχές ο πετροπόλεμος εστοίχισεν σ' όλους πληγές και σημάδια αλλά σιγά - σιγά εξοικειωθήκαμεν και με αυτόν.
Η τόλμη και το θάρρος που αποκτήσαμεν μας ωθούσε σε μεγαλύτερες συγκινήσεις. Και εβγήκεν η απόφασις να κάμωμεν πόλεμον με τα Τουρκούδια. Εκλέξαμεν την ήμέραν του Μπαϊραμιού που έπαιζαν Τζιρρίτην πίσω από το περβόλι του Νικολή Παρασκευά στο οικόπεδο του Λοΐζου Λουκαΐδη.
Εμαζευθήκαμεν περί τους 40 μαθητές στο χωράφι που τώρα είνε η κλινική του ιατρού κ. Θεοχ. Παπαδοπούλου. Εκεί είχαν πετάξει οι περβολάρηδες πολλές ρίζες των κουνουπιδιών και επήραμεν όλοι από μίαν ύστερα εκάμαμεν συμβούλιον πώς να αρχίσωμεν την επίθεσιν. Αποφασίσθηκε να υπάγω εγώ να δώσω αιτίαν και κατόπιν να επιτεθούν οι λοιποί μαζί με μερικούς νέους βαρελιτζίδες, κτίστες, περβολάρηδες που ήθελαν να λάβουν και αυτοί μέρος, εγείναμεν 60 - 70 κοπελλούδια.
Εγώ πρόθυμος στας διαταγάς του αρχηγού επήγα και άρχισα να σπρώχνω άνδρας, γυναίκας από τους τοίχους των περβολιών που εκάθουνταν και να τους ρίπτω κάτω. Φαντασθήτε πόσον εκινδύνευσα. Μου επετέθησαν και ίσως θα με εσκότωναν από το ξύλο, εάν δεν έτρεχαν εις βοήθειάν μου και χάριν του σκοπού οι σύντροφοι μου. Με τες πέτρες και τες ρίζες των κουνουππιδιών άρχισεν η επίθεσις. Τους καταδιώξαμεν μέχρι της κοίτης του ποταμού, ο Καϊμακάμης όμως και ο φρούραρχος μη ξέροντες τι τρέχει έφυγαν και έτρεξαν στην αστυνομία δια να λάβουν τα μέτρα τους κατά της επαναστάσεως των ραγιάδων. Πράγματι και ο Καϊμακάμης και ό φρούραρχος επί κεφαλής ζαπτιέδων και στρατιωτών ήλθαν προς καταδίωξίν μας και έφθασαν την στιγμήν που η δόξα εστεφάνωνε την νίκην μας την οποίαν αφήκαμεν επί του πεδίου της μάχης και το εβάλαμεν στα πόδια. Πολλοί κατέφυγαν στον «Λούκκον» του Κωνστάντινου που τους ωδήγησεν ένας υπάλληλος του που έλαβε μέρος εις την... μάχην. Εγώ και δύο άλλοι κατεφύγαμεν εις το σπίτι του Καμπουραποστόλη που ευρίσκετο στον δρόμον Βικτωρίας οπου το σπίτι σήμερον της κυρίας Κίμωνος Λανίτη. Ήξευρα εγώ ότι ο Καϊμακάμης και ο Γιούσμπασης ήσαν πολύ φίλοι με τον Καμπουραποστόλην και επέρναν η «ριτσιά» του, ήτο δε τότε αυτός και ενοικιαστής των «Ρουσουμαθιών» (κανταριάτικων).
Αφού έφθασαν επί τόπου ο Καϊμακάμης και ο στρατός του δεν ευρήκαν παρά τον Παπά τον Παφίτην και κάποιον Χριστόφορον του Τζιρκαλλή που ήσαν εκεί δια να κάμουν «χάζι». Τους συνέλαβαν και τους έθεσαν υπό κράτησιν με την κατηγορίαν ότι μας έβαλαν να κάμωμεν επανάστασιν. Την άλλην ημέραν οι προύχοντες μακαρίτες Γιάγκος Βοντιτσιάνος, Γεώργιος Ακάμας, ο Γερο Αραούζος και ο Τρύφωνας παρουσιάσθησαν εν σώματι στον Καϊμακάμην και του είπαν: «Εφέντημ αυτή είνε δουλειά των παιδιών, δεν είνε των ανδρών και οι κρατούμενοι τυχαία ευρέθησαν εκεί». Ο Καϊμακάμης επείσθηκε στα λόγια των προυχόντων και άφηκε ελευθέρους τους κατηγορουμένους.
Βέβαια, δεν ξανακάμαμεν την άνω άνοησίαν πλέον, αλλά τα σπόρτς μας ήσαν ή «μάππα» και οι «πέτρες».
Φώτο-λεζάντες
Ο Σχολάρχης και Μέγας Δάσκαλος
της Λεμεσού Ανδρέας Θεμιστοκλέους
Αριστοτέλης Παλαιολόγος
Βοηθός Σχολάρχης
και μετέπειτα εκδότης
της «Αλήθειας» της Λεμεσού
και Δικαστής
Ο αρχηγός των «εξεγερμένων επαναστατών»,
μετέπειτα μεγάλος πολιτευτής
της Κύπρου, Ιωάννης Κυριακίδης
Το Αλφαβητάρι της εποχής εκείνης
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου