Ο Καζαντζάκης στη Λεμεσό

Μέρος δεύτερο

           Στο πρώτο μέρος, στην περασμένη έκδοση της «Φωνής της Λεμεσού» είδαμε για τον ερχομό του Νίκου Καζαντζάκη στην Κύπρο και ιδιαίτερα στη Λεμεσό τον Μάιο-Ιουνιο του 1926 από την «αριστερή», ας πούμε, σκοπιά του λεμεσιανού διανοουμένου και ποιητή Γιάννη Λέφκη, όπως την περιγράφει στο βιβλίο του «Οι ρίζες» και μέσα από τις στήλες της σοσιαλιστικής εφημερίδας «Ο Νέος Άνθρωπος»

Στη συνέχεια θα δούμε (σε δύο μέρη) το μεγάλο αυτό γεγονός για τον πολιτισμό της Λεμεσού και της Κύπρου, που όμως πέρασε τότε σχεδόν απαρατήρητο, από τη σκοπιά ενός τέως αριστερού και φανατικού στη συνέχεια αντιαριστερού, διανοούμενου και εκδότη της εφημερίδας «Παρατηρητής», Πάνου Φασουλιώτη.

Στις εκδόσεις της εφημερίδας του ημερομηνίας 6 και 13 Μαρτίου 1958 , λέει κάτω από τον τίτλο:

ΣΥΝΑΝΤΗΣΗ ΚΑΙ ΓΝΩΡΙΜΙΑ ΜΟΥ ΜΕ ΤΟΝ ΝΙΚΟ ΚΑΖΑΝΤΖΑΚΗ

Το σημείωμα   αυτό  για τον μεγάλο νεοέλληνα συγγραφέα Νίκο  Καζαντζά­κη, αποτελεί, όπως και  το άλλο πού δημοσίευσα  πριν λίγο καιρό  στον «Παρατηρητή» για τον Νίκο Νικολαΐδη εδάφιο του βιβλίου «Η Λεμεσός».[1] Σ' αυτό, πού ελ­πίζω  πώς σύντομα θα εκδώσω, περιέχονται αφηγήματα,  που θέμα τους έχουν την, πριν μισό αιώνα και πέραν, ζωή της πόλεως μας και του κόσμου της. Τα πρόσωπα πού αναφέ­ρονται είναι πραγματικά και η αφήγηση της δράσεως των ως και τα ποικίλα  συμβάντα και σημαντικά γεγονότα π' ανιστορούνται αληθι­νά κομμάτια, στενά συν­δεμένα  κ'  εξαγόμενα από μια  περίοδο της Ιστορίας της.

Το κάθε αφήγημα είναι αυ­τοτελές και ανεξάρτη­το, όπως άλλωστε και η ζωή και δράσι κάθε ατόμου κι οικογένειας  ενός τόπου, αποτελεί ανεξάρτητη οντότητα, που είναι όμως αναπό­σπαστο στην πραγματι­κότητα τμήμα ενός ομοιογενούς,  όπως στην δική μας περί Λεμεσού περίπτωση και ενιαίου συνόλου, που κινείται στη γη της Λεμεσού, ζει στο Λεμεσιανό περιβάλλον κι' αναπνέει την ίδια ατμόσφαιρα, της Λεμεσού.

Ό άειμν. Νίκος Καζαν­τζάκης είχε επισκεφθεί πριν 32 χρόνια την Κύπρο και τον συνόδευε στο ταξείδι του αυτό και η δεύτερη γυναίκα του Κα Σαμίου[2]. Η πρώτη, ήταν η Γαλά­τεια, συγγράφισσα επίσης και γνωστή σε μας εδώ τότε με το λογοτεχνικό ψευδώνυμο Πετρούλα Ψη­λορείτη. Ο σύζυγος της, ο Νίκος Καζαντζάκης, εί­χε το ίδιο ψευδώνυμο, Ψηλορείτης. Κι' οι δυο συνεργάζονταν στον Νουμά, το επαναστατικό όρ­γανο του δημοτικιστικού αγώνα, που τον διεύθυνε με παρρησία ο τίμιος άνθρωπος και ηρωικός αγωνιστής Ταγκόπουλος.

Οι λιγοστοί φιλολογούντες την εποχή εκείνη στην Λεμεσό και πολύ λιγώτεροι στες άλλες πόλεις, διαβάζαμε με φανατισμό και αγάπη τον Νουμά - διατηρώ ως τώρα με στορ­γή όλους τους τόμους του - κι' αγαπούσαμε κάθε συ­νεργάτη του. Με την καθοδήγησι και ενθάρρυνσι του μ. Μενελάου Φραγκούδη πρωτεργάτη, την ε­ποχή πού αναφέρουμε στην πόλι μας -προηγήθησαν ο Μενάρδος,  ο Νικ. Κλ. Λανίτης και άλλοι - της ιδέας,  διεξαγάγαμεν  και μείς με τον δικό μας τρόπο και τα πενιχρά μας μέσα τον αγώνα και την προπαγάνδα για την διάδοση της δημοτικής. Αλληλογραφούσαμε με τους λογοτέχνες αγωνιστές της Αθήνας και παίρναμε τες καθοδηγήσεις των. Κρατώ ακόμα γράμμα του Ψυχάρη, πού συνώδευε τα βιβλία του μαζί μ' εκείνα του Πάλλη, Τριανταφυλλί­δη και άλλων κορυφαίων δημοτικιστών που μούχε στείλει και στο οποίον με συνέχαιρε για το τόλμη μα και την παλληκαριά μου να βγάζω εφημερίδα γραμμένην στην δημοτι­κή. Εννοούσε τον «Πυρ­σό» πούταν συνάμα και η πρώτη Κυπριακή Σοσιαλιστική εφημερίδα.

Από τον εκεί κύκλο του Νουμά πήρε και το δι­κό μου όνομα. Με ζήτησε άμα έφθασε στην Λεμεσό και κάποιος τον ωδήγησε στο γραφείο μου.

Ήταν ένα Αυγουστιά­τικο, θυμάμαι, δειλινό που μπήκε στο γραφείο μου, που στεγαζόταν τότε σ΄ ένα εκεί κοντά, αντικρύ σχε­δόν του ιστορικού καφε­νείου «Ακταίου» παρά την προκυμαία μικρό μαγαζά­κι, πούναι σήμερα κου­ρείο. Είχε τες ήμερες ε­κείνες σταματήσει, κατό­πιν ενός χρόνου ζωή, την έκδοση του ο «Πα­ρατηρητής» της Α' πε­ριόδου. Εκδιδόταν σε μεγάλο σχήμα και σε δυο γλώσσες, Αγγλικήν και Ελληνικήν, κάθε δεκαπέν­τε μέρες. Ήταν η πρώτη Αγγλοελληνική εφημε­ρίδα της Κύπρου και  έζησε ένα χρόνο και δυο μήνες.  Όταν λέμε Α' περίοδος εννοούμε υπό την ίδια σημερινή επωνυμία. Προηγουμένως εκδιδόταν ο «Πυρσός» που μετονομάστηκε σε  «Παρατηρητής ». Η δεύτερη περίοδος άρ­χισε τον 'Οκτώβρη του 1928 και συνεχίζεται ως τώρα.

 Όπως με χαρά είχα γνωρίσει τον Νίκο Νικολαΐδη, τον Κύπριο λογο­τέχνη, με συγκίνησι και ιδιαίτερη ευχαρίστησι  αντίκρυσα και τον Νίκο Καζαντζάκη, που δεν είχε βέβαια τότε την αίγλη της διεθνούς φήμης των ολί­γων προ του θανάτου του ετών, όπως και κάθε  Έλληνα λογοτέχνη άμα τύγχαινε να ρθή στην πόλι μας. Φορούσε, θυ­μάμαι, ένα γκρίζο ελα­φρό κοστούμι, με ξεχειλι­σμένο, αλά μπάϊρον γιακκά άσπρου ποκαμίσου, που κάλυπτε αρκετό μέρος του πέττου του κοστουμιού του. Στο χέρι κρατούσε μιαν, ακαθαρίστου σχήμα­τος και γκρίζου χρώμα­τος με στίγματα μαύρα, ρεπούμπλικαν, που τα χά­λια της έδειχναν πως σπά­νια θα εκτελούσε τον προορισμόν της ως καλύμματος της κεφαλής του επισκέπτη μου.

Με κύτταξε μ’ ένα επί­μονο διαπεραστικό βλέμμα. Τα μάτια του σπινθήρισαν ανάμεσα στες βαθουλές κόγχες που σκιαζόντανε από πυκνά φρύδια  πούμοιαζαν σαν θαμνοβλάστησι στον γείσο βράχου. Τα σφιχτόδετα χείλη του διέστειλαν ένα συγκρατη­μένο μειδίαμα και αυτοσυστήθηκε: «Νίκος Καζαντζάκης». Με ευχάριστη έκπληξι τούπα: « Ό Ψηλο­ρείτης;»  Κούνησε με μια ελαφρά κίνησι της κεφα­λής και  μειδιώντας πάν­τα, το χέρι λέγοντας σε αργό ύφος: « Έρχομαι», συνέχισε, ενώ καθόταν στη μια από τες δυο καρέκλες που διάθετα στον μι­κρό χώρο, «από την Λάρνακα. Για σάς μου μίλησαν στον Νουμά και ιδιαίτερα σας σύστησε ο Πάργας.» 

 Ήταν ο διευ­θυντής του Αλεξανδρινού λογοτεχνικό περιοδικού «Γράμματα» μ. Στέφανος Πάργας που ποτέ δεν είχα απαντηθεί ούτε και γνωριστεί μαζί του παρά μονάχα με αλληλογραφία. Υπήρξε ειλικρινής ιδεο­λόγος, καλός φίλος και ένθερμος υποστηρικτής, όχι μόνον με λόγια αλ­λά και έμπρακτα με χρη­ματική εισφορά του «Πυρ­σού» και των πρώτων Ιδεαλιστικών, Σοσιαλιστικών μας στην Λεμεσό α­γώνων.

«Ήθελα να δω και τον κ. Φραγκούδη[3]», μούπε. Τον πληροφόρησα ότι έμενε στές Πλάτραις.

Στην επόμενη έκδοση το τρίτο και τελευταίο μέρος 

Φώτο1 Πάνος Φασουλιώτης

Φώτο 2 Ελένη Σαμίου αργότερα Καζαντζάκη

Φώτο 3 Ο «Πυρσός», η πρώτη κυπριακή σοσιαλιστική εφημερίδα.

Φώτο 4 Ο εκδότης της «Αλήθειας» της Λεμεσού και διανοούμενος Μενέλαος Φραγκούδης.

Φώτο 5 Νίκος και Ελένη Σαμίου-Καζαντζάκη

---

[1] Δυστυχώς το βιβλίο αυτό όχι μόνο δεν εκδόθηκε ποτέ αλλά μέχρι σήμερα τουλάχιστον δεν βρέθηκε πουθενά. Σκόρπια μόνο αποσπάσματα  του βρίσκονται δημοσιευμένα σε κάποιες εκδόσεις του «Παρατηρητή»

[2] Με την Ελένη Σαμίου διατηρούσαν τότε και για πολλά χρόνια δεσμό πριν παντρευτούν, το 1945.

[3] Ο Καζαντζάκης εννοούσε τον σημαντικό λεμεσιανό Μενέλαο Φραγκούδη, διανοούμενο, συγγραφέα δημοσιογράφο  και εκδότη της εφημερίδας «Αλήθεια», φανατικό δημοτικιστή.