Οι Τουρκοκύπριοι της Λεμεσού

Μέρος δεύτερο



Το Τζαμί Αρναούτ

Στο προηγούμενο τεύχος (της "Φωνής της Λεμεσού")είδαμε μέσα από κάποια κείμενα λεμεσιανών συγγραφέων  μια σύντομη ιστορική ανασκόπηση της τουρκοκυπριακής κοινότητας της Λεμεσού.

Όπως είδαμε οι κύριες τουρκοκυπριακές συνοικίες ήταν πέντε. Εδώ θα δούμε την περιγραφή δυο από αυτές όπως τις αφηγείται ο Ξενοφών Φαρμακίδης στο βιβλίο του «Ιστορία της Λεμεσού» (έκδοσης του 1942):
« Η Α ρ ν α ο υ τ ο γ ε ι τ ο ν ι ά.
Καλείται και  Αρναουδκιά. Συνοικία ή γειτονία Αρναούτηδων, Αλβανών. Η Τουρκική Κυβέρνησις κατά χρόνον απροσδιόριστον, ίσως, κατά ή περί τό 1700 έστειλεν εις Κύπρον πολλούς Τουρκαλβανούς. ή δια να ιδρυση αποικίαν ή δι  άλλους πολιτικούς σκοπούς. Καθ  ον χρόνον απεβιβάζοντο εκ του πλοίου εις μίαν φορτηγίδα, ήτις θα τους έφερεν εις την παραλίαν, εκ του συνωστισμού και πολλού βάρους ανετρά­πη η φορτηγίς και όλοι επνίγησαν. Εσώθη δε μόνον είς εκ του δυστυχήματος τούτου, ον  οι. ομόθρησκοί του, εβοήθησαν και εφύτευσε μικρόν κήπον δια να πορίζηται τα προς το ζήν αναγκαία και δια της εργασίας του καιώρθωσε και έκτισεν ένα μικρόν και πενιχρόν σπίτι. Σύν τή παρόδφ του χρόνου είχεν ανάπτυξη και οικογένειαν, έ­φερε δε και μερικούς συμπατριώτας του και απετέλεσαν ενα μικρόν συνοικισμόν. Ταύτα κατ΄ αδέσποτον προφορικήν παράδοσιν. Ετέρα παράδοσις φέρουσα ιστορικήν χροιάν είναι η  ακόλουθος:



Τ/κ και Ε/κ λεμεσιανοί απολαμβάνουν αμέριμνοι και αρμόνικα το καφεδάκι τους στο μόλο τη δεκαετία του ’20. Αριστερά ο δικηγόρος,σατιρικός ποιητής και δημοσιογράφος Ευέλθων Πιτσιλλίδης (φωτογραφία από το αρχείο του εγγονού του Στέλιου Θεοφίλου)

Την 12 Μαΐου 1941 επεσκέφθην την Αρναουδκιάν, την οποίαν περιήλθον  και επεκοινώνησα με τους γεροντότερους τούρκους, Μεχμέτ - Ιμπραχίμ και Μουσάν Ραχαήν, ετών 76 και 80, παρ  ών έμαθον, ότι οι Αρναούτ ήλθον εις την Κύπρον  ως πρόσφυγες, ε­πί  της εποχής  του Σουλτάν Μαχμούτ.

Η εποχή της αφίξεώς των δεν δύναται να ορισθή επακριβώς, διότι δύο Σουλτάνοι, φέροντες το όνομα τούτο εκάθησαν επί του θρόνου της οθωμανικής αυ­τοκρατορίας. Μαχμούτ ο Α'. ο βασιλεύσας από του 1730 -1764 και Μαχμούτ ο Β', από του 1808 -1839. Δύναται να βεβαιωθή, ότι επί της εποχής Μαχμούτ του Β'  ότε εγένετο η εξόντωσις και η καταστροφή του τάγματος των Γενιτσάρων κατά το 1826. Πολλοί εξ αυτών φεύγοντες την σφαγήν ήλθον εις την Κύ­προν, αποβιβασθέντες εκ του ακρωτηρίου  Ακάμαντος, όπερ φέρει την  επωνυμίαν   Κάβο-Αρναούτ.

Με «περιπεφραγμένον δασύλλιον με αναβρυτήριον εις το κέντρον»

Υπάρχει δε και γνώμη ιστορική, ότι πολλάκις η τουρκική κυβέρνησις, είτε προς φύλαξιν είτε προς καταστολήν ανταρσίας, έστελλε στρατεύματα, μεταξύ των οποίων ήσαν και  πολλοί αλβανοί, οίτινες  μετά  την επιτέλεσιν του καθήκοντος των έμενον εις την Κύπρον, θεωρούντες αυτήν ευχαρισιοτέραν διαμονήν, από την της  πατρίδος των.

Ετέρα δε ιστορική γνώμη, είναι  ότι κατά τούς χρόνους τής βασιλείας του Γουίδου, ο αγροτικός πλη­θυσμός της Κύπρου διηρέθη εις τεσσάρας τάξεις, εξ ων η μία, η τετάρτη, ήτο οι Αλβανοί. Ήσαν δε ούτοι απόγονοι στρατιωτών, οίτινες είχον κληθή εις Κύ­προν ίνα υπερασπίζωσεν αυτήν από τας επιδρομάς των πειρατών.  Αν και κατώκησαν εις Κύπρον, αν και ενυμφεύθησαν κυπρίας γυναίκας, εξηκολούθουν να φέρωσι μεθ' υπερηφανείας το όνομα των προγόνων των. Ήσαν μισθοφόροι επετρέπετο δέ εις αυτούς, να εί­ναι κάτοχοι κτημοσύνης. Προϊόντος όμως τού χρόνου η τάξις αύτη είχε καταπέση καί αντί στρατιωτών κατήντησαν απλοί καλλιεργηταί της γής και βραδύτερον εστερήθησαν όλων των προνομίων, τα όποια πρότερον κατείχον. (Ιστ. Χάκεττ τ. α'. σελ.102.)
Ίσως πολλοί ή ολίγοι εξ αυτών να μετώκησαν εις Λεμισσόν προς εύρεσιν εργασίας, εγκατασιαθέντες εις το μέρος αυτό τής πόλεως, όπερ ωνομάσθη, ού­τως   υπό των  κατοίκων.

   Το Νέο Τζαμί 

Κείται δε η Αρναουτογειτονιά κατά την οδόν «Πάφου» εις τα Β. Δ. τής Λεμισσού και ολίγον έξωθι αυτής και αποτελεί σχεδόν χωριστόν τμήμα μέ τζαμίον. Αι οικίαι της είναι πλίνθιναι, μικραί, χαμη­λοί και πενιχραί  αί οδοί στεναί και ακανόνιστοι με σχετικήν καθαριότητα. Μια εξ αυτών φέρει επί πινακίδος την επιγραφήν «Cadde Arnaoud». Οι κάτοικοι ως απόγονοι Αλβανών είχον το αρρενωπόν και αγέρωχον, τα χαρακτηριστικά δηλ των προγόνων των, εις μικρότερον όμως βαθμόν, ο οποίος ήδη  εξέλιπεν.
Τα Κκεσουγλούδκια.Τουρκική συνοικία με χαμηλάς,  πλινθίνας οικίας, ανήκουσα κάποτε εις κάποιον πλούσιον   τούρκον και ιερά ήτο αυτή η συνοικία! Εκ των άλλοτε πολλών κατοίκων της, ελάχιστοι νυν απέμειναν. Εις το κέντρον αυτής εφυτεύθη υπό του Δημαρχείου θαυμάσιον  περιπεφραγμένον δασύλλιον με αναβρυτήριον εις  το κέντρον αυτού. Όλα τα παλαιά σπίτια κατερρίφθησαν και  ανηγέρθησαν ευπρεπείς λίθιναι οικίαι, ως το μεγαλοπρεπές κτήριον του θεάτρου «Ριάλτο», Πέριξ δε του δασυλλίου καφενεία, εστιατόρια, ζαχαροπλαστεία, λουτρώνες, οινοπωλεία, χορευτικά κέντρα κ. τ. λ. Κατέστη δε, το κέντρον των διασκεδάσεων της πόλεως, όπου όλη η νυκτερινή κίνησις αυτής.»
Όπως ασφαλώς θα καταλάβατε πρόκειται για τη σημερινή Πλατεία Ηρώων που μετονομάστηκε έτσι μετά την ανέγερση εκεί του γνωστού μνημείου το 1948, μετά δηλαδή την συγγραφή τού βιβλίου του Φαρμακίδη.
Στο βιβλίο που κάναμε αναφορά στο πρώτο μέρος (των δύο τουρκοκύπριων λεμεσιανών αδελφών Ozay και Selcuk Akif «Ηχώ από τα παλιά. Η Τουρκοκυπριακή κοινότητα της Λεμεσού και η κληρονομιά της») αναφέρεται ότι: «είναι δεδομένο, και το αποδέχονται πολλοί ιστορικοί, ότι στα πλείστα μέρη οι κοινωνίες αναπτύχθηκαν κοντά, ή γύρω από τόπους λατρείας. Στη Λεμεσό οι Τουρκοκύπριοι τεχνίτες και έμποροι ήταν συγκεντρωμένοι στην περιοχή ανάμεσα στα τζαμιά Jedit (στη σημερινή οδό Αγκύρας) και Kebir (στο τέλος της σημερινής οδού Ζιγκ-Ζάγκ) και η συνήθεια αυτή συνέχισε για πολλά χρόνια. Η κίνηση στην ενορία Αρναούτ ήταν συγκεντρωμένη γύρω από το Τζαμί Αρναούτ κοντά στη Γέφυρα Τέσσερα Φανάρια, που ήταν το δεύτερο μεγαλύτερο κέντρο εμπόρων και μαστόρων μετά το Τζαμί Τζετίτ». Παρόλα αυτά, τα Κκεσογλούδια αναπτύχτηκαν ως αμιγώς τ/κ συνοικία χωρίς τζαμί για πάρα πολλά χρόνια.