ΤΟ ΛΕΜΕΣΙΑΝΟ ΚΑΡΝΑΒΑΛΙ ΚΑΙ ΟΙ ΠΟΛΛΕΣ ΠΤΥΧΕΣ ΤΟΥ

Μέρος δεύτερο
Στο πρώτο μέρος αυτής της μελέτης αρχίσαμε να ξετυλίγουμε διαχρονικά, από την αρχαιότητα, το λεμεσιανό καρναβάλι ως ένα γεγονός ιστορικά κοινωνικά ακόμα και πολιτικά και εθνικά πολυσήμαντο και πολυδιάστατο, με πολύπλευρο ενδιαφέρον και τον ρόλο που έπαιζε στη ζωή των λεμεσιανών. Τώρα θα συνεχίσουμε για να δούμε και άλλες πτυχές και άγνωστα γεγονότα αναφορικά με το λεμεσιανό καρναβάλι.

Το καρναβάλι εξελίσσεται σε μια πλατειά λαϊκή γιορτή πέρα από ταξικές διαφορές.
Με το πέρασμα των χρόνων το λεμεσιανό καρναβάλι φεύγει από τις «καθώς πρέπει» αίθουσες των «ντάνσιγκ χωλς» της εποχής και τα σαλόνια των αριστοκρατικών σπιτιών της πόλης και βγαίνει στους δρόμος στις πλατείες, τις ταβέρνες και τους κινηματογράφους.

Σημαδιακή χρονιά το 1928, όταν οι εργάτες των ορυχείων του Αμιάντου κατεβαίνουν ομαδικά με 25 αυτοκίνητα του μεταλλείου και επικεφαλής την φιλαρμονική τους υπό τον αρχιμουσικό Γεώργιο Χουρμούζιο στην παρέλαση του καρναβαλιού της χρονιάς εκείνης σηματοδοτώντας την πλατειά «επίσημη» συμμετοχή και της εργατικής τάξης στις καρναβαλίστικες εκδηλώσεις.

Λίγα χρόνια μετά, στις αρχές της δεκαετίας του ’30, τελειώνουν οι δύο μεγάλοι κινηματογράφοι της Λεμεσού «Γιορδαμλή» και «Ριάλτο» και χάρη στους φιλοπρόοδους ιδιοκτήτες ή διαχειριστές τους Ιούλιο Γιορδαμλή και Χριστόφορο Μαλακάσα, διοργανώνονται εκεί για τρεις και πλέον δεκαετίες οι πιο επιτυχημένοι και μαζικοί χοροί όπου καταργούνται οι κοινωνικές τάξεις και πλούσιοι και φτωχοί διασκεδάζουν μαζί, δίνοντας έτσι την μορφή στο λεμεσιανό καρναβάλι ως μιας πλατειάς λαϊκής γιορτής.

Κοινωνία - πολιτική και Καρναβάλι

Όπως αναφέραμε και στο πρώτο μέρος, η πολιτική και οι πολιτικές διαφορές των Ελλήνων, της Κύπρου και των λεμεσιανών αποτελούσε πάντα ένα από τα κυρίαρχα θέματα και στο Καρναβάλι. Η εκλογή της βασίλισσας της ομορφιάς που αναφέραμε και αποτέλεσα αφορμή διαμάχης μεταξύ βενιζελικών και φιλοβασιλικών δεν ήταν η μόνη.
Ημέρες δόξας αλλά και ημέρες ύφεσης του Καρναβαλιού συμβάδιζαν με την πολιτικοοικονομική κατάσταση όπως οι πλημμύρες του 1894 το, περιβόητο «Αρχιεπισκοπικό ζήτημα» των ετών 1900-1910 και ο βαθύς διχασμός της λεμεσιανής κοινωνίας, η μικρασιατική καταστροφή του 1922 και ο διχασμός σε βασιλικούς και βενιζελικούς, όπως είπαμε, η οικονομική ύφεση της δεκαετίας του 20 και του 30, η οικονομική εξαθλίωση και τα γεγονότα του 1931 και η επακολουθήσασα στυγνή δικτατορική παλμεροκρατία, ο αγώνας του ’55-59 και βέβαια η καταστροφή του 1974 επιδρούσαν και στο Καρναβάλι.

Η αντιπολίτευση των κυπρίων απέναντι στην άδικη διοίκηση των άγγλων αποικιοκρατών ήταν δύσκολη και με φυλακίσεις, εύρισκε διέξοδο μέσα από το Καρναβάλι. Δεν έχαναν ευκαιρία να καυτηριάσουν την κακοδιοίκηση, τις εξοντωτικές φορολογίες, την ποδηγέτηση της ελληνικής Παιδείας, ενώ δεν έπαυαν από τα πρώτα κιόλας χρόνια της αναβίωσης του, όπως είδαμε στο πρώτο μέρος, να εκφράζουν τα εθνικά και αλυτρωτικά τους αισθήματα για την Ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα και να παρουσιάζονται κάθε χρόνο άρματα και θέματα από την ελληνική μυθολογία και τον ελληνικό πολιτισμό στέλλοντας έμμεσα αλλά σαφή μηνύματα στους άγγλους.

Χαρακτηριστικό είναι επίσης το γεγονός πως σε δύσκολους καιρούς φτώχειας και δυσπραγίας φούντωνε το καρναβάλι κατά το ρητό «η φτώχεια θέλει καλοπέραση»!

Αγγλική προπαγάνδα δια μέσου του Καρναβαλιού

Όμως και οι άγγλοι κατακτητές φαίνεται ότι αντιλήφθηκαν κάποια στιγμή την επικοινωνιακή και προπαγανδιστική δύναμη του Καρναβαλιού γι αυτό και αρχίζουν να λαμβάνουν μέρος με άρματα και ομάδες χρησιμοποιώντας μάλιστα ένα τομέα που εκπροσωπεί κατ εξοχή την εξουσία τους : την Αστυνομία με δικό της άρμα και με συμμετοχή των ιδίων των αστυνομικών, μέχρι και αστυνόμων που μασκαρεύονται και παίρνουν μέρος στην καρναβαλίστικη παρέλαση.
Το 1936 στη μεγάλη παρέλαση συμμετείχε και η Αστυνομία της πόλης, με δικό της άρμα και με μασκαρεμένους Αστυνόμους, υπαστυνόμους, λοχίες, "ομπάσιηδες" και απλούς αστυνομικούς και παίρνει το 2ο βραβείο από λίρες 6 για το άρμα τους με θέμα «Βρετανική Αυτοκρατορία, κτήσεις και αποικίαι». Μεγάλη Βρετανία o επιλοχίας Π. Σαββίδης, μαχαραγιάς Ινδιών ο υπαστυνόμος Ιζέτ Εφέντης, αστυνομικός Καναδά o ανθυπαστυνόμος Αλή Σεγιά, Αυστραλέζος ο Χατζηγιωργαλλάς, Αγγλικός στόλος ο Γ. Κκολάρης, Αφρική Σ. Ρασιήτ και Κύπριος Μουχτάρης ο Κυπρής ο 'Ομπασις. Παρόλο που μας λείπουν οι λεπτομέρειες, από το σχετικό δημοσίευμα της εποχής, από το θέμα και μόνο προκύπτει πως θα επρόκειτο καθαρά για μια απροκάλυπτη προπαγάνδα των… «αγαθών» της βρετανικής αποικιοκρατίας.
Σύγκρουση των καρναβαλιστών και με θεσμούς.

Το καρναβάλι υπήρξε σε εποχές σκοταδισμού και θρησκοληπτικών αντιλήψεων διαρκής στόχος. Στα σχολεία γινόταν προσπάθεια δημιουργίας αμαρτωλών ενοχών από οπισθοδρομικούς θεολόγους και κληρικούς.
Χαρακτηριστικές είναι οι μαθητικές αναμνήσεις του γνωστού συγγραφέα της ιστορίας της Λεμεσού Κίμωνα Χαραλαμπίδη για το λεμεσιανό καρναβάλι στο βιβλίο του «Πριν σβήσει το χτες», που ζήσαμε ανάλογα όλοι μας εξάλλου:
«Θυμάμαι, τέτοιες μέρες, τις εσπερίδες που διοργάνωνε ο παπά Σολομών σε αντιπερισπασμό. Μας έκανε κατηχητικό και ίδρυσε τη θρησκευτική οργάνωση ΟΧΕΝ. Ήθελε να χορεύουμε μόνο εθνικούς και λαϊκούς χορούς και πολλές φορές έβγαζε το ράσο και έσερνε κι αυτός το χορό. Έτσι ενώ στην πόλη ομάδες κανταδόρων και μασκαρεμένων σκορπούσαν τη χαρά και το γέλιο, εμείς σε κλειστό χώρο τραγουδούσαμε πατριωτικά τραγούδια, ψάλλαμε θρησκευτικούς ύμνους και πίναμε το τσάι μας τρώγοντας γλυκά. Αλλ' αι παραινέσεις του για τους τόπους της κολάσεως, το αμαρτωλόν περιβάλλον των χορών, όπου υπό την προσωπίδα του εγίνοντο τα αίσχιστα μας άναψε την φαντασία και μας έστειλε, έφηβους τότε, να «ίδωμεν ιδίοις όμμασι , κολλημένα τα δυο φύλα να σέρνονται μασκαρεμένα σε διαβολικούς χορούς κάτω από τους ήχους ερεθιστικής μουσικής, την επήρεια του οινοπνεύματος και το ημίφως», όπως συνήθιζε να μας λέει. Όμως... απογοητευτήκαμε. Όχι μόνο δεν είδαμε «τα σημεία και τέρατα και το κοχλάζον ύδωρ της κολάσεως», αλλ' αισθανθήκαμε ευχάριστα. Απαλλαχτήκαμε της θρησκοληψίας, και προσγειωθήκαμε στα ανθρώπινα!
Τον Φεβρουάριο του 1954 η εφημερίδα «Το Εκκλησιαστικό Βήμα», επίσημο εκφραστικό όργανο της Εκκλησίας της Κύπρου σε άρθρο του γνωστού Πολύκαρπου Ιωαννίδη κάνει επίθεση κατά του «ειδωλολατρικού Καρναβάλου» και ιδιαιτέρως εναντίον της Λεμεσού. Σε απάντηση η εφημερίδα «Χρόνος», δια της πέννας του εκδότη της Δημ. Δημητριάδη (Ντόριαν) σε μακροσκελές πρωτοσέλιδο άρθρο, απαντά ανάμεσα σε άλλα:
«Διατί να ζητούμε μόνον από τους εορτάζοντας Λεμεσιανούς να ακολουθούν πιστώς τι λέγει ο Απόστολος Παύλος και να μη ζητούμε και από τους κηρύττοντας την σοφήν διδασκαλίαν του να συμμορφώνονται με αυτήν»; «Ανάλγητοι μπροστά εις την κοινωνικήν δυστυχίαν» -όπως κατηγορεί η συνάδελφος τους Λεμεσιανούς- «δεν περνούν οι καθ’ όλα ευσεβείς χριστιανοί της Λεμεσού, οι οποίοι θα εορτάσουν τον Καρνάβαλον, απλώς δια να ξεσκάσουν ολίγον από την σκληρήν βιοπάλην. Ανάλγητοι μπροστά στην κοινωνικήν δυστυχίαν περνούν οι στεγαζόμενοι ή οι μέλλοντες να στεγασθούν εις πολυτελή μέγαρα ρασοφόροι ενώ χιλιάδες πιστών ζουν μέσα σε παράγκες. Περνούν οι Ηγούμενοι και παραηγούμενοι οι οποίοι διαχειρίζονται χιλιάδες λιρών και διαθέτουν ελάχιστα ψυχία εξ αυτών δια την φιλανθρωπίαν, την παιδείαν και τον ιερόν κλήρον. Η συνάδελφος καλά θα έκαμνε τας χριστιανικάς συμβουλάς της να απευθύνη μάλλον εις τον εκκλησιαστικόν κύκλον υπό την αιγίδα του οποίου και εκδίδεται και όχι εις τους Λεμεσιανούς. Διότι τόσον οι Λεμεσιανοί όσον και όλοι οι ευσεβείς χριστιανοί παραδειγματίζονται εκ των άνω δια να μορφώσουν ένα τρόπον ζωής. Και ενόσω απουσιάζουν καθ’ ολοκληρίαν τα υψηλά αυτά παραδείγματα εκ των άνωθεν κύκλων πώς τα απαιτούμεν από άλλους;»
Γνωστή άλλωστε στους παλιότερους λεμεσιανούς και η «βεντέτα» Τέμπλαρ με τον Αρχιμανδρίτη Σιδερά.

Ο για πολλές δεκαετίες κατ εξοχήν καρναβαλιστής της Λεμεσού επιφανής δημοσιογράφος Γεώργιος Τέμπλαρ ήταν ταυτόχρονα και επίτροπος της εκκλησίας του καθεδρικού ναού της Αγίας Νάπας και γι αυτό βρισκόταν σε συνεχείς συγκρούσει και έριδες με τις εκκλησιαστικές αρχές όσον αφορά τη διοργάνωση των καρναβαλιών και τη δική του ηγετική συμμετοχή σ' αυτά. Αυτό δεν τον εμποδίζει να γράφει στην εφημερίδα «Αλήθεια » της πόλης στις 28 Φεβρουαρίου 1936 ανάμεσα σε άλλα και τα ακόλουθα: κάτω από τον τίτλο «Ο Θεός με τους γλεντζέδες»:
« Απεδείχθη και εμπράχτως ότι ο Θεός είναι με τους γλεντζέδες αρκεί να γλεντούν ήσυχα και τίμια. Ενώ τις προηγούμενες ημέρες είχαμε βροχές, την Κυριακή είχαμε ημέραν καλήν. Έτσι αι τόσαι προετοιμασίαι της Λεμεσού δεν πήγαν χαμέναι.»
Όμως μοιραία για τα εκκλησιαστικά του αξιώματα ως Επιτρόπυ της Αγίας Νάπας, θα σταθεί η βεντέτα του με τον αρχιμανδρίτη Νικόλαο Σιδερά. Μετά από επεισόδιο κατά την διάρκεια θείας λειτουργίας, όταν ο Τέμπλαρ παρενέβη από το παγκάρι και διέκοψε το κήρυγμα του Σιδερά που έριχνε πύρινους κεραυνούς κατά των καρναβαλιστών στέλλοντας τους «στο πύρ το εξώτερο» Η εφημ. Παρατηρητής της 11 Φεβρ. 1960 μας πληροφορεί όμως ότι: «ο Σεβασμιότατος Μητροπολίτης Κιτίου κ. Άνθιμος δι’ επιστολής του προς τον παρανομήσαντα Επίτροπον, απήλλαξε τούτον των καθηκόντων του»…

Η Τέχνη και ο Πολιτισμός στο καρναβάλι

Το λεμεσιανό Καρναβάλι ήταν όμως και μορφή έκφρασης καλλιτεχνίας και καλαισθησίας. Οι λεμεσιανοί έδιδαν και δίνουν ιδιαίτερη σημασία τόσο στην καλαίσθητη εμφάνιση των αμφιέσεων τους όσο και στην συμμετοχή όλων σχεδόν των τεχνών και των δημιουργών της στο καρναβάλι.
Το Ακταίον και το Θέατρο Χατζηπαύλου και αργότερα οι κινηματογράφοι Ριάλτο Γιορδαμλή αλλά και το Ελλάς και το Ρεκάλ υπήρξαν «ναοί τέχνης» με τις καρναβαλίστικες διακοσμήσεις των καλλιτεχνών και ζωγράφων της Λεμεσού όπως του Νίκου Νικολαΐδη, του Γ. Μαυρογένη, ( το «Καρναβάλι της Βενετίας» στο Γιορδαμλή, το 1953 άφησε εποχή),του Ρασιήτ του Γόρη Γρηγοριάδη και άλλων.

Σπουδαίοι εικαστικοί καλλιτέχνες όπως ο γλύπτης Χρυσόστομος Περδίος, ο Γιώργος Φασουλιώτης, ο Βίκτωρας Ιωαννίδης ο Κώστας Μαυρογένης και πολλοί άλλοι ασχολούνται καθένας με το δικό του τρόπο με το Καρναβάλι. Τα σκίτσα του Γιώργου Φασουλιώτη για παράδειγμα, κατά την περίοδο του Καρναβαλιού στη σατιρική του εφημερίδα «Το Γέλιο» αποτελούσαν μια από τις πιο σκληρές εκφράσεις σκληρής αντιπολίτευσης κατά των άγγλων.
Τέλος να μη ξεχνάμε και την Λούλλα Σούσμιθ, ψυχή του Καρναβαλιού , μαζί με τον Ευάγγελο Βανέλλη, για πολλά χρόνια, με τα καλλιτεχνικά της κατασκευάσματα και τις ενδυματολογικές της αναζητήσεις
Η Μουσική και ιδιαίτερα η καντάδα στο λεμεσιανό Καρναβάλι
Η λεμεσιανή καντάδα στις εκδηλώσεις του Καρναβαλιού , είτε πρωτογενής είτε διασκευασμένη από γνωστές ελληνικές και ναπολιτάνικες μελωδίες δημιούργησε μεγάλη σχολή ισάξια της κεφαλλονίτικης, ζακυνθινής και αθηναϊκής καντάδας και την δόξασαν και δοξάζουν μέχρι σήμερα πολλές ομάδες κανταδόρων ανάμεσα τους και οι: Γιωργαλλέττοι , η Χορωδία Άρη, δημιούργημα του παγκοσμίου φήμης μουσουργού Σόλωνα Μιχαηλίδη, που παίρνει μέρος στα καρναβάλια το 1936 και στη συνέχεια με τον μαέστρο της Μαρίνο Μιτέλλα, οι Κανταδόροι του Φανάρη, του Τσατταλιού, της ΕΔΟΝ, του Πνευματικού Ομίλου, των Μοντέρων Καιρών, τους «Αρίωνες» και τη γυναικεία ομάδα του Αθηναΐδειου που μάλιστα το 1953 παίρνει το πρώτο βραβείο με αποτέλεσμα οι άνδρες κανταδόροι να απειλούν να μην ξαναπάρουν μέρος αν μετέχουν γυναίκες κανταδόροι!

Το 1925 ο αρχιμουσικός Γεώργιος Χουρμούζιος, που το 1910 δημιουργεί την πρώτη μαντολινάτα συμμετέχοντας ανελλιπώς σε καρναβαλίστικες εκδηλώσεις, κάνει την έκπληξη στους λεμεσιανούς παίρνοντας μέρος για πρώτη φορά στην καρναβαλίστικη παρέλαση που ίσως και να αποτελεί την απαρχή της συμμετοχής των κανταδόρων στην παρέλαση.
Να αναφέρουμε επίσης τους μουσικούς: Λούβρη, δεξιοτέχνη της χαβάγιας και δάσκαλο των πρώτων κανταδόρων, τον Καλλιγέρη με την φιλαρμονική του που δημιούργησε ο Δήμος Λεμεσού το 1908 ( πρώτη της Κύπρου), τον μουσικό Κόκο Μουχτάρη,τον σύνθετη και τραγουδιστή Γώγο Μιχαηλίδη, Μουτσοχίτο και συνθέτη καρναβαλίστικων καντάδων, τον μουσικό Zιρίκοβιτς που με την περίφημη ορχήστρα του αφήνει εποχή στα καρναβάλια, αφήνοντας λόγω χώρου, πίσω και πολλούς άλλους.

Χορός και Καρναβάλι
Στα μέσα της δεκαετίας του 1910 αρχίζουν να εμφανίζονται και οι πρώτες σχολές χορού- χοροδιδασκαλία, όπου οι λεμεσιανοί «νέοι του συρμού» μαθαίνουν να στροβιλίζονται στους... έξαλλους χορούς της εποχής, το «φοξ-τροτ», του «ουαν στέηπ», του βαλς, ακόμα και του ταγκό. Τα πρώτα χοροδιδασκαλεία των Αργυρού Ανδρεόπουλου και Αντώνη Συμεωνίδη δίνουν τη σκυτάλη μετά το 1920 στους Ιωάννη Σοροκιάδη, Κωστάκη Μουστάκη ενώ βασιλιάς του χορού αναδεικνύεται τότε ο Κύρος Πλατρίδης γνωστός ως Κυρούδη , που καθιέρωσε και τον θεσμό του «μι καρεμ» δηλαδή του μεσοσαράκοστου.
Η Λίλλη Χούρη μητέρα του χορού στη Λεμεσό, δασκάλα χορού και χορογράφος δημιουργεί χορογραφίες και καρναβαλίστικες ομάδες.

Λογοτεχνία, λογοτέχνες και Καρναβάλι
Σημαντική ήταν και η συμμετοχή και η συνεισφορά διαπρεπών λεμεσιανών λογοτεχνών στο λεμεσιανό καρναβάλι. Γνωστοί ποιητές και άνθρωποι των γραμμάτων όπως ο Bασίλης Mιχαηλίδη, Στεφανής Λανίτης, Εύσκιος Πεύκης, Γλαύκος Αλιθέρσης Γιάγκος Λανίτης και άλλοι σκάρωναν διάφορα ευτράπελα και αυτοσχέδια ποιήματα που τα απάγγελλαν στους χώρους των καρναβαλίστικων εκδηλώσεων. Ο δημοσιογράφος και ποιητής Κύπρος Τόκας επενδύει καρναβαλίστικες μελωδίες με στίχους του.

Να κλείσουμε την συνοπτική αυτή μελέτη ενός τεράστιου θέματος όπως το λεμεσιανό καρναβάλι λόγω των τις πολλαπλών πτυχών του, με χαρακτηριστικούς στίχους του εθνικού μας ποιητή που δίνουν ανάγλυφα και το πνεύμα του λεμεσιανού Καρναβαλιού:
«Nτυνούμασταν σαν τους πελλούς με ντύματα πατσάλια,
κότσινα, μαύρα, βένετα, τζίτρινα τζιαι πορτοκάλια,
βάλλουμεν ούλα τους πελλούς σίλια μασκαραλίκια,
λοιπόν εν πάντα σήκωσες τζ' ήμασταν μασκαράδες».









ΟΙ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ:
1. 1928: Οι εργάτες του Αμιάντου στο λεμεσιανό καρναβάλι
2. 1926:Πρόσκληση σε χορό σε αριστοκρατικό σαλόνι
3. 1926 Αριστοκρατικός καρναβαλίστικος χορός
4. Οι πρωτοστάτες στην εκλαΐκευση του Καρναβαλιού Γιορδαμλής και Μαλακάσσας
5. 1953 :Ο μνημειώδης διάκοσμος του Γιορδαμλή από τον Γιώργο Μαυρογένη με θέμα «Καρναβάλι της Βενετίας»
6. Άρμα με ελληνοκεντρικά μηνύματα: «Η δόξα της Ελλάδος- ο θρίαμβος του πνεύματος»
7. 1951: Καρναβαλίστικη ομάδα του Κύπρου Τόκα με πολιτικο-κοινωνικό μήνυμα, «Η νεολαία καταδιωγμένη από το φάσμα της πείνας»
8. Ο Τέμπλαρ σε καρναβαλίστικο χορό στο Ριάλτο στροβιλίζεται με αιθέρια ύπαρξη…
9. Αρχιμανδρίτης Νικόλαος Σιδερας
10. Γιώργος Μαυρογένης - Γόρης Γρηγοριάδης
11. Ο ζωγράφος-λογοτέχνης Νίκος Νικολαΐδης
12. Ο Βίκτωρ Ιωαννίδης
13. Ο σκηνογράφος Rashit
14.  1925 η μαντολινάτα Χουρμούζιου για πρώτη φορά στην παρέλαση
15. 1953 Η γυναικεία παρουσία κανταδόρων
16. Ο μεγάλος μουσουργός Σόλων Μιχαηλίδης
17. Ο δάσκαλος των κανταδόρων Λούβρης
18. Γώγος Μιχαηλίδης-Μουτσοχίτο
19.  Χρ. Περδίος Γλύπτης
20. Άρμα του Χρ. Περδίου
21. Ο εθνικός ποιητής Βασίλης Μιχαηλίδης