Η καθαριότητα της πόλης.

Στενά συνυφασμένη με τις κοινωνικοοικονομικές συνθήκες κάθε εποχής

 

 Ο κύριος δρόμος της Λεμεσού (παραλιακός) το 1878

Η καθαριότητα και η συνεπακόλουθη  υγειονομική κατάσταση σε μια πόλη συμβαδίζει σίγουρα με τις εκάστοτε κοινωνικοοικονομικές συνθήκες της δεδομένης ιστορικής στιγμής.

Φθάνοντας στην Κύπρο το 1878 οι Άγγλοι βρήκαν την  Λεμεσό μια μικρή πολίχνη των περίπου έξη χιλιάδων κατοίκων, σε άθλια κατάσταση από κάθε άποψη λόγω της παντελούς έλλειψης διοικητικής και κοινωνικής μέριμνας από τους Τούρκους κατακτητές. Σπίτια μικρά πλινθόκτιστα χωρίς καμία υγειονομική πρόβλεψη, αποχωρητηρίων και λουτρών, με δρόμους στενούς και χωμάτινους, ακόμα και οι κύριοι της δρόμοι που ήταν τότε μόνο ο παραλιακός και η Αγίου Ανδρέου. Με τα βρομόνερα να χύνονται στους δρόμους και τα ζώα να «λιπαίνουν» τους δρόμους της. 

Ο πρώτος δήμαρχος
Λεμεσού Χριστόδουλος
Καρύδης

Τα ζώα να σφάζονταν όπου λάχαινε, συνήθως στην παραλία για να ρίχνονται τα κατάλοιπα στη θάλασσα

Τα κρεοπωλεία και άλλα εμπορικά φρέσκων τροφίμων και χορταρικών απλώνονταν στους δρόμους εκτεθειμένα στον ήλιο και την μπόλικη σκόνη και στην καλύτερη περίπτωση κάτω από πρόχειρες καλύβες αλλά πάντα σε άθλιες υγειονομικές συνθήκες, με τις μύγες να περιφέρονται και να παχαίνουν! Πρώτο μέλημα του πρώτου Άγγλου διοικητή Warren ήταν να βάλει μια τάξη σε όλα αυτά θεσπίζοντας κάποιους υποτυπώδεις υγειονομικούς κανονισμούς μέχρι που εκλέγηκε το πρώτο Δημοτικό Συμβούλιο υπό τον Χριστόδουλο Καρύδη λίγους μήνες μετά. Η μέριμνα του νεοσυσταθέντος Δημοτικού Συμβουλίου στράφηκε αμέσως στην καλύτερη καθαριότητα της πόλης και μπήκαν κανονισμοί και απαγορεύσεις για ευπρεπέστερη εμφάνιση της.

Από τότε μέχρι σήμερα κύλησε πολύ νερό στ αυλάκι, με τα πάνω και τα κάτω της πόλης, ανάλογα με τις συνθήκες όπως είπαμε. Το 1937 μάλιστα η Λεμεσός πρώτη από όλες τις  πόλεις της Κύπρου αποκτά τα δημοτικά της λουτρά για να λούζονται εκεί, συνήθως κάθε Σάββατο, οι φτωχοί που δεν διάθεταν μπάνιο στο σπίτι τους  και που ήταν και η συντριπτική πλειοψηφία.

 Θα πάρουμε λοιπόν δειγματοληπτικά δυο χρονικές περιόδους με δυο ιλαροτραγικά δημοσιεύματα του λεμεσιανού τύπου.

Μέσα από την έκθεση που ο  δημοτικός υγειονομικός ιατρός Ε. Μάγνης απηύθυνε τον Μάιο του 1916 στον τότε Δήμαρχο Λεμεσού Σπύρο Αραούζο ύστερα από την ανάθεση σε αυτόν του υγειονομικού ελέγχου για την « καθαριότητα και υγεία της πόλεως» και δημοπσιευτηκε  στην εφημερίδα «Σάλπιγξ» της Λεμεσού ημερομηνίας 3/16 Μαΐου 1916, σε απολαυστικό ομολογουμένως περιεχόμενο και ύφος διαβαζουμε:

 Το κουρείο Γ. Γιωργαλλέτου
αρκετά χρόνια μετά το
σχετικό δημοσίευμα.

«Λαμβάνω την τιμήν να γνωστοποιήσω υμίν ότι η δημοτική υγειονομική υπηρεσία επεσκέφθη κατ’ αυτάς άπαντα της πόλεως τα εδωδιμοπωλεία, καφενεία, παντοπωλεία, αρτοπωλεία, κουρεία ως και άπασας τας μάνδρας. Εκ των εδωδιμοπωλείων εύρε τα  μεν καθαρά, τα δε πολύ ακάθαρτα. Εις τους καταστηματάρχας των τελευταίων τούτων επεστήσαμεν την προσοχήν όπως προφυλάττουσιν άπαντα τα είδη, ιδίως δε τον τυρόν, τας ελαίας, τον χαλβάν, το βούτυρον, τον ζάχαριν, τον άρτον κ.τ.λ. από τον κονιορτόν και τας μυίας, φορείς των πολυωνύμων νοσογόνων  μικροβίων. Προς  τούτο επεβάλομεν την χρησιμοποίησιν υαλοφράκτων προθηκών παρά τας θύρας ή τα παράθυρα, συρματοπλέκτων δε ερμαρίων εντός του καταστήματος. Προς τούτοις επεμείναμεν εις το ζήτημα της εν γένει καθαριότητος ήτοι ασβεστώματος των τοίχων, πλύσεως του δαπέδου κατά βραχείας περιόδους, στιλβώσεως των πλαστιγγών κ.τ.λ.

Εκ των καφενείων και ποτοπωλείων τινά μεν εύρωμεν σχετικώς καθαρά άλλα όμως παρουσιάζουσι πολλάς  σοβαράς ελλείψεως ήτοι το δάπεδον ρυπαρόν, τους τοίχους ακαθάρτους, τα χείλη των ποτηρίων και φλυτσανίων εσπασμένα, ακάθαρτα παιγνιόχαρτα. Απαντα τα ελαττωματικά ποτήρια και φλυτσάνια αφηρέθησαν.Κατα την επίσκεψιν μου αντελήφθημεν ότι η πλύσις των ποτηριών και λοιπών σκευών γίνεται πλημμελής διό επεβάλομεν μερικάς υγειονομικάς διατάξεις, ήτοι τα σκεύη να εκπλύνονται πρώτον εις την βρύσιν είτα εις διάλυσιν ποτάσσας και τέλος να εκπλύνονται εν δοχείω περιέχοντι καθαρόν  ύδωρ.

 Η αγορά της Λεμεσού στον  παραλιακό
 στα πρώτα χρόνια της Αγγλοκρατίας

Κατά την επίσκεψιν των αρτοποιείων εύρομεν ταύτα εν γένει καθαρά, εις μερικά όμως παρατηρήσαμεν πλημμελή εναποθήκευσιν του ύδατος εντός πίθων ενσφηνωμένων εντός της γης όπερ δυσχαιραίνει πολύ τον καθαρισμόν αυτών, διό και επεβάλομεν εις τους ιδιοκτήτας τοιούτων να αντικαταστήσωσι τούτους δι’ υδαταποθηκών άνωθεν του δαπέδου ή να χρησιμοποιώσιν απ’ ευθείας το ύδωρ της βρύσεως.

Η επίσκεψις των κουρείων παρουσίασεν εκτός τινών ευαρίθμων εξαιρέσεων πολλάς ελλείψεις διό και συνέστησα εις τους ιδιοκτήτας αυστηράν τήρησιν των υγειονομικών διατάξεων ήτοι καθαριότητα συχνήν του δαπέδου, των τραπεζίων, καθισμάτων, ξυραφίων, των μηχανών των τριχών, ψηστρών, κτενίων κ.τ.λ. Εις έκαστον δε κουρείον επεβάλομεν δοχείον μετ’ απολυσματικής διαλύσεως προς απολύμανσιν των ξυραφίων προ εκάστου ξυρίσματος.

Τέλος επεσκέφθημεν και τας ανά την πόλιν μάνδρας ας εύρομεν σχεδόν άπασας ακαθάρτους, καθότι οι ιδιοκτήται εναποθυκεύουσι την κόπρον επι μακρόν χρόνον, διό και καταγγείλαμεν τούτους εις την αστυνομίαν δια τα περαιτέρω.

Ελπίζομεν ότι οι ενδιαφερόμενοι  θα συμμορφωθώσιν με τας άνω υγειονομικάς διατάξεις ώστε κατά την προσεχή επίσκεψιν μας να μη ευρεθή η δημοτική υγειονομική υπηρεσία εις την δυσάρεστον θέσιν να επιβάλη ταύτας δικαστικώς.»

Τα πρώτα δημοτικά λουτρά της Λεμεσού και της Κύπρου

Αρκετά χρόνια μετά και παρά την εμφανή πρόοδο της πόλης ένα άλλο δημοσίευμα αντικατοπτρίζει τις σκληρές οικονομικές συνθήκες που επικρατούσαν στη δύσκολη  μεταπολεμική δεκαετία του 40 .

Στην εφημερίδα του «Το Λαϊκόν Βήμα» ο Ευέλθων Πιτσιλλίδης κάτω από τον τίτλο «Για το Δημαρχείον και Ύγειονομείον» γράφει τα εξής κωμικοτραγικά:

«Εις την Στοάν Φράγκου εν Λεμεσώ κάθε λίγες μέρες άγνωστοι ρίπτουσι ξηρά αν­θρώπινα περιττώματα περιτυ­λιγμένα μέρα σε χαρτιά! Αν­τιλαμβανόμεθα, ότι ταύτα προέρχονται από ανθρώπους που το βράδυ ευρίσκουσι κλει­στά τα Δημοτικά Αποχωρη­τήρια και αναγκάζονται να καταφεύγουν εις το εν πάση περιπτώσει αξιοκατάκριτον τούτο διάβημα, θα εισηγούμεθα εις το Δημαρχείον μας, όπως παραμένουν τα Δημοτι­κά Αποχωρητήρια ανοικτά όχι μόνον κατά το διάστημα της ημέρας, αλλά και δι' όλης της νυκτός, διότι υπάρχει πλή­θος πολιτών, όπως και ξένων, που δεν έχουν αποχωρητή­ρια δικά τους και οπως γίνεται παντού καταφεύγουν κα­τά την νύκτα εις τα Δημοτικά τοιαύτα. Εις κανέν μέρος του κόσμου κλειούν το βρά­δυ τα Δημοτικά Αποχωρητή­ρια. Εν ανάγκη πρέπει να διορισθή  και νυκτερινόν προς τούτο προσωπικόν.

Επίσης εφιστώμεν την προσοχήν τού Δημαρχείου και Υγειονομικής Υπηρεσίας εις την από της παραλίας αναδιδομένην αφόρητο δυσωδίαν. Κινδυνεύει εκ ταύτης η υγεία των Λεμεσιανών. Πρέπει να ανερευνηθή η βρωμερά αυτή εστία και να θεραπευθεί το κακόν. Η εξέτασις πρέπει να γείνη  γύρω από τους προς την θάλασσαν οχετούς.»

   

Η στοά του Φράγκου σε πίνακα του Σπύρου Δημητριάδη