Η πρόοδος μιας πόλης

   Χριστόδουλος Σώζος,
 ο «Μέγας Αναμορφωτής», δήμαρχος Λεμεσού 1908-1912

Η  διαπίστωση για την πρόοδο μιας πόλης είναι πάντα σχετική  και συγκρίσιμη με το  πρόσφατο παρελθόν της. Με αυτό λοιπόν το βλέμμα παραθέτουμε το πιο κάτω δημοσίευμα από την εφημερίδα της Λευκωσίας «Κυπριακός Φύλαξ» ημερομηνίας 12 Φεβρουαρίου 1911 κάτω από τον τίτλο «Ο  Δήμος Λεμεσού εν προόδω» για να το σχολιάσουμε και να το τοποθετήσουμε στην εποχή που γράφτηκε:

 «Ο μετά τριετίαν επισκεπτόμενος την πόλιν Λεμεσόν, εκπλήττεται υπό της συντελεσθείσης εν αυτή δημοτ. εργασίας προς πάσας τας διευθύνσεις. Αι οδοί και αι πάροδοι σχεδόν πάσαι επιστρώθησαν επι­μελώς και διατηρούνται εν καθαριότητι, οίαν η Λευκωσία ουδέ κατ' όναρ δύναται να φαντασθή, παρά την ζωηράν εν αυταίς κίνησιν φορτηγαμαξών και υποζυγίων, νυν μεν κομιζόντων χαρούπια εις τας αποθήκας και εις την αποβάθραν, νυν δε οίνους και σταφίδας και άλλα. Καθ' εκάστην πρωίαν αι οδοί κυριολεκτικώς στίλβουσιν ως ευρω­παϊκοί, και η Λεμεσός έχει προσλάβει εντός της τριετίας ταύτης όψιν ευρωπαϊκής πράγ­ματι πολίχνης, ενός προαστείου ευρωπαϊ­κής πρωτευούσης.

Η Λεμεσός εντός της τριετίας ταύτης εδημιούργησε τον πρώτον εν Ανατολή δημόσιον κήπον την τε τοποθεσίαν, την έκτασιν, το διάγραμμα και την διάταξιν. Εκοσμήθη πρώ­τος δια πήλινων αντιτύπων των διασημότε­ρων ελληνικών αγαλμάτων και αι έξοδοι φρουρούνται υπό σφιγγών αίτινες προβάλλουσι τον δεξιόν πόδα προς τον επισκέπτην υποδηλούσαι το ευλογον αίνιγμα·. «Τι εστί δημοτική διοίκησις ευσυνείδητος».

Εν τω κέντρω του κήπου επήχθη ωραία και ευρεία εξέδρα δια την Φιλαρμονικήν του Δή­μου μικρόν δ' από ταύτης ανεγείρεται ήδη περικαλλές περίπτερον χάριν των θαμώνων εν θέρει, δι ο προσφέρονται από σήμερον 80 λίραι ετησίως ως ενοίκιον και ούτω καλλωπιζόμενος ο Δήμος δημιουργεί και σημαντικόν εισόδημα ως αντάλλαγμα της ευ­μάρειας ην παρέχει εις το κοινόν.

Η Λεμεσός στις αρχές του 20^ου αιώνα

Η υγειονομική του Δήμου υπηρεσία είνε πάντοτε άγρυπνος και έτοιμος και η απολύμανσις της αγοράς και η καθαριότης των σφαγείων, και των σφαγίων η εξέτασις εξα­σκούνται μετ' αυστηρότητος και ακριβείας ουχί ανατολικής. Η μεγάλη δε εξαγωγική εμπορία της Λεμεσού έχει πρόθυμον εις την υπηρεσίαν της το Δημαρχείον, όπερ έχει διοργανώσει άριστα την ειδικήν προς τούτο υπηρεσίαν μετά μιας έτι μεγάλης αρετής της άψογου ζυγίσεως και μετρήσεως.

Η Δημοτική Φιλαρμονική
 με τον μαέστρο της Καλλιγέρη

Η Φιλαρμονική του Δήμου Λεμεσού είνε εν των μάλλον εξιεπαίνων έργων του Δημαρχείου κατά την τριετήν ταύτην, και εντός του σχετικώς βραχέως τούτου διαστήματος εποίησαν μεγάλα άλματα. Η κάθοδος αύτη οφείλεται εις την ακαταπόνητον επιμέλειαν και τον ένθεον εις το καθήκον του ζήλον του διευθυντού αυτής κ. Καλλιγέρη, τροφίμου δια­κεκριμένου του Ωδείου Αθηνών.»

 Πρώτα πρώτα, η θετικότατη  έναντι της Λευκωσίας σύγκριση της Λεμεσού από τον λευκωσιάτη συντάκτη του άρθρου αυτού είναι καταφανής. Δεν διστάζει να της προσδώσει «όψιν  ευρωπαϊκής πολίχνης, ενός ευρωπαϊκού προαστείου» και άλλες πολλές αρετές.

Βέβαια όλα αυτά τα αποδίδει στην «ευσυνείδητον δημοτικήν διοίκησιν», εννοώντας βέβαια την δημαρχία του Χριστόδουλου Σώζου.

 …«φορτηγαμαξών και υποζυγίων,
 νυν μεν κομιζόντων χαρούπια
 εις τας αποθήκας
 και εις την αποβάθραν,
 νυν δε οίνους και
σταφίδας και άλλα»..

Και πράγματι, η δημαρχία του Χρ. Σώζου (1908-1912), υπήρξε για πολλούς μελετητές και ιστορικούς της Λεμεσού η πιο πλούσια, η πιο εμπνευσμένη και η πιο επιτυχημένη μέχρι σήμερα με αποτέλεσμα να χαρακτηριστεί ο Σώζος  ως ο «Μέγας Αναμορφωτής». Που δυστυχώς αν δεν διεκόπτετο βίαια με τον ηρωικό θάνατο του, αφού όντας εν ενεργεία δήμαρχος μετέβηκε ως απλός στρατιώτης-εθελοντής στους Βαλκανικούς Πόλεμους και έπεσε μαχόμενος έξω από τα Ιωάννινα στις 12 Δεκεμβρίου 1912 για την απελευθέρωση της πόλης, φανταστείτε τι είχε ακόμα να προσφέρει στην πόλη του.

 Ο παραλιακός δρόμος
της Λεμεσού με το καφενείο
 Ακταίον, γύρω στο 1910 λίγο
πριν ασφαλτοστρωθεί.

Το πολύπλευρο έργο του που σε γενικές γραμμές αναφέρεται και sτο ανωτέρω δημοσίευμα ήταν:

Ο ηλεκτροφωτισμός των δρόμων, ο πρώτος από τις υπόλοιπες πόλεις της Κύπρου, η έναρξη των έργων για την κατασκευή της προκυμαίας της Λεμεσού, τα σημαντικά αντιπλημμυρικά έργα που την έσωσαν σε μεγάλο βαθμό από τη μάστιγα των πλημμυρών που την ταλαιπωρούσαν εκατοντάδες χρόνια, η κατασκευή νέων δρόμων και επίστρωση όλων των δρόμων της Λεμεσού με άσφαλτο καθώς και η ονομασία όλων των οδών της πόλεως.

Η κατασκευή, δενδροφύτευση και επίπλωση με παγκάκια  και η  ανέγερση καφενείου, του  πρώτου στην Κύπρο Δημοτικού Κήπου που θεωρήθηκε τότε ως ο ωραιότερος της Ανατολής και ο στολισμός του με αγάλματα που εισήγαγε από την Ελλάδα.

Η δημιουργία δημοτικής φιλαρμονικής που έδιδε κάθε Κυριακή κονσέρτα μέσα στον  Δημ. Κήπο σε ειδικό χώρο που διαμόρφωσε, προσφέροντας ποιοτική ψυχαγωγία τους δημότες του.

Αγάλματα στον Κήπο.

 Στη φωτογραφία διακρίνεται ο ίδιος

 ο Σώζος με συνεργάτη του 

να καμαρώνει τα έργα κατασκευής

 του Δη. Κήπου.

Κτίζει επίσης καινούργια αποβάθρα ειδικά για την εξαγωγή οίνων και σταφίδων 

Ο Δημόσιος Κήπος της Λεμεσού
 σε καρτ ποστάλ της εποχής.  Στο βάθος διακρίνεται
η εξέδρα των συναυλιών
 που σήμερα στήνεται
το πατητήρι στη Γιορτή του Κρασιού
 και ένα από τα αγάλματα.

 και βάζει αυστηρούς κανονισμούς για την καθαριότητα της πόλης και δημιουργεί σύγχρονο χοιροσφαγείο και πολλά άλλα που τα παραλείπουμε λόγω χώρου.

Αυστηρός αλλά και δίκαιος, στην εφαρμογή των κανονισμών  και των νόμων δεν δίστασε να οδηγήσει και τον ίδιο τον πατέρα του ακόμα για κάποιο σχετικό   παράπτωμα!