ΑΦΗΓΗΣΕΙΣ ΠΑΛΑΙΩΝ ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΗΣ ΒΡΕΤΤΑΝΙΚΗΣ ΚΑΤΟΧΗΣ

Λίγες μόνο μέρες μετά την ανακήρυξη της Κύπρου ως ανεξάρτητου κράτους και ο Πάνος Φασουλιώτης, δημοσιογράφος και έκδοτης, περιγράφει στην εφημερίδα του «Παρατηρητής», τον Αύγουστο του 1960, μέσα από αφηγήσεις που μάζεψε από παλιότερους λεμεσιανούς, κάποια γεγονότα από τα πρώτα χρόνια της βρετανικής κατοχής το 1878 και λίγο μετά.

Πολύ ενδιαφέροντα τα όσα περιγράφει, που τα ντύνουμε με φωτογραφίες από το αρχείο μας αφού οι αφηγήσεις αυτές δεν συνοδεύονταν από φωτογραφίες.

Θα τα μεταφέρουμε εδώ σε συνέχειες λόγω μεγάλης σχετικά έκτασης.

Γράφει λοιπόν ο Πάνος Φασουλιώτης:

                                                     Μέρος Α'.

«Δεν γράφουμε, είπομεν, σελίδες ιστορίας, αλλά σε  συντομία διατυπώνουμε αναμνήσεις αφηγήσεων που μας εγένοντο από παλαιούς που έζησαν την εποχή των πρώτων ήμε­ρων τής  Βρεττανικής Κατοχής.

Πρόκειται περί θέματος που η από οκταημέρου επελθούσα  μεταπολίτευσι τού δίδει όλην την ομορφιά και δροσερότητα της επικαιρότητας.

Με την αποβίβασι λοι­πόν στην Λάρνακα- πούταν ως επίνειο  της πρω­τευούσης, Λευκωσίας, έδρα και των Προξενείων και γι' αυτό η πιο γνωστή στον έξω κόσμο -του Μεγάλου Αρμοστού, η υποδοχή του από τον εκπρόσωπον της  Αυτοκεφάλου Ελλην. Ορθοδόξου Εκκλησίας  Μητροπολίτην  Κιτίου και μετάβασί του εις Λευκωσίαν, άρχισε σύγχρονα η αποβίβασι Βρεττανικών Μητροπολιτικών και Α­ποικιακών στρατευμάτων εις Λάρνακα, Λευκωσίαν  και  Λεμεσόν.

Ο δρόμος του Κομμισαριάτου
(σημερινή οδός Λεοντίου του Α΄)
 «πούταν ο ωραιότερος τής Λεμεσού».

Στην πόλι μας η μεταφορά στρατευμάτων, που άρχισε από τες πρώτες μέρες  μ΄ ένα. τάγμα

Μητροπολιτικών, συνεχίστηκε για λίγον  ακόμη καιρό με Αποικιακά, ιδίως Ινδιάνι­κα. Οι αποβιβάσεις  εγέ­νοντο εις μικρά χρονικά διαστήματα και ανάλογα με τες εγκαταστάσεις που άρχισαν πυρετωδώς για την στέγασί των.

Η Λεμεσός, όπως και άλλοτε εγράψαμε, είχε τότε πληθυσμόν μόλις πέντε  χι­λιάδας, η δε έκτασίς της, με επίκεντρον την Αγιάναπαν επεκτεινόταν προς ανατολάς ως την Φραγοκκλησιάν που στο ενδιάμεσο από τον Μπιλιάρ­δο (σημερινό Ντελίς) σχε­δόν δεν υπήρχαν σπίτια, προς βορράν ως την οδόν Αθηνών, δυσμάς ως το μεγάλο Τουρκικό  Τζαμί,

Ο Κίτσενερ (καθήμενος δίπλα στο θεοδόλιχο)
 επί τω έργω της χαρτογράφησης.

Υπήρχε η Αρναουτογειτονιά που κατοικείτο αποκλειστικά από Τούρ­κους και προς την βο­ρειοδυτικήν πλευρά έφθα­νε ως την Εκκλησιά Κα­θολική, που πλησίον της υπήρχαν μερικά αραιά τουρκόσπιτα γύρω στην Τζαμούδα. Παραπέρα όλος ο χώρος, γνωστός υπό την επωνυμία «Κομμισαριάτο», που πήρε το όνομα αυτό από την ανέγερσι  παράγγων προς στέ­γασι των πρώτων στρα­τευμάτων Κατοχής και όπου είχε την έδρα του ο στρατιωτικός Διοικητής, Κομμισάριος, όπως τον αποκαλούσε ο λαός. Οι παράγγες αυτές διετηρήθησαν ως πριν λίγα χρό­νια, πριν ανεγερθούν οι σημερινές κατοικίες τής Κας Κρυσταλλίας Παυλί­δη. Και στες δυο πλευρές τού κατασκευασθέντος τότε δρόμου, πούταν ο ωραιότερος τής Λεμεσού ανηγέρθησαν παντοειδείς στρα­τιωτικοί καταυλισμοί και εις όλην την κατά βάθος της  έκτασι. Υπήρξε εποχή που έτυχε να στρατωνισθούν   σ΄ αυτές τα πρώτα χρόνια της Κατοχής 5 και 6 χιλ., περισσότεροι του πληθυσμού της Βρεττανοί στρατιώτες.    

Ο περιβόητος Ζαχάρωφ

Αργότερα άρχισε η ανέγερσι παράγγων στους λόφους των Πολεμιδιών που επελέγησαν ως οι πιό υγιεινοί και κατάλληλοι για τον σκοπόν τής δια­μονής τής έν Κύπρω εδρευούσης στρατιωτιωτικής δυνάμεως που μετά παρέλευσιν αρκετών ετών η δύναμις τής Φρουράς ελαττώθηκε εις ένα λόχον. Πριν τής ελαττώσεως αυτής και όταν διετηρείτο τάγμα, λοχαγός τού μηχανικού τμήματος μιαν εποχή, ήτο ο Κίτσενερ που υπήρξε Αρχιστράτηγος των Βρεττανικών Δυνά­μεων κατά τον 1ον Παγκόσμιον πόλεμο. Σε μιάν παράγγα προ ολίγων α­κόμη ετών φαινόταν χα­ραγμένο από τον ίδιο στον τοίχο το όνομά του. Εις αυτόν είχε ανατεθεί και το πρώτο σχεδιάγραμ­μα τού χάρτου τής νήσου.

Οι καταυλισμοί τού Κομμισαριάτου χρησιμοποιούν­ταν καθ΄ όλην την ειρη­νική, ως τον 1ον Παγκόσμιο, περίοδο ως αποθήκες των Δημοσίων Έργων, οι δε περισσότερες παράγγες των Πολεμιδιών πα­ρέμεναν ως τότε κενές, γιατί η φρουρά, πριν μεταφερθή εις Λευκωσία, δεν υπερέβαινε τον λόχον.Κάθε χρόνο, που γινό­ταν η αλλαγή με νεοφερ­μένους από την Μητρόπολι στρατιώτες, ο κόσμος συγκεντρωνόταν στην αποβάθρα για να παρα­κολούθηση το θέαμα της αποβιβάσεως και ανόδου των εις Πολεμίδια.

Με την Κατοχή, πολλοί από διάφορα μέρη, των γειτονικών χωρών, Λιβάνου Συρίας και Σμύρνης, ως και από την Ελλάδα μετοίκησαν προς εξεύρεσι εργασίας και άλλοι για επι­χειρήσεις και σταδιοδρομία εις την νέαν Βρετταν. Αποικίαν. Μεταξύ αυτων συμπεριλαμβάνοντο επιχειρη­ματίες, τεχνίτες, βιοτέχνες, μικροκεφαλαιούχοι, μηχανικοί, αρχιτέκτονες και επιστήμονες, γιατροί και δικηγόροι.

 Ο Γεώργιος Ρωσσίδης

Το γεγονός της Βρεττανικής Κατοχής είχε κάμει, είπαμεν, πολλούς από ξένες χώρες να μετοικήσουν στην Κύπρο προς εξεύρεσι τύχης και γιατί θάβρισκαν ευκαιρίες σταδιοδρομίας σ' έναν τόπο που επικρατούσε επί 3 αιώνες το σκοτάδι της τουρκικής σουλτανικής κυριαρχίας.

Μεταξύ των πρώτων που κατέφθασαν στην πόλι μος ήταν κι΄ ένας έλλην άπό τήν Σμύρνη, ο οποίος ε­πέτυχε αμέσως την εξασφάλισι τών συμβολαίων τροφοδοσίας τών εις Κύ­προν κατοχικών στρατευμάτων, που ο αριθμός των ήτον μεγάλος και το εκ της τροφοδοσίας των κέρ­δη σημαντικά.

Ο ελληνικής καταγωγής αυτός Σμυρνιός  ήταν   ο κοτοπινά   εξελιχθείς εις διεθνούς φήμης   μεγαλοε­πιχειρηματία και μεγιστά­να του πλούτου Ζαχάρωφ. Το γραφείο και οι αποθήκες του βρίσκονταν  εκεί πούναι σήμερα το ταχυδρομι­κό κτίριο. Το ανώγειο, όπου στεγάζεται το  Κτηματολόγιο και  πριν λίγο καιρό το Διοικητήριο, δεν υπήρχε τότε. Ήταν ένα μικρό, ως μας αφηγούντο, σπίτι καμωμένο από πέτρα και πλιθάρι με χωματένια στέγη. Πήρε στην ύπηρεσία του τον νεαρωτερον των τριών αδελφών Ρωσσιδών Γεώργον που ευρίσκοντο εις την υπηρεσία του θείου των  μεγαλεμπόρου και μοναδικού Κυπρίου εξαγωγέως Κακαθύμη.

  Γεώργιος Κακαθύμης

Εις τον Γεώργιον Ρωσσίδην, με την εκ Κύπρου αναχώρησίν του, ξεχώρισε και όλας τας  επιχειρήσεις του ο Ζαχάρωφ, τες οποίες καλλιέργησε και μεγάλωσε  αργότερα με την ίδρυση τής Εταιρείας Ρωσ­ιδών η οποία είχε διαδεχθεί και τας επιχειρήσεις Κακαθύμη και κατέστη, για μια εποχή, ο σημαντικότερος εμποροβιομηχανικός οίκος τής Κύπρου. Ο Ζαχάρωφ, ως τροφοδότης του βρεττανικού στρατού, εμερίμνησε για την κατασκευή καταλλήλου δρόμου συνδετικού της Λεμεσού με το Τρόοδος θερινόν καταυλισμόν των βρεττανικών στρατευμάτων. Είχαν κατασκευασθεί οι εις τσαντίρια  στρατώνες και κατόπιν απεφασίσθη η ανέγερσις του Κυβερνείου. Προ της κατασκευής του, τόσον ο Μέγας Αρμοστής ως και όλα τα ανώτατα στελέχη της Κυβερνήσεως παρέμεναν εις τέντες. Η μεταφορά  προμηθειών τού στρατού διεξήγετο  με γαϊδούρια  και μουλάρια δι' ενός μονοπατιού, πράγμα που δυσκόλευε τον κοντρακτόρον.»

  «Είχαν κατασκευασθεί οι εις τσαντίρια  στρατώνες και κατόπιν απεφασίσθη
 η ανέγερσις του Κυβερνείου.»

                                  Στο επόμενο η συνέχεια.