Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010

Δημοσιογραφικά κείμενα

Περι Ιστορίας της πόλης ο λόγος. Από την τακτική στήλη μου "Τοις φρονίμοις ολίγα" στη "Φωνή της Λεμεσού". 23 Οκτβρίου 2010

Παρασκευή 22 Οκτωβρίου 2010

Σαν παλιό σινεμά και σαν τη Χαλιμά…

Ιανουάριος του 1961 και στο κινηματογραφόφιλο φιλοθεάμων κοινό της Λεμεσού βαρούσαν συναγερμοί!. Επί της οθόνης του ΡΙΑΛΤΟ ο «αισθηματικός κολοσσός» ΒΙΟΛΕΤΕΡΑ.
Το έργο που σύμφωνα με το πρόγραμμα του ΡΙΑΛΤΟ:
·         «Στην Αθήνα επροβάλλετο επί 6 μήνες σε 25 κινηματογράφους με συνεχή επέμβασιν της Αστυνομίας
·         Ενώ στην Θεσσαλονίκη έσπασαν τις πόρτες σε 9 κινηματογράφους
·         Οι κριτικοί της Ευρώπης έγραφαν «τόσο ωραίο φιλμ δεν ξαναείδαμε ποτέ!»

Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2010

Τα Οκτωβριανά του 1931

Ο Οκτώβρης είναι ο μήνας μιας  ιστορικής - και σημαντικής για τη πόλη μας και τη Κύπρο- επετείου. Αυτής των γεγονότων του 1931, γνωστών ως «Οκτωβριανών». Επέτειος μιας αυθόρμητης και ανοργάνωτης ουσιαστικά είναι αλήθεια, εξέγερσης του κυπριακού λαού εναντίον μιας καταπιεστικής αγγλικής αποικιοκρατικής διακυβέρνησης που καταπνίγηκε βέβαια εν τη γενέσει της με πολλούς τραυματίες αλλά και (λίγους ευτυχώς) νεκρούς και που κατέληξε σε μια μαύρη περίοδο δικτατορίας και καταπίεσης με το γνωστό όνομα «Παλμεροκρατία» , που το πήρε από το όνομα της από τον Άγγλο κυβερνήτη, σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ (1933-1939).
Στην εξέγερση αυτή εναντίον στην βαριά φορομπηχτική  και καταπιεστική πολιτική των άγγλων σημαντική, όπως πάντα, ήταν και  η συμβολή των λεμεσιανών αλλά και των πνευματικών και πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών τους με επικεφαλής τον εθνεγέρτη Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά.
Ας  δούμε ένα σύντομο  χρονικό των γεγονότων της εξέγερσης αυτής  όπως περιγράφονται  (με πάσα σοβαρότητα όμως και καθόλου σατιρική διάθεση), στην σατιρική εφημερίδα της Λεμεσού  «Το Γέλιο» ημερομηνίας  2 Νοεμβρίου 1931 κάτω από τον τίτλο  « Η ΕΝ ΚΥΠΡΩ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ»:
«17 Οκτωβρίου. Παραίτησις του Μητροπολίτου Κιτίου και κυκλοφορία διαγγέλματος δια του οποίου εκήρυττε ανυπακοήν στους νόμους και την ένωσιν
18 Οκτωβρίου. Σύσκεψις των άλλων Βουλευτών στην Αρχιεπισκοπήν.
19.Οκτωβρίου. Παραίτησις Λανίτη, Φειδία και Αραδιπιώτη.
20 Οκτωβρίου. Υπόμνημα των υπολοίπων οκτώ  βουλευτών δια του οποίου εδήλωσαν ότι δεν παραιτούνται.
21 Οκτωβρίου. Παραίτησις των οκτώ βουλευτών, συγκέντρωσις στην Εμπορικήν Λέσχην πολλού πλήθους, ομιλίαι διαφόρων ρητόρων, όρκος στην σημαία, ξεκίνημα προς το κυβερνείο, εμπρησμός αυτού, συμπλοκή με αστυνομικούς, δεκαπέντε πληγωμένοι ο ένας θανασίμως.
22 Οκτωβρίου. Θάνατος του πληγωμένου Κληρίδη, μεγάλη νευρικότης εις όλην την Νήσον , άφιξις αυτοκινήτων δια να πάρουν τροφάς από την Λεμεσόν, επίθεσις πλήθους προς τα τροφοδοτικά αυτοκίνητα, καταστροφή των τροφών εκδίωξις  αυτοκινήτων, κωδωνοκρουσίαι συγκέντρωσις  κόσμου, διαδήλωσις, εμπρησμός οικίας Διοικητού, κήρυξις στρατιωτικού νόμου, δημοσιεύσεις αυστηροτάτων κανονισμών.
23 Οκτωβρίου. Αφιξις πολεμικών σκαφών εις τας διαφόρους πόλεις, αποβίβασις  πεζοναυτών και φρούρησις κυβερνητικών κτιρίων.
24 Οκτωβρίου. Σύλληψις του Μητροπολίτου Κιτίου, επιβίβασις αυτού επί του πολεμικού σκάφους. Κωδωνοκρουσίαι, συμπλοκή κάτω από την Μητρόπολιν, 7 πληγωμένοι εκ του πλήθους ο είς θανασίμως Παναγιώτης Δημητρίου υπέκυψε στα τραύματα του. Σύλληψις Χατζηπαύλου, Θεοδότου, Τσαγκαρίδη,  Καλοκασίδη και Διονυσίου Κυκκώτη.
25 Οκτωβρίου. Αναρχία σε μερικά χωριά, κλοπή όπλων αστυνομικών, άρνησις πληρωμής φόρων και αρπαγή των χρημάτων από ένα εισπράκτορα.
26 Οκτωβρίου. Αρπαγή του άλατος από την κυβερνητικήν αποθήκη Πυσσουρίου, πυρπόλησις αυτής και του Τελωνείου, σύλληψις Μητροπολίτη Κυρηνείας και Σάββα Λοιζίδη.
27 Οκτωβρίου. Σύλληψις Λανίτη, Κυριακίδη πατρός,  Κυριακίδη υιού, Ζήνωνος  Ρωσσίδη , Ιωάννου Ερωτόκριτου και Γαλατόπουλου εκ Πάφου.
28 Οκτωβρίου. Συλλήψεις διαφόρων εκ των χωρίων, ησυχία στας πόλεις, σκόρπιες παρανομίες σε διάφορα χωριά (αποκοπή τηλεγραφικών συρμάτων).
29 Οκτωβρίου.  Ακρα  ησυχία, δεν θα καταλάμβενε κανείς ότι έγειναν τόσες ταραχές αυτές τες μέρες αν έλειπαν οι στρατιώται εφ όπλου λόγχης, η κίνησις της αστυνομίας, ο στρατιωτικός νόμος και το κλείδωμα από τις 5 μ.μ. σπίτι.»
Με πρέπουσα λακωνικότητα όπως αρμόζει στη δραματικότητα των στιγμών περιγράφονται όπως είδατε τα γεγονότα.
Στα  δύσκολα χρόνια που ακλούθησαν επικράτησε «άκρα του τάφου σιωπή» όπως θα έλεγε και ο ποιητής.
Η κυβέρνηση της Ελλάδος άλλωστε  της οποίας αρχηγός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συμβούλευσε τους Κυπρίους  «να κάτσουν ήσυχοι και να μην προκαλούν προβλήματα στην φίλη και σύμμαχο Αγγλία»… με την κρυφή ελπίδα  και τον ευσεβή πόθο  πως με την πολιτική «του καλού παιδιού» οι άγγλοι θα έδιναν αυτονομία στους εξαθλιωμένους οικονομικά και καταπιεσμένους πολιτικά φτωχούς κυπρίους.
Στα χρόνια της καταπίεσης που όπως είπαμε ακολούθησε, απαγορεύτηκε οτιδήποτε θύμιζε Ελλάδα : ελληνική σημαία, εθνικός ύμνος, φωτογραφίες ηρώων, χάρτες της Ελλάδας κ.λ.π. Ακόμα και μολύβια και ρίγες με μπλε και άσπρες ραβδώσεις κατασχέθηκαν από τα παιδιά των σχολείων! Για τους Άγγλους υπήρχαν στη Κύπρο μόνο «Οθωμανοί και μη Οθωμανοί».
Μέχρι  την έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου όμως, οπόταν η Αγγλία είχε ανάγκη τους  Κυπρίους για να στρατολογηθούν. Με προκηρύξεις καλούσαν τον Κυπριακό λαό να στρατολογηθεί και να «πολεμήσει δια την Ελλάδα και την ελευθερία»! 
«Αιώνια Βρετανία», τότε όπως και σήμερα…
                                                                                
Λεζάντες φωτογραφιών              
 Φώτο1  Ο περιβόητος κυβερνήτης- δικτάτορας της Κύπρου Πάλμερ σε σατιρικό  πρωτοσέλιδο σκίτσο της εφημερίδας «Το Γέλιο» της Λεμεσού που τον παρουσιάζει να έρχεται από την Γάμβια για να κυβερνήσει τους Κυπρίους.

Φώτο2   Ο εθνεγέρτης Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς
Φώτο3   « 23 Οκτωβρίου 1931 :΄Αφιξις πολεμικών σκαφών εις τας διαφόρους πόλεις, αποβίβασις  πεζοναυτών και φρούρησις κυβερνητικών κτιρίων.»
Φώτο4  Η εφημερίδα της Λεμεσού «Χρόνος» ημερομηνίας 30 Οκτωβρίου 1931 με λογοκριμένη από τους άγγλους πρώτη σελίδα του από την αρθογραφία αναφορικά με τα γεγονότα της εξέγερσης.
                                       

Το τέλος μιας εποχής…

Αν όταν κλείνει ένα σχολείο λένε πως ανοίγει μια φυλακή, όταν κλείνει ένα βιβλιοπωλείο τι πρέπει να λέμε; Αν μάλιστα το βιβλιοπωλείο αυτό είναι και στενά συνυφασμένο με την ιστορία αυτής της πόλης αλλά και την ιστορία αυτού του τόπου, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σοβαρά και δραματικά νοσταλγικά.
Μιλούμε βέβαια, όπως εύκολα θα καταλάβατε για το ιστορικό Βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη, που σε λίγες μέρες θα κλείσει οριστικά τις πόρτες του για να μετατραπεί σε μεγαλοκατάστημα αθλητικών ειδών.(Σημεία των καιρών ;)
Το  (διατηρητέο ευτυχώς) κτίριο, κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα για να στεγάσει την οικογένεια του άρχοντα μεγαλέμπορου της εποχής Γεώργιου Μορίδη και της Μαρίας Μορίδη , γονέων  της Καλλιόπης Μορίδου συζύγου του μουσουργού Σόλωνα Μιχαηλίδη και του γνωστού ηθοποιού Θεόδωρου  Μορίδη. Στέγασε το 1920  στον άνω όροφο και την νεοϊδρυθείσα τότε, από τις Μαρία Μορίδη, Αθηναΐδα Λανίτου, Ευφροσύνη Χουρμούζιου και  Λέα Ταβελούδη, Ιδιωτική Σχολή Ξένων Γλωσσών που μεταφέρθηκε και μετεξελίχτηκε στη συνέχεια (σε άλλο οίκημα), σε Αθηναείδιο Γυμνάσιο.
Πωλήθηκε κατόπιν, αφού οι δουλειές του Μορίδη δεν πήγαιναν καλά, στον έμπορο Προκόπη Παπαδόπουλο που μετέτρεψε το ισόγειο σε καταστήματα  για να στεγάσουν το ξυλεμπορικό του και να αγοραστεί τελικά από τον βιβλιοπώλη Ανδρέα Ιωαννίδη και να επεκτείνει το βιβλιοπωλείο του σε ολόκληρο το κτίριο.
Το βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη από τα μέσα της δεκαετίας του 50 μέχρι σήμερα αποτελούσε το φάρο και τον παράδεισο όλων των βιβλιόφιλων της πόλης. Εκεί  έβρισκαν καταφύγιο για να ξεδιψάσουν τη δίψα τους για κάθε είδους γνώση, επιστημονική, λογοτεχνική, εκπαιδευτική,  γενικής και ειδικής παιδείας. Γενιές και γενιές λεμεσιανών γαλουχήθηκαν και μορφώθηκαν αγοράζοντας τα βιβλία τους «στου Ιωαννίδη» και οι δυο αυτές λέξεις έγιναν συνώνυμο της γνώσης.
Όμως ο Ιωαννίδης και το βιβλιοπωλείο του έπαιξε και ένα άλλο ιστορικό ρόλο στον αγώνα του κυπριακού λαού για απελευθέρωση.
Από τα πρώτα μέλη της ΕΟΚΑ ο ίδιος, χρησιμοποίησε τα βιβλία που έφερνε από την Ελλάδα ως μέσο για να αποστέλλεται με αυτά και ο οπλισμός για την ΕΟΚΑ. Μέχρι την ημέρα που οι άγγλοι το ανακάλυψαν, ύστερα από πληροφορία Εφιάλτη, τον συνέλαβαν και τον έστειλαν στα κρατητήρια πολιτικών κρατουμένων.
Το Βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη με το κλείσιμο του σηματοδοτεί επομένως και το κλείσιμο μιας ολόκληρης και πολύπλευρης εποχής για την Ιστορία της πόλης αλλά και της Κύπρου.
Κρίμα γιατί το ΤΕΠΑΚ-που ανακτά κάθε ιστορικό κτίριο και το αποδίδει στη Παιδεία αναδεικνύοντας έτσι την ιστορία του και την ιστορία της πόλης ταυτόχρονα-δεν άρπαξε την ευκαιρία να το αποκτήσει και να το αποδώσει στη πόλη και την Κύπρο για εκπαιδευτική χρήση, από εκεί δηλαδή που ξεκίνησε και συνέχισε μέχρι των ημερών μας…

Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                                         Μέρος έβδομο


Οι  Τέχνες στη Λεμεσό

Ο Κινηματογράφος

Παραμονή των Χριστουγέννων του 1917- ανήμερα των Φώτων του 1918 με το νέο ημερολόγιο-  συμβαίνει στη Λεμεσό ένα ιστορικό γεγονός για την ιστορία του κινηματογράφου στη Λεμεσό και την Κύπρο. Παρουσιάζεται στο Θέατρο Χατζηπαύλου η πρώτη , ερασιτεχνική έστω, καθαρά κυπριακή κινηματογραφική παραγωγή.
Να πάρουμε όμως τα πράματα από την αρχή.
Την εποχή εκείνη ο πολυπράγμων και πολυτάλαντος λεμεσιανός Αντώνης  Πηλαβάκης  φέρνει στη Κύπρο την πρώτη κινηματογραφική εικονοληπτική μηχανή.
Ο Αντώνης Πηλαβάκης, γιος του επίσης πρωτοπόρου στον τομέα της κυπριακής βιομηχανίας, ναυτιλίας και τραπεζικών επιχειρήσεων Αριστοκλή Πηλαβάκη, ήταν έμπορος-παραγγελιοδοχος αλλά ασχολείτο ακόμα και με την φωτογραφία και την αρχιτεκτονική αφού με αρχικά σχεδία που καταρτίζει το 1914 στο Παρίσι από γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο και με  τη βοήθεια στη συνέχεια του φίλου του αρχιτέκτονα Ζαχαρία Βόνδα στη Λεμεσό, τροποποιεί , αναπροσαρμόζει ο ίδιος και επιβλέπει την ανέγερση της μεγαλεπήβολης κατοικίας του που σήμερα στεγάζει (τρόπος του λέγειν… ) τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στην οδό  αγίου Ανδρέου.
Με την μηχανή του λοιπόν αυτή απαθανατίζει ιστορικά γεγονότα, σκηνές από την καθημερινή ζωή της Λεμεσού, πρόσωπα και προσωπικότητες της πόλης και άλλα.
Στο Θέατρο λοιπόν Χατζηπαύλου, όπως είπαμε στην αρχή, παρουσιάζει διάφορες ταινίες μικρού μεγέθους που γύρισε και περιλάμβανε , σύμφωνα και με τη σχετική αγγελία-διαφημιση στις λεμεσιανές εφημερίδες της εποχής - την Γιορτή των Παλλεμεσίων του 1917, τις ιπποδρομίες  της Λεμεσού, τη ζωή στο αριστοκρατικό θέρετρο των Πλατρών με εμφάνιση επιφανών προσωπικοτήτων της εποχής, τον Δημόσιο Κήπο, και άλλα. Κατά την διάρκεια της προβολής παρουσιάζεται ακόμα και ένα άλλο σημαντικό ιστορικό γεγονός. Η πρώτη -υποτυπώδης έστω- ταινία κινουμένων σχεδίων με σκίτσα του Γιώργου Φασουλιώτη, με το   «καρικατουριστικό τάλαντο» του οποίου παρουσιάζονται επί της οθόνης  «διάφορα σκίτσα γνωστοτάτων  φίλων Λεμεσιανών κ.τ.λ. κ.τ.λ.» σύμφωνα με το δημοσίευμα.
Από το σημαντικότατο αυτό ιστορικό υλικό , η κόρη του Ελίζαμπεθ  Πηλαβάκη συντήρησε και διέσωσε τελικά ένα σύνολο οκτώ λεπτών που θα πρέπει να αξιοποιηθεί και προβληθεί κατάλληλα και όπως αξίζει στη σημασία που έχει.

Η Φωτογραφία
 Η φωτογραφική τέχνη επίσης γνώρισε ημέρες δόξας λαμπρές στη Λεμεσό. Με κύριους εκπρόσωπους τον Παύλο Ιωάννη Φώσκολο (1852-1927) και τον Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν. Υπήρξαν ασφαλώς και πολλοί άλλοι σημαντικοί φωτογράφοι με αξιόλογο καλλιτεχνικό και ιστορικό έργο που μένει ακόμα αναξιοποίητο από την πόλη και τους μελετητές της ιστορίας της αλλά θα περιοριστούμε σε σύντομη αναφορά στους δυο αυτούς φωτογράφους λόγω στενότητας χώρου.
Ο Φώσκολος, γεννημένος στη Σμύρνη έρχεται στην Κυπρο με την άφιξη εδώ των άγγλων και εγκαθίσταται στη Λεμεσό όπου μαζί με τον Αρμένη φωτογράφο Μ. Παπατζιάν  ( μέχρι το 1890),  ανοίγει το πρώτο επαγγελματικό φωτογραφείο στην πόλη. Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Αριστείδη Κουδουνάρη : «Ό Φώσκολος εσυνέχισε μόνος σχεδόν μέχρι τέλους της ζωής του. Υπήρξε φωτογράφος του τότε Ύπατου Άρμοστού Sir Robert Biddulp. Διετέλεσε δια πολλά χρόνια φωτο­γράφος των βρετανικών στρατευμάτων, όλων σχεδόν των οικογενειών της πόλεως, αλλά και άλλων από τας άλλας πόλεις. Εφωτογράφισε δημοσίας, ιδιωτικάς κοινωνικάς εκδηλώσεις, εκδρομάς εις τα βουνά, αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, πανοραμικάς ό­ψεις πόλεων. Δραστήριος ων αφιέρωσε μέγα μέρος του χρόνου εις την δημιουργίαν κάρτ-ποστάλ δι' όλην την Κύπρον. Δια το καλλιτεχνικόν του ταλέντον έτυχεν του χρυσού μεταλλίου υπό της εν Αθήναις Κυπρια­κής Εκθέσεως, η οποία έγινεν εις Ζάππειον τό 1901  και της Βιομηχανικής Εκθέσεως το 1911, ή οποία έγι­νεν εις Λεμεσόν»
Ο  φωτογράφος ΄Εντουαρντ αρμενικής καταγωγής και γεννημένος στην Κιλικία της Μικράς Ασίας από εύπορη και μορφωμένη οικογένεια που καταφεύγει στη Κύπρο καταδιωγμένη για να σωθεί από την τουρκική γενοκτονία.  Ο πατέρας του καθηγητής και λόγιος, για βιοπορισμό επιδίδεται  στην προσφυγιά στην φωτογραφική τέχνη στην οποία μυεί και τον μικρό Εντουαρντ.
Το 1920  σε ηλικία 18 χρονών έρχεται στη Λεμεσό και γίνεται μαθητής του Φώσκολου από τον οποίον μυείται στα μυστικά της καλλιτεχνικής φωτογραφίας και του πορτρέτου. Μένει μαζί του για έξη χρόνια και με το θάνατο του Φώσκολου ανοίγει το δικό του φωτογραφείο μαζί με τον αδελφό του, επίσης σημαντικό φωτογράφο Βαρούς . Για πολλές δεκαετίες φωτογραφίζει τα πρόσωπα όλων των λεμεσιανών αλλά αφήνει και μοναδικής ιστορικής αξίας φωτογραφίες  τοπίων, χώρων και κτηρίων της πόλης και φωτογραφικού ρεπορτάζ, όπως τα μεγάλα συλλαλητήρια των οκτωβριανών του 1931.
Ο γράφων μαζί με την ιστορικό Άννα Μαραγκού  επιμελείται το 1999 την έκδοση φωτογραφικού άλμπουμ με ενδεικτική  δουλειά του ΄Εντουαρντ, έκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Λαϊκής Τράπεζας
Έπεται συνέχεια.
  
Λεζάντες

Φώτο 1  Ο Αντώνης Πηλαβάκης ποζάρει περήφανος μπροστά στο υπό ανέγερση κτήριο του.  
Φώτο 2     Η αγγελία-διαφήμιση της πρώτης προβολής των ταινιών του Πηλαβάκη.
Φώτο  3  Ιωάννης-Παύλος Φώσκολος.
Φώτο 4  Γενική άποψη της Λεμεσού του 1878 σε φωτογραφία Φώσκολου
Φώτο 5      Ο Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν
Φώτο 6      Δείγμα της μοναδικής και ιστορικής φωτογραφίας του Έντουαρντ.


Παρασκευή 10 Σεπτεμβρίου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                            Μέρος έκτο
Οι Εικαστικές Τέχνες στη Λεμεσό

Σκηνογραφία
Στην εικαστική αυτή μορφή τέχνης διέπρεψαν βασικά ο ζωγράφος και λογοτέχνης Νίκος Νικολαΐδης, οι ζωγράφοι Βίκτωρ Ιωαννίδης και Γιώργος Φασουλιώτης, ο Γιώργος Μαυρογένης και ο Rashit
Βέβαια ευκαιρίες επαγγελματικής ενασχόλησης στην σκηνογραφία δεν υπήρχαν αφού τα χρόνια εκείνα δεν υπήρχαν ούτε και επαγγελματικοί θίασοι.
Οι ευκαιρίες αυτές τους δίδονταν κυρίως σε ερασιτεχνικές σχολικές παραστάσεις και άλλες.
Ο σπουδαίος όπως είδαμε ζωγράφος και λογοτέχνης Νίκος Νικολαΐδης διέπρεψε ιδιαίτερα την δεκαετία του 20 κάνοντας σκηνικά και κοστούμια στις αρχαίες τραγωδίες που ανεβάζονταν κάθε χρόνο από τα γυμνάσια αρρένων και θηλέων, συνήθως σε σκηνοθεσία Γιάννη Λεύκη. Την δεκαετία του 30 την σκυτάλη στο είδος αυτό πήρε ο σκιτσογράφος –καθηγητής τέχνης Γιώργος Φασουλιώτης. Ο Βίκτωρας Ιωαννίδης διακρινόταν μέχρι και τη δεκαετία του 60 στα σκηνικά των μαθητικών χριστουγεννιάτικων παραστάσεων κάνοντας φαντασμαγορικά σκηνικά με σκηνές δάσους και άλλα πάνω σε χαρτοσακούλες συνήθως, αλλά απαράμιλλης τέχνης που δυστυχώς κανένας δεν φρόντισε να διαφυλάξει έστω και μερικές από αυτές.
Στις μαθητικές παραστάσεις έκανε σκηνικά και ο Γιώργος Μαυρογένης όμως διέπρεψε ιδιαίτερα και στα σκηνικά της όπερας Διδώ και Αινείας που ανέβασε ο μουσουργός Σόλων Μιχαηλίδης με τον ΑΡΗ το 1952 καθώς και σε έργα του ημιερασιτεχνικού θιάσου Ονήσιλος του Κείμη Ραφτόπουλου.
Σκηνικά ακόμα έκανε και ο Ρασιήτ, ταμπελογράφος στο επάγγελμα που διέπρεψε ιδιαίτερα για τα φαντασμαγορικά σκηνικά που έφτιαχνε στα καρναβάλια ντύνοντας ολόκληρο το κινηματοθέατρο θεματικά και μετατρέποντας το σε μια τεράστια αίθουσα χορού. Κάτι ανάλογο έκανε και ο Μαυρογένης στο Γιορδαμλή όπου αξέχαστος θα μείνει ο διάκοσμος του 1952 με θέμα «Νύχτες της Βενετίας»
Σκιτσογράφοι
Οι γνωστότεροι σκιτσογράφοι της Λεμεσού αλλά και της Κύπρου ήταν ο Γεώργιος Φασουλιώτης , ο Βίκτωρ Ιωαννίδης και ο Γιώργος Μαυρογένης. Διέπρεψαν ιδιαίτερα στο σατιρικό σκίτσο, οι δυο πρώτοι μέσα από την σατιρική εφημερίδα «Το Γέλιο» με εκδότη τον πρώτο και αρχισυντάκτη τον δεύτερο και άφησαν εποχή με τη σάτιρα τους μέσα από τα καυστικά σκίτσα που δημοσίευαν κατά της αγγλικής διακυβέρνησης αλλά και κατά πάσας εξουσίας και ο τρίτος από τη δική του παγκύπρια σατιρική εφημερίδα «Σατιρική».
Γραφικές Τέχνες
Άλλος ένας σημαντικός τομέας που αναπτύχτηκε ιδιαίτερα στη Λεμεσό ήταν οι γραφικές τέχνες, παράδοση που κρατά μέχρι και σήμερα με τη δημιουργία Τμήματος Γραφικών Τεχνών στο ΤΕΠΑΚ.
Το πρώτο καλλιτεχνικό διαφημιστικό γραφείο δημιουργήθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 30 από τον Β. Ιωαννίδη υπό το καλλιτεχνικότατο μάλιστα γαλλικό όνομα Ατελιέ.
Άλλη μια σημαντική παγκύπρια πρωτιά στον τομέα αυτό ήταν η δημιουργία και για δεκάδες χρόνια μοναδικού χρωμολιθογραφείου , αυτού της οικογένειας Κουβά.
Συγκεκριμένα το 1926 ο Εμμανουήλ Καλογήρου από τη Λέρο μαζί με τον γαμπρό του Δημήτριο Κουβά δημιουργεί το πρώτο χρωμολιθογραφείο- κυτιοποιείο της Κύπρου κατακτώντας έτσι ένα σημαντικό σταθμό στην ιστορία της σύγχρονης κυπριακής τυπογραφίας και βιομηχανίας του τόπου.
Η συνέχεια στο επόμενο.

Λεζάντες
Φώτο 1 Ανέβασμα αρχαίας τραγωδίας σε σκηνικά κουστούμια Γιώργου Φασουλιώτη που διακρίνεται στο άκρο δεξιά
Φώτο 2 Από μαθητική παράσταση στο Λανίτειο Γυμνάσιο σε σκηνικά Βίκτωρα Ιωαννίδη
Φώτο 3 Μαθητική παράσταση χοροδράματος σε σκηνικά Γιώργου Μαυρογένη
Φώτο 4 1922 «Ο χορός των τριών μαργαριταριών» σε σκηνοθεσία-χορογραφία-σκηνικα και κουστούμια Νίκου Νικολαΐδη
Φώτο 5 Ο βενετσιάνικος καρναβαλίστικος διάκοσμος του Γ. Μαυρογένη στο Γιορδαμλή
Φώτο 6 Οι τεράστιες σατιρικές καρικατούρες της πρώτης Γιορτής του Κρασιού το 1961, έργο του καλλιτέχνη Ρασιήτ.
Φώτο 7 Πρωτοσέλιδο σατιρικό σκίτσο του Βίκτωρα Ιωαννίδη που εικονίζει τον Γιώργο Φασουλιώτη.
Φώτο 8 Πολιτική σάτιρα του Γ. Φασουλιώτη κατά της αγγλικής διακυβέρνησης και της φορομπηχτικής της πολιτικής.
Φώτο 9. Ο Δημήτρης Κουβάς μπροστά από τα υπερσύγχρονα για την εποχή μηχανήματα του χρωμολιθογραφείου του.



Κυριακή 29 Αυγούστου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

Μέρος πέμπτο Οι Εικαστικές Τέχνες στη Λεμεσό
Γλυπτική

Συνεχίζοντας την ιστορική περιδιάβαση μας στις εικαστικές τέχνες της Λεμεσού θα δούμε τώρα κάποιες άλλες πτυχές της και πρώτα τη γλυπτική.
Σε αντίθεση με την ζωγραφική που όπως είδαμε οι πρώτες δραστηριότητες, εκθέσεις και ζωγράφοι ξεκίνησαν από τη Λεμεσό, η γλυπτική ως αμιγής και πρωτογενής τέχνη καθυστέρησε κάπως να εμφανιστεί, όχι βέβαια πως και στις άλλες πόλεις ήταν καλυτέρα.
Βέβαια μορφές της τέχνης αυτής έχουμε (κυρίως από εμπειρικούς σκαλιστές πέτρας) σε αρχοντικά και εκκλησίες της Λεμεσού από πολύ νωρίς με κυριότερο εκπρόσωπο τους τον Κυπριανό Περδίο θαυμάσιο τεχνίτη στον τομέα αυτό που έκανε και κάποια έργα γλυπτικής. Μαθητής του και ο Γιάννης Περδίος, ανιψιός του Κυπριανού που συνέβαλε και στον γλυπτό διάκοσμο της σπουδαίας οικίας Πιλαβακη , νυν δημοτική βιβλιοθήκη.
Όμως οι φιλότεχνοι λεμεσιανοί δεν στέρησαν- παρά την έλλειψη ντόπιων γλυπτών- στον καλλωπισμό των οικιών τους με γλυπτές αναπαραστάσεις αλλά και τις εκκλησιές και τους τάφους τους στην αυλή της Αγίας Νάπας αρχικά και στο κοιμητήριο Αγίου Νικολάου στη συνέχεια, όπου έχουμε θαυμαστά έργα τέτοιας γλυπτικής, τα οποία μάλιστα και δεν τα πολυεκτιμούμε σήμερα ως θα έπρεπε...
Ήδη από τα πρώτα χρόνια του 20ου αιώνα κάλεσαν τον ελλαδίτη γλύπτη Θυμόπουλο που παρεπιδημούσε στη Λευκωσία να φιλοτεχνήσει το εξαίσιο, από μάρμαρο Πεντέλης, πεπλο του νεόδμητου τότε «περικαλλούς» καθεδρικού της Αγίας Νάπας αλλά και να κατασκευάσει και πολλές προτομές και αγάλματα που κοσμούν όπως είπαμε μέχρι σήμερα το κοιμητήριο του Αγίου Νικολάου. Την ίδια εποχή ο νεωτεριστής και φιλότεχνος Δήμαρχος Χριστόδουλος Σώζος φρόντισε να φέρει από την Ελλάδα και να κοσμήσει με αυτά τον Δημόσιο Κήπο ( έργο και αυτό της δημαρχείας του) όπως μας πληροφορεί και η εφημερίδα της Λεμεσού «Σαλπιγξ» ημερομηνίας 22 Ιανουαρίου 1909, ενώ η εφημερίδα της Λευκωσίας «Κυπριακός Φύλαξ» σε ένα επαινετικότατο για τη Λεμεσό άρθρο με τίτλο «Η Λεμεσός εν προόδω»,το 1911, αναφέρει ανάμεσα σε άλλα:
«Η Λεμεσός εντός της τριετίας ταύτης εδημιούργησε τον πρώτον εν Ανατολή δημόσιον κήπον την τε τοποθεσίαν, την έκτασιν, το διάγραμμα και την διάταξιν. Εκοσμήθη πρώ¬τος δια πήλινων αντιτύπων των διασημότε¬ρων ελληνικών αγαλμάτων και αι έξοδοι φρουρούνται υπό σφιγγών αίτινες προβάλλουσι τον δεξιόν πόδα προς τον επισκέπτην υποδηλούσαι το εύλογον αίνιγμα•. «Τι εστί δημοτική διοίκησις ευσυνείδητος».
Το αξιοπερίεργο είναι πως τα αγάλματα αυτά εξαφανίστηκαν μυστηριωδώς χωρίς να ξέρει κανείς γιατί και πως, για να μείνουν μόνο μέχρι σήμερα τα γνωστά ως «τα λιονταράκια του κήπου».
Η Λεμεσός ευγνωμονούσα έστησε λίγα χρόνια μετά ( 1915), μέσα στον Δημ. Κήπο την προτομή του Σώζου -ήρωα πλέον των Βαλκανικών Πολέμων- έργο του σημαντικού αθηναίου γλύπτη Γ. Δημητριάδη.
Οι πρώτοι επαγγελματίες γλύπτες της Λεμεσού μπορεί να θεωρηθούν όμως ο Χρυσόστομος Περδίος 1907-1987, ( γιός του Κυπριανού) και ο Γιώργος Μαυρογένης.
Ο Χρυσόστομος Περδίος άρχισε να παρακολουθεί μαθήματα γλυπτικής το 1930 στην περίφημη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού με αρχική οικονομική βοήθεια παραγόντων της Λεμεσού , ανάμεσα τους ο Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος, ο Δήμαρχος Αλέκος Ζήνων και άλλοι πολιτιστικοί και οικονομικοί παράγοντες της πόλης που διέγνωσαν το μεγάλο ταλέντο του. Δυστυχώς όμως όταν η βοήθεια αυτή εξαντλήθηκε και λόγω των φτωχών μέσων της οικογένειας του αναγκάστηκε να διακόψει τις σπουδές του και να επιστρέψει σύντομα στη Λεμεσό και να μπει στη βιοπάλη κατασκευάζοντας, επί παραγγελία κυρίως, πολλά αγάλματα και προτομές στην πόλη. Ανάμεσα σ αυτές η προτομή του μεγάλου Δασκάλου Ανδρέα Θεμιστοκλέους, του Βασίλη Μιχαηλίδη και άλλων.
Ο Γιώργος Μαυρογένης, με το πολύμορφο ταλέντο του επιδόθηκε εξίσου επαξια και με τη γλυπτική παίρνοντας και μαθήματα γλυπτικής και ζωγραφικής ,το 1951, στο Σαιντ Τζων Αρτ Σκουλ του Λονδίνου όπου σπούδαζε κάτω από αντίξοες συνθήκες αφού και αυτού η φτώχεια τον ανάγκαζε να εργάζεται μέρα ή νύχτα για να πληρώνει τα δίδακτρα του.
Από το βιογραφικό του διαβάζουμε και τα ακόλουθα: «Από μια βομβαρδισμένη περιοχή ξεσηκώνει ένα κομμάτι πέτρα και απά¬νω της σμιλεύει έναν έφηβο σε κλασικό στιλ. Οι καθηγητές της σχολής τον επιλέγουν για μια ομαδική έκθεση γλυπτικής, στην οποία παίρνουν μέρος και οι ίδιοι με έργα τους, κι όπου πρώτο όνομα φιγουράρει εκείνο του διάσημου γλύπτη Χένρι Μουρ. Το έργο του Μαυρογενη πουλιέται πρώτο στην έκθεση στην πολύ ψηλή τιμή για τα δεδομένα της εποχής, των £100.» Γυρίζει κι αυτός, αναγκαστικά λόγω φτώχειας, στη Λεμεσό για να ριχτεί στη βιοπάλη ως ταμπελλογράφος, διακοσμητής, γλύπτης, ζωγράφος και σε χίλιες δυο άλλες δουλειές…
Αξιοσημείωτο είναι πως για βιοποριστικούς λόγους, τόσο ο Περδίος όσο και ο Μαυρογένης παίρνουν μέρος στο καρναβάλι της Λεμεσού με άρματα-γλυπτικες κατασκευές με την ιδιότυπη τέχνη των καρναβαλίστικων κατασκευών, ενώ ο Μαυρογένης κάνει κάθε χρόνο και τον καρναβαλίστικο διάκοσμο του κινηματοθεάτρου Γιορδαμλή με μνημειακές κατασκευές που έγραψαν ιστορία. Συνεχιστές τους στο έργο αυτό ο αείμνηστος Κώστας Μαυρογένης- ανιψιός του Γιώργου- και ο Γόρης Γρηγοριάδης.
Εργο ακόμα του Μαυρογένη είναι και ο πρώτος βρακάς (1961) σήμα κατατεθέν της Γιορτής του κρασιού
Συνεχιστές της ιστορίας αυτής της γλυπτικής στη Λεμεσό είναι οι επίσης σημαντικοί γλύπτες και καθηγητές Ανδρέας Σαββίδης και ο πρόσφατα χαμένος Θεόδουλος Θεοδούλου.
Την παράδοση σήμερα συνεχίζουν ο εξ Αμμοχώστου Φίλιππος Γιαπάνης, ο Κύπρος Περδίος ( γιος του Χρυσόστομου) και ο Φαίδων Ποταμίτης.
Έπεται συνέχεια.











































Λεζάντες

Φώτο 1 Άγαλμα στον κήπο 1908-9 με τον Σώζο να διακρίνεται να ποζάρει περήφανος
Φώτο 2 Γλυπτά έργα του Κυπριανού Περδίου πατέρα του Χρυσόστομου
Φώτο 3 Ο Χρυσόστομος Περδίος με την προτομή του Ανδρέα Θεμιστοκλέους στην είσοδο του Δημοτικού Μεγάρου
Φώτο 4 Αυτοπροσωπογραφία του Μαυρογένη
Φώτο 5 Το πρώτο γλυπτό του Μαυρογένη που πουλήθηκε στο Λονδίνο το 1951 με το αστρονομικό τότε ποσό των εκατόν λιρών
Φώτο 6 Η Αλίκη Βουγιουκλάκη σε γλυπτό του Μαυρογένη
Φώτο 7 Καρναβαλίστικες γλυπτές κατασκευές του Χρ. Περδίου
Φώτο 8 Καρναβαλίστικο άρμα του Γ. Μαυρογένη
Φώτο 9. Ο βρακάς της πρώτης Γιορτής του Κρασιού το 1961 του Γιώργου Μαυρογένη.







Κυριακή 1 Αυγούστου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                                      Μέρος τέταρτο


Οι Εικαστικές Τέχνες στη Λεμεσό
ΖΩΓΡΑΦΙΚΗ
Πολλές παγκύπριες πρωτιές κατέχει η Λεμεσός και στη ζωγραφική.
Η πρώτη Σχολή Ζωγραφικής στην Κύπρο δημιουργείται στο τέλος του 19ου αιώνα από τον Μιχάλη Κουφό Καλύμνιο ζωγράφο που ήρθε και εγκαταστάθηκε στη Λεμεσό. Το 1897 διοργανώνεται και η πρώτη έκθεση ζωγραφικής στην Κύπρο από τους μαθητές της Σχολής στο Μπαρ του Σκυριανίδη (αργότερα «Βικτώρια» δίπλα στο περίφημο «Ακταίο»), που είδαμε στο πρώτο μέρος, ενώ τον επόμενο χρόνο 1898 στην έκθεση στο Αναγνωστήριο της Λέσχης «Ισότης συμμετέχει και μια γυναίκα ζωγράφος η Ελπινίκη (Κική) Σώζου, ίσως και πάλιν η πρώτη γυναίκα ζωγράφος.
Την ίδια εποχή έρχεται από την Ελλάδα και εγκαθίσταται μόνιμα στη Λεμεσό άλλος ένας σπουδαίος ζωγράφος, ο Όθων Γιαβόπουλος, πατέρας ενός από τους μεγαλύτερους διανοούμενους της Κύπρου και εκ των ιδρυτών του ΚΚ Κύπρου γιατρού Νίκου Γιαβόπουλου και της Φωφώς-Βασιλείου Γιαβόπουλου μητέρας του πρ. Προέδρου της Δημοκρατίας Γιώργου Βασιλείου.
Ο Γιαβόπουλος σπουδαίος επίσης αγιογράφος, φιλοτέχνησε πολλές εκκλησίες της Κύπρου με τις θαυμαστές τοιχογραφίες του. Ανάμεσα σ αυτές και του «περικαλλούς» ναού της Αγίας Νάπας που δυστυχώς «ξύστηκαν» για να γίνουν οι σημερινές, με το πρόσχημα ότι δήθεν «φθάρηκαν ανεπανόρθωτα» από τους σεισμούς του 1996. Μια απαράδεκτη , βέβηλη πράξη και μια μαύρη σελίδα στην ιστορία της εκκλησιάς της πόλης.
Άλλος ένας παλιός σημαντικός ζωγράφος, από τους «πατέρες» της ζωγραφικής της Λεμεσού αλλά και της Κύπρου υπήρξε ο Βασίλης Χρ. Βρυωνίδης σχετικά άγνωστος και παραγνωρισμένος δυστυχώς για το μεγάλο του ταλέντο. Ούτε καν ένα δρόμο δεν φροντίσαμε να δώσουμε στο όνομα του ενώ γεμίσαμε τους δρόμους μας με ασημαντότητες ακόμα και αμφιλεγόμενες προσωπικότητες…



Ο Βρυωνί δης γεννήθηκε το 1882 και έζησε επτά χρόνια στη Μέκκα της παραδοσιακής ζωγραφικής , τη Βενετία σπουδάζοντας σε διάφορα ατελιέ και γυμνό στην Ελεύθερη Σχολή Γυμνού της περίφημης Ακαδημίας της πόλης. Άφησε γύρω στα πενήντα μόνο έργα, τοπία και συνθέσεις, διασκορπισμένα σε ιδιωτικές συλλογές, μερικά ευτυχώς στην Δημοτική Πινακοθήκη Λεμεσού και την Κρατική Πινακοθήκη. Πέθανε στη Λεμεσό το 1958.
Ο Γεώργιος Φασουλιώτης (1895-1944), απόφοιτος της Σχολής Καλών Τεχνών Αθηνών, είναι ακόμα ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους της Λεμεσού που ως καθηγητής της Τέχνης στο Γυμνάσιο αλλά και σε εργαστήρι ζωγραφικής όπου παρέδιδε δωρεάν μαθήματα γαλούχησε πολλούς νέους ζωγράφους, ανάμεσα τους και ο Γιώργος Μαυρογένης. Διακρίθηκε κυρίως στο σκίτσο και μάλιστα ως πρωτοπόρος, στο σατιρικό που δημοσίευε στην εφημερίδα που εξέδιδε με κύριο συνεργάτη τον Βίκτορα Ιωαννίδη, το «Γέλιο». Η δραστηριότητα του αυτή και με την έντονη και καυστική κριτική που έκανε του επιβλήθηκε από τους άγγλους αποικιοκράτες να επιλέξει μια από τις δύο δραστηριότητες του που θεωρούσε ασυμβίβαστες για να τον φιμώσει.
Ο για χρόνια συνεργάτης του Φασουλιώτη στο «Γέλιο», σημαντικός επίσης ζωγράφος της Λεμεσού και της Κύπρου υπήρξε ο Βίκτωρας Ιωαννίδης (1904-1984) υπήρξε επίσης απόφοιτο της Σχολής Καλών Τεχνών και δούλεψε για χρόνια ως σκιτσογράφος στην Αθήνα συνεργαζόμενος με μεγάλες εφημερίδες. Δημιούργησε στη δεκαετία του ΄30, το πρώτο καλλιτεχνικό διαφημιστικό γραφείο της Κύπρου το «Ατελιέ» με συνεργάτη πάλιν τον Φασουλιώτη, και έτσι δίκαια μπορεί να θεωρηθεί ως ο πατέρας των γραφικών τεχνών της Κύπρου ,μια άλλη σύγχρονη μορφή τέχνης, ενώ μερικές από τις διαφημίσεις του (όπως αυτή για μάρκα υποδημάτων ) , αποτελούν σήμερα πραγματικά έργα κλασικής ζωγραφικής. Η Σχολή Γραφικών Τεχνών του ΤΕΠΑΚ που θεωρείται ως μία από τις Σχολές τής υπό δημιουργία Σχολής Καλών Τεχνών οφείλει να αποδώσει τις πρέπουσες τιμές στον πρωτοπόρο και αξέχαστο «Βικτωρή».
Ο Τάκης Μ. Φραγκούδης είναι ακόμα ένας άλλος σπουδαίος ζωγράφος που γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1901αλλά ζούσε και δημιουργούσε το σημαντικό του εικαστικό έργο από το 1930 μέχρι που πέθανε, το 1978 στην Αθήνα.
Να ξαναθυμίσουμε τέλος τον Νίκο Νικολαΐδη που αν και αλεξανδρινός με καταγωγή από τη Λευκωσία επέλεξε, όταν κατά καιρούς ερχόταν στην Κύπρο για να εργαστεί, τη Λεμεσό αφού όπως έλεγε «Στη Λευκωσία ο κόσμος είναι αδιάφορος για κάθε πνευματική κίνηση και ο χρηματικός παράγων διαφεντεύει τα πάντα»… Δίδαξε ζωγραφική στην Ιδιωτική Σχολή της Λεμεσού, μετέπειτα Αθηναΐδειο Γυμνάσιο.
Καμάρι όμως και περηφάνια στην ιστορία των εικαστικών τεχνών της Κύπρου είναι η λεμεσιανή ζωγράφος Λουκία Νικολαΐδου η πρώτη σπουδασμένη γυναίκα ζωγράφος του νησιού μας.
Γεννήθηκε στη Λεμεσό το 1909 και σπούδασε στη περίφημη Μποζάρ του Παρισιού μεταξύ 1929 και 1933. Φοίτησε στο εργαστήρι του Λουσιέν Σιμόν, όπου αφομοιώνει τα μυστικά των νέων ευρωπαϊκών εικαστικών ρευμάτων. Με την κάθοδο της στην Κύπρο εμπλουτίζει με την τέχνη της την φτωχή, τότε, εικαστική κίνηση του νησιού. Οι εκθέσεις στις οποίες συμμετέχει προκαλούν μεγάλο ενδιαφέρον, που κρατά, ωστόσο δυστυχώς, όσο και η παρουσία της ζωγράφου στον κυπριακό χώρο. Η πρώτη της ατομική έκθεση το 1933 αποτελεί και την πρώτη έκθεση ζωγραφικής από γυναίκα και από τις πρώτες εκθέσεις ζωγραφικής στη Κύπρο.
Στις αρχές του 1994 έκλεισε σε βαθιά γεράματα τα μάτια της στην Αγγλία, όπου ζούσε από το 1937 ύστερα από μια ατυχή ερωτική απογοήτευση που είχε με ένα γνωστό και επώνυμο λεμεσιανό διανοούμενο που την εγκατέλειψε εκθέτοντας στην στα κουτσομπολιά της μικρής και υποκριτικής τότε μικροαστικής κοινωνίας της πόλης, για να παντρευτεί μια πλούσια νύμφη.
Θα σταματήσουμε εδώ την αναφορά μας στους πιο σημαντικούς από τους ζωγράφους της Λεμεσού για να δούμε στο επόμενο μέρος άλλες μορφές Εικαστικών Τεχνών και τη συμβολή των λεμεσιανών καλλιτεχνών σ αυτές.
Λεζάντες
Φώτο 1 Άποψη της Λεμεσού στις αρχές του 20ου αιώνα σε πίνακα του Κουφού.
Φώτο 2 Η… αλήστου μνήμης «Πλατυτέρα των Ουρανών» της Αγίας Νάπας, έργο του Γιαβόπουλου
Φώτο 3 Βασίλης Βρυωνίδης
Φώτο 4 Εξώφυλλο του «Γέλιου» του 1933 με σατιρικό σκίτσο του δικτάτορα άγγλου Κυβερνήτη Πάλμερ
Φώτο 5 Διαφημιστικός πίνακας του Β. Ιωαννίδη
Φώτο 6 Τάκης Φραγκούδης
Φώτο 7 Αυτοπροσωπογραφία της Λουκίας Νικολαΐδη
Φώτο 8 Λουκίας Νικολαΐδη ,γυμνό 1933-37





Τετάρτη 21 Ιουλίου 2010

ΤΥΠΟΙ ΤΗΣ ΛΕΜΕΣΟΥ*



Ο Αρκοντής
Ο Αρκοντής ήταν ο πιο επιφανής "τρελλός" της εποχής μας (μέσα του 20ου αιώνα). Το αλώνισμα του στη μικρή μας πολιτεία, το απολάμβαναν μικροί και μεγάλοι. Ο κόσμος ούτε καν ενδιαφερόταν από που κρατούσε η σκούφια του. Συνδαύλιζε τις τρέλλες του και γλεντούσε μ' αυτές. Ήταν σύνηθες εκείνη την εποχή να σπάζει πλάκα κανείς με τον κάθε "τρελλό". Και το κέφι μεγάλωνε ιδιαίτερα, όταν συναντιόνταν οι δύο "τρελλοί", ο Αρκοντής και ο Κιαζίμης που, ανταγωνιζόμενοι για την ίδια πελατεία δεν χώνευαν ο ένας τον άλλο, ερχόντουσαν στα χέρια, για να επέμβει κάποια στιγμή η αστυνομία. Διηγούνται ότι κάποια φορά που οι δύο "τρελλοί" είχαν οδηγηθεί στο δικαστήριο, απολογούμενος ο Αρκοντής ρώτησε τον δικαστή κατά πόσο δύο τρελλοί μπορούν να περιφέρονται στην ίδια πόλη. Και ο δικαστής δεν δίστασε να ανταποκριθεί στο μήνυμα μοιράζοντας τη Λεμεσό στους δύο "τρελλούς". Όμως τα σύνορα παρέμειναν αφρούρητα και ήταν επόμενο η συνοριακή περιοχή να γίνεται συχνά θέατρο πολέμου, όπου οι πέτρες αποτελούσαν το κυριότερο όπλο.
Οι καυγάδες των δύο "τρελλών" ήταν το ψωμοτύρι των χασομέρηδων, που το μόνο που τους ενδιέφερε ήταν να τους κουρδίσουν, απολαμβάνοντας έτσι τη λόξα τους. Ωστόσο, δεν είναι αυτό που επέβαλε την αναφορά στον Αρκοντή. Ούτε βέβαια το γεγονός ότι ο Αρκοντής ήταν το νόθο παιδί ενός από τους άρχοντες της πολιτείας μας, που αφού γλέντησε την άμοιρη παραδουλεύτρα του, την πέταξε στο δρόμο προτού αποκαλυφθεί το σκάνδαλο. Αυτή η περιγραφή δε θα μπορούσε να αποτελέσει σκόπευση για ένα κείμενο σχετικά με τα προικιά της Λεμεσού, θα μπορούσε μάλλον να αποτελέσει κίνητρο μόνο για ένα διήγημα ή μυθιστόρημα, με όλες τις συναρπαστικές προεκτάσεις του.
Αποκλειστική σκόπευση, αυτής της περιγραφής, ήταν να αποδώσει την ιδιομορφία της "τρέλλας" του Αρκοντή, όπως από κοντά τη γνώρισε και την εκτίμησε ο συγγραφέας. Και αυτό, σαν αντιπαράθεση προς τα άλλα φαινόμενα κυνηγητού του πλουτισμού της εποχής, που ο συγγραφέας έζησε και περιέγραψε στο προηγούμενο κεφάλαιο.
Η πρώτη φορά (στα 1943), που ο συγγραφέας αντίκρυσε τον Αρκοντή, ήταν στη μεγάλη δημοτική αγορά της Λεμεσού. Τον παρακολουθούσε ξυπόλυτο και ρακένδυτο να προχωρεί από το ένα στο άλλο μαννάβικο: Η πουκαμίσα του ήταν δεμένη με την παντελόνα του, που έμοιζε με άδειο σακκί. Φαίνεται ότι οι μαννάβηδες γνώριζαν το σκοπό της τακτικής πρωινής επίσκεψης του Αρκοντή και τους ήταν ευχάριστο το καλημέρα του. Χωρίς καμιά άλλη κουβέντα ο κάθε μαννάβης τον φιλοδωρούσε με ένα φρούτο, που ο Αρκοντής με χαμόγελο και ένα θερμό ευχα¬ριστώ έριχνε μέσα στην πουκαμίσα του.
Συμπληρώνοντας το γύρο του, ευτυχισμένος από το βαρυφόρτωμα της πουκαμίσας του, που μετατρεπόταν σε φουσκωμένο σακκί, προχωρούσε προς την Πρώτη Αστική Σχολή, που βρισκόταν απέναντι, δίπλα στο Γυμνάσιο, στην οδό Ανδρέα Θεμιστοκλέους.
Το θέαμα του ξυπόλυτου "τρελλού" με την παραφουσκωμένη κοιλιά προκαλούσε τη θυμηδία και οι διαβάτες, που γνώριζαν τον Αρκοντή, αλλά δεν ήξεραν τι βρισκόταν κάτω από την πουκαμίσα αμολούσαν τα πειράγματα τους. Όμως ο Αρκοντής ούτε διάθεση, ούτε χρόνο διέθετε για να ανταπο¬κριθεί με τις συνηθισμένες βωμολοχίες του. Βιαζόταν να προφτάσει, προτού κτυπήσει ο κώδωνας του σχολείου. Φτάνοντας στην ώρα του, καθόταν στα σκαλοπάτια για να ξαποστάσει. Ταυτόχρονα χαϊδεύε τον κρυμμένο θησαυρό του, καλώντας τα παιδιά να πάρουν από το χέρι του εκείνο το φρουτάκι, που ίσως ο πατέρας τους να μην είχε τη δυνατότητα να συμπληρώσει στο καθημερινό καλάθι. Θα πρέπει να θυμίσω ότι, εκείνη την εποχή, η μικρή μας πολιτεία πλημμύριζε από το φτωχολόι.
Ο φίλος παιδονόμος, που φαίνεται ότι από φτωχικό γάλα ήταν βυζασμένος και που παρακολουθούσε το πρωινό εντυπωσιακό φαινόμενο, διηγόταν με πόση στοργή ο Αρκοντής μοίραζε τα φρούτα και με πόση ευχαρίστηση τα δέχονταν τα παιδιά. Τύχαιναν φυσικά και τα ανάποδα που προέρχονταν από τα παιδιά των χορτάτων. Αυτά, όχι μόνο δεν πλησίαζαν τον "τρελλό" αλλά και πετούσαν βαριά λόγια εναντίον του, ενώ αυτός ανταποκρινόταν: "Δεν πειράζει. Νάστε καλά. Δυστυχώς υπάρχουν πολλά παιδιά νηστικά στο σχολείο και τα φρούτα μου είναι λίγα".
Χόρταινε ο Αρκοντής με την ευχαρίστηση των παιδιών. Για τον εαυτό του τίποτε δεν κράταγε. Και όταν τέλειωνε με άδεια την πουκαμίσα και με ένα χαμόγελο που έλαμπε στο πρόσωπο, σήκωνε αργά το χέρι για αποχαιρετισμό, έστω και αν κανένας δεν τον παρακολουθούσε. Τι να σκεφτόταν; Ποιος ξέρει; Πάντως η επόμενη μέρα, πρέπει να ήταν στο κέντρο της σκέψης του. Τι θα συνέβαινε στη συνέχεια του πρωινού, δεν τον απασχολούσε. Αυτό εξαρτιόταν μόνο από εκείνους που ανέμεναν να διασκεδάσουν με τον τρελλάρα.
Κάποια στιγμή ο Αρκοντής έμαθε ότι ο αριστοκράτης πατέρας του είχε χάσει όλα τα πλούτη του. Όλες οι επιχειρήσεις του πήγαν φούντο. Συγγενείς και φίλοι τον είχαν λησμονήσει. Το τι σκέφτηκε ο Αρκοντής όταν το έμαθε, Βγαίνει από το πιο κάτω περιστατικό, που ήταν γνωστό σε ένα πολύ στενό κύκλο.
Φρόντισε ο Αρκοντής και πληροφορήθηκε ότι ο πατέρας του έμενε μόνος σε κάποιο παλαιό σπιτάκι, σε ένα απόμερο παρα¬λιακό δρόμο. Πήγε εκεί για να κατατοπιστεί. Βρήκε ότι το παραθυράκι του μικρού σπιτιού, ήταν κατάλληλο για το σκοπό που είχε Βάλει στο φτωχό του μυαλό.
Έτσι από την άλλη μέρα, κρυφά από το Θεό και τους ανθρώπους, λίγο πριν από τα χαράματα, θα πήγαινε εκεί και θα έΒαζε στο πεζούλι του παραθύρου λίγα χρήματα, ένα μέρος από εκείνα που προέκυπταν από τα φιλοδωρήματα εκείνων που απολάμβαναν τις τρέλλες του.
Ο πατέρας ανοίγοντας κάθε πρωί το παράθυρο σταυροκοπιόταν. Και θα πρέπει να αναλογιζόταν, ποιος καλός χριστιανός τον σκεφτόταν ... Κι ήταν επόμενο να φροντίσει να λύσει το μυστήριο. Το ελαφρό κροτάλισμα του χρήματος του επέτρεπε να σκεφτεί ότι ο μυστηριώδης ευεργέτης του τοποθετούσε τα χρήματα το πρωί, προτού ακόμη ξημερώσει. Έτσι, δεν είχε τίποτε άλλο να κάμει παρά να παραμονεύσει. Έτσι και έγινε για να μείνει τελικά άναυδος αντικρύζοντας τον απόκληρο γυιό του. Όμως προτού συνέλθει και ανοίξει το στόμα του, άκουσε την οργισμένη φωνή του Αρκοντή: "Πεζεβέγκη, ήταν ανάγκη να ανοίξεις το παράθυρο;" και το άγνωστο γι αυτόν παιδί του, τρέχοντας, χάθηκε από τα μάτια του.
Αυτά τα δύο περιστατικά ήταν υπεραρκετά, για να εκτιμηθεί το βάθος των αισθημάτων του "τρελλού" Αρκοντή. Όμως δεν ήταν μόνο αυτά που επέβαλλαν να τον ξεχωρίσει κανείς από τους άλλους "τρελλούς".
Ένα πρωινό, ο γραμματέας του δημαρχειακού γραφείου ανάγγειλε στον Δήμαρχο ότι ο Αρκοντής επέμενε να τον δει προσωπικά και ότι με κανένα τρόπο δεν κατόρθωσε να του αποσπάσει το λόγο της επίσκεψης.
Χαμογέλασε ο Δήμαρχος και αφήνοντας κατάπληκτο το γραμματέα, έσπευσε να ανοίξει την πόρτα και να καλωσορίσει τον Αρκοντή.
Αμήχανος και με φόβο τι θα συνέβαινε στο διπλανό του δωμάτιο, αποσύρθηκε ο γραμματέας, με την παράκληση του Δημάρχου να κλείσει την πόρτα και να μην αφήσει κανένα να περάσει προτού φύγει ο Αρκοντής.
Πρέπει πολύ να παραξενεύτηκε ο Αρκοντής, όταν ο Δήμαρχος του υπέδειξε να καθήσει. Ήταν αυτός, άνθρωπος ξυπόλυτος να καθήσει σε πολυθρόνα; Γι αυτό χαμογελώντας αποκρίθηκε: Δεν ήρθα για βίζιτα, ούτε εσύ ούτε εγώ έχουμε καιρό. Ήρθα μόνο να σου πω ότι στους μακρυνούς μαχαλλάδες έχει πολλή φτώχεια. Να πάεις να δεις και να δακρύσουν τα μάτια σου. Φτώχεια, φτώχεια! Και άρχισε ακατάσχετα να περιγράφει. Όση ώρα μιλούσε ο Αρκοντής, το θέαμα στα σκαλοπάτια του σχο¬λείου νοερά έπαιρνε διαστάσεις μπροστά στα μάτια του Δημάρχου, ενώ η μορφή του Αρκοντή έλαμπε ανάμεσα στα παιδιά της φτωχολογιάς. Τότε δημιουργήθηκε η επιθυμία στο Δήμαρχο να γνωρίσει πιο πολλά από τα "έργα και τις ημέρες" εκείνου του "ανισόρροπου", που οι συμπολίτες του τον περιτριγύριζαν για να διασκεδάσουν με τις τρέλλες του.
Η ανάγκη για περίσκεψη ώθησε το Δήμαρχο να προτείνει στον Αρκοντή να πάνε μαζί για να δει από κοντά εκείνα που του εξιστορούσε. Προς στιγμή ο Αρκοντής τάχασε. Έμεινε για λίγο αμίλητος. Και όταν συνειδητοποίησε τι είχε ακούσει, αποκρίθηκε με υψωμένη τη φωνή: "Τι είναι αυτά που ακούω Δήμαρχε! Εσύ και εγώ να πάμε μαζί; Δεν θα ντραπείς; Εσύ κοτζάμ Δήμαρχος και εγώ ο γυιός της πελλοβασιούρας να πάμε μαζί; Θα σε πειράξουν οι χαραμοψούμηδες όπως πειράζουν και εμένα. Οι, όι δεν γίνεται. Φώναξε τους ανθρώπους σου και πήγαινε μαζί τους. Θα σας παραγγείλω εγώ πού να πάτε". Το γέλιο του Δημάρχου πλημμύρισε στο γραφείο του. Είχε, τώρα ακόμη ένα στοιχείο για να ανεβάσει τον Αρκοντή πιο ψηλά στην εκτίμηση του και αναλογίστηκε: "Είναι αυτός ο άνθρωπος, που όπως λένε δεν τα έχει τετρακόσια;"
Στη διαδρομή του αυτοκινήτου από τα δυτικά πραματευτάδικα ως το άνοιγμα προς τον τουρκομαχαλά δεν ήταν λίγοι οι περαστικοί, που κραύγαζαν: "Ελάτε να δείτε τον πελλο-Αρκοντή με τον πελλο-Δήμαρχο μας". Επιβεβαιωνόταν για δεύτερη φορά, πόσο βάσιμες ήταν οι έγνοιες του Αρκοντή ...
Ωστόσο η κοινή επίσκεψη στα χαμόσπιτα της φτωχογειτονιάς ήταν το έναυσμα που ώθησε στη συνέχεια το Δημοτικό Συμβούλιο της μικρής μας πολιτείας, να προχωρήσει στην ίδρυ-ση της Παιδικής Στέγης Λεμεσού.
Λεει ο λαός ότι η τρέλλα δεν πάει στα βουνά. Μάλιστα θα μπο¬ρούσε να πει κανείς ότι προτιμά να στρατοπεδεύει σε πλείστους λάτρεις ... του πλούτου ή και ρεμπέτες που δεν νοιάζονται για τη ζωή. Όμως η τρέλλα, στον χωρίς πατρογονικό όνομα Αρκοντή, δεν τα κατάφερε να εισχωρήσει. Ο Αρκοντής πέρασε από τη μικρή μας πολιτεία, ως ένας αθάνατος τρελλός φιλόσοφος.
Τον Αρκοντή τον έχασε η Λεμεσός και ίσως κανένας να μη γνωρίζει, που είναι ο τάφος του. Όμως εκείνοι, που έζησαν μερικές πτυχές της ζωής του, τον κρίνουν ως σύμβολο υψίστης ανθρωπιάς. Ήταν πράγματι τρελός ο Αρκοντής; Η ψυχιατρική θα μπορούσε να καθορίσει τα αίτια και το χαρακτήρα της τρέλλας του. Όμως το κεντρικό κύτταρο των παρατηρήσεων θάπρεπε να αναζητηθεί στη βάση της ανθρωπιάς.




















ΑΡΚΟΝΤΗΣ ΚΑΙ ΚΚΙΑΖΙΜΗΣ

*Από το βιβλίο του Πλουτή Σέρβα, πρώην Δημάρχου Λεμεσού, «Τα προικιά της Λεμεσού»

Σάββατο 17 Ιουλίου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                             Μέρος τρίτο
Ο χορός
Μεγάλη παράδοση όμως είχε η Λεμεσός και στο χορό που την διατηρεί βέβαια μέχρι και σήμερα. Η πρώτη παράσταση μπαλέτου στην Κύπρο με τίτλο «Ο χορός των τριών Μαργαριταριών» δόθηκε το 1920 σε διδασκαλία του αρχιμουσικού Γεωργίου Χουρμούζιου και σκηνικά-χορογραφία Νίκου Νικολαΐδη, ενώ χόρεψαν οι νεαρές Ισμήνη Καλλιπέτη, Αλίκη Παπαδοπούλου και Χρυσούλα Οθ. Γιαβόπουλου.
Τη σκυτάλη παίρνει η Λιλή Χούρη που δίκια θεωρείται ως η «μητέρα» της λεμεσιανής παράδοσης στο σύγχρονο μπαλέτο η αξέχαστη δασκάλα χορού και χορογράφος.
Από την τέχνη και την παιδευτική της δεινότητα βγήκαν όλες οι μετέπειτα δασκάλες μπαλέτου. Αξέχαστες επίσης παραμένουν οι μαθητικές θεατρικές παραστάσεις και τα χοροδράματα, στο Αθηναΐδειο Γυμνάσιο όπου ήταν καθηγήτρια.
Αν και δεν ήταν βασικά σπουδασμένη δασκάλα χορού, δημιουργεί για πολλά χρόνια μοναδικές ως σήμερα αξεπέραστες παραστάσεις χορού στις μαθητικές αλλά και στα ανθεστήρια και με άλλες ευκαιρίες ,καθώς και χορευτικές ομάδες στο λεμεσιανό καρναβάλι σαρώνοντας και τα βραβεία. Διδάσκει και κάνει να αγαπήσουν το χορό δεκάδες λεμεσιανές νέες πολλές από τις οποίες έγιναν με τη σειρά τους επαγγελματίες δασκάλες χορού σπουδάζοντας σε φημισμένες σχολές της Ευρώπης και της Ελλάδας.
Ο πρωταρχικός ρόλος του χορού στα Ανθεστήρια της Λεμεσού
Τα σύγχρονα Ανθεστήρια συνέχεια των Αρχαίων Ανθεστηρίων που ετελούντο στην αρχαία Αθήνα αλλά και στην Αρχαία Αμαθούντα (Παλιά Λεμεσό) αποτελούν άλλη μια πρωτιά της πλούσιας καλλιτεχνικής και καλαισθητικής παράδοσης της πόλης και συνέχεια της αρχαίας ιστορίας της, όπως και τα Καρναβάλια της. Από τα πρώτα κιόλας οργανωμένα από το Δήμο Λεμεσού Ανθεστήρια, το 1914, ο χορός έπαιζε πάντα πρωταρχικό ρόλο σ αυτά. Με τον ανταγωνισμό μεταξύ Γυμνασίων της πόλης ποιο θα παρουσιάσει τις καλύτερες χορογραφίες και τις σε χορευτικό ρυθμό παρελάσεις των ανθοστόλιστων αρμάτων και των συνοδών τους.
Χοροδιδάσκαλοι και χοροδιδασκαλεία
Στα μέσα της δεκαετίας του 1910 αρχίζουν να εμφανίζονται και οι πρώτες σχολές χορού τα χοροδιδασκαλία όπως τα έλεγαν τότε, όπου οι λεμεσιανοί «νέοι του συρμού», που ακλουθούσαν δηλαδή τις νέες τάσεις της μόδας, μαθαίνουν να στροβιλίζονται στους... «έξαλλους» χορούς της εποχής, το «φοξ-τροτ», του «ουαν στέηπ», του βαλς, ακόμα και το ταγκό που το μαθαίνουν με μεγαλύτερη ευκολία. Τα πρώτα χοροδιδασκαλεία, αυτά των Αργυρού Ανδρεόπουλου και Αντώνη Συμεωνίδη δίνουν στη συνέχεια τη σκυτάλη μετά το 1920 στους Ιωάννη Σοροκιάδη, Κωστάκη Μουστάκη ενώ βασιλιάς του χορού αναδεικνύεται τότε ο Κύρος Πλατρίτης γνωστός ως Κυρούδι λόγω του μικρού αλλά ευέλικτου αναστήματος του που καθιέρωσε και τον θεσμό του «μι-καρέμ» δηλαδή του μεσοσαράκοστου ή μικρά καρναβάλια. Να αναφέρουμε ακόμα και τους Xρ. Aποστολίδη και Γεωργιάδη. Οι γνωρίζοντες τους χορούς νέοι ήταν περιζήτητοι στα χορευτικά σαλόνια που τότε ήταν στα ξενοδοχεία της πόλης ή στα απογευματινά «τε ντανσάν», όπως αρέσκονταν να τα λένε για να νοιώθουν πιο ευρωπαίοι, (χορευτικά τέϊα) και τις βεγγέρες της ανερχόμενης τότε αριστοκρατίας της Λεμεσού. Σχετικά με αυτά λέει ο Κώστας Πιλαβάκης στο βιβλίο του «Η Λεμεσός σε άλλους καιρούς»:
«Τα χρόνια του πολέμου ( εννοεί τον Παγκόσμιο Πόλεμο) το λεμεσιανό κοινό ψυχαγωγείται και φορολογείται από τις συχνές εσπερίδες και τους χορούς που διοργανώνονται για φιλανθρωπικούς κυρίως σκοπούς. Η αγγλική παροικία λαμβάνει ενεργό μέρος με δικούς μας, όταν ιδίως οι εσπερίδες γίνονται για τον Αγγλικό Ερυθρό Σταυρό. Και λίγοι Γάλλοι που βρίσκονται στην πόλη (από το 1916-1918), μερικοί ασυρματιστές, διοργανώνουν κι' αυτοί μια εσπερίδα στην οποία διακρίθηκε ένας ωραίος Γάλλος στρατιωτικός, ό Charlie Le Maitre πού έκαμε τις καρδιές πολλών κοριτσιών να χτυπήσουν δυνατότερα! Γενικά οι Γάλλοι δημιούργησαν φιλικές σχέσεις με Λεμεσιανούς, έπαιρναν μέρος σε συναναστροφές και αφήκαν ευχάριστες εντυπώσεις.»
Ως χορογράφοι διακρίθηκαν επίσης και ο Νίκος Νικολαΐδης (λογοτέχνης και ζωγράφος) όπως είπαμε, αλλά και ο Γώγος Μιχαηλίδης γνωστός με το ψευδώνυμο «Μουτσοχίτο».
Το «χορευτικό και ευωδιαστό» μας αυτό ταξίδι θα σταματήσει εδώ για να συνεχίσουμε στην επόμενη έκδοση με άλλες εκφράσεις τέχνης και πολιτισμού στην πόλη μας.

Λεζάντες
Φώτο 1 Ο χορός των τριών Μαργαριταριών
Φώτο 2 Λιλή Χούρη
Φώτο 3 Ανθεστήρια στη δεκαετία του ‘50
Φώτο 4 Η Λιλή Χούρη ανάμεσα στις μαθήτριες της , αρχές της δεκαετίας του 60
Φώτο 5 Χορευτικό στα Ανθεστήρια στο ΓΣΟ δεκαετία του 60
Φώτο 6 Ο χοροδιδάσκαλος «το Κυρούδι»