Σάββατο 23 Οκτωβρίου 2010

Δημοσιογραφικά κείμενα

Περι Ιστορίας της πόλης ο λόγος. Από την τακτική στήλη μου "Τοις φρονίμοις ολίγα" στη "Φωνή της Λεμεσού". 23 Οκτβρίου 2010

Παρασκευή 22 Οκτωβρίου 2010

Σαν παλιό σινεμά και σαν τη Χαλιμά…

Ιανουάριος του 1961 και στο κινηματογραφόφιλο φιλοθεάμων κοινό της Λεμεσού βαρούσαν συναγερμοί!. Επί της οθόνης του ΡΙΑΛΤΟ ο «αισθηματικός κολοσσός» ΒΙΟΛΕΤΕΡΑ.
Το έργο που σύμφωνα με το πρόγραμμα του ΡΙΑΛΤΟ:
·         «Στην Αθήνα επροβάλλετο επί 6 μήνες σε 25 κινηματογράφους με συνεχή επέμβασιν της Αστυνομίας
·         Ενώ στην Θεσσαλονίκη έσπασαν τις πόρτες σε 9 κινηματογράφους
·         Οι κριτικοί της Ευρώπης έγραφαν «τόσο ωραίο φιλμ δεν ξαναείδαμε ποτέ!»

Πέμπτη 21 Οκτωβρίου 2010

Τα Οκτωβριανά του 1931

Ο Οκτώβρης είναι ο μήνας μιας  ιστορικής - και σημαντικής για τη πόλη μας και τη Κύπρο- επετείου. Αυτής των γεγονότων του 1931, γνωστών ως «Οκτωβριανών». Επέτειος μιας αυθόρμητης και ανοργάνωτης ουσιαστικά είναι αλήθεια, εξέγερσης του κυπριακού λαού εναντίον μιας καταπιεστικής αγγλικής αποικιοκρατικής διακυβέρνησης που καταπνίγηκε βέβαια εν τη γενέσει της με πολλούς τραυματίες αλλά και (λίγους ευτυχώς) νεκρούς και που κατέληξε σε μια μαύρη περίοδο δικτατορίας και καταπίεσης με το γνωστό όνομα «Παλμεροκρατία» , που το πήρε από το όνομα της από τον Άγγλο κυβερνήτη, σερ Χέρμπερτ Ρίτσμοντ Πάλμερ (1933-1939).
Στην εξέγερση αυτή εναντίον στην βαριά φορομπηχτική  και καταπιεστική πολιτική των άγγλων σημαντική, όπως πάντα, ήταν και  η συμβολή των λεμεσιανών αλλά και των πνευματικών και πολιτικών και θρησκευτικών ηγετών τους με επικεφαλής τον εθνεγέρτη Μητροπολίτη Κιτίου Νικόδημο Μυλωνά.
Ας  δούμε ένα σύντομο  χρονικό των γεγονότων της εξέγερσης αυτής  όπως περιγράφονται  (με πάσα σοβαρότητα όμως και καθόλου σατιρική διάθεση), στην σατιρική εφημερίδα της Λεμεσού  «Το Γέλιο» ημερομηνίας  2 Νοεμβρίου 1931 κάτω από τον τίτλο  « Η ΕΝ ΚΥΠΡΩ ΚΑΤΑΣΤΑΣΙΣ»:
«17 Οκτωβρίου. Παραίτησις του Μητροπολίτου Κιτίου και κυκλοφορία διαγγέλματος δια του οποίου εκήρυττε ανυπακοήν στους νόμους και την ένωσιν
18 Οκτωβρίου. Σύσκεψις των άλλων Βουλευτών στην Αρχιεπισκοπήν.
19.Οκτωβρίου. Παραίτησις Λανίτη, Φειδία και Αραδιπιώτη.
20 Οκτωβρίου. Υπόμνημα των υπολοίπων οκτώ  βουλευτών δια του οποίου εδήλωσαν ότι δεν παραιτούνται.
21 Οκτωβρίου. Παραίτησις των οκτώ βουλευτών, συγκέντρωσις στην Εμπορικήν Λέσχην πολλού πλήθους, ομιλίαι διαφόρων ρητόρων, όρκος στην σημαία, ξεκίνημα προς το κυβερνείο, εμπρησμός αυτού, συμπλοκή με αστυνομικούς, δεκαπέντε πληγωμένοι ο ένας θανασίμως.
22 Οκτωβρίου. Θάνατος του πληγωμένου Κληρίδη, μεγάλη νευρικότης εις όλην την Νήσον , άφιξις αυτοκινήτων δια να πάρουν τροφάς από την Λεμεσόν, επίθεσις πλήθους προς τα τροφοδοτικά αυτοκίνητα, καταστροφή των τροφών εκδίωξις  αυτοκινήτων, κωδωνοκρουσίαι συγκέντρωσις  κόσμου, διαδήλωσις, εμπρησμός οικίας Διοικητού, κήρυξις στρατιωτικού νόμου, δημοσιεύσεις αυστηροτάτων κανονισμών.
23 Οκτωβρίου. Αφιξις πολεμικών σκαφών εις τας διαφόρους πόλεις, αποβίβασις  πεζοναυτών και φρούρησις κυβερνητικών κτιρίων.
24 Οκτωβρίου. Σύλληψις του Μητροπολίτου Κιτίου, επιβίβασις αυτού επί του πολεμικού σκάφους. Κωδωνοκρουσίαι, συμπλοκή κάτω από την Μητρόπολιν, 7 πληγωμένοι εκ του πλήθους ο είς θανασίμως Παναγιώτης Δημητρίου υπέκυψε στα τραύματα του. Σύλληψις Χατζηπαύλου, Θεοδότου, Τσαγκαρίδη,  Καλοκασίδη και Διονυσίου Κυκκώτη.
25 Οκτωβρίου. Αναρχία σε μερικά χωριά, κλοπή όπλων αστυνομικών, άρνησις πληρωμής φόρων και αρπαγή των χρημάτων από ένα εισπράκτορα.
26 Οκτωβρίου. Αρπαγή του άλατος από την κυβερνητικήν αποθήκη Πυσσουρίου, πυρπόλησις αυτής και του Τελωνείου, σύλληψις Μητροπολίτη Κυρηνείας και Σάββα Λοιζίδη.
27 Οκτωβρίου. Σύλληψις Λανίτη, Κυριακίδη πατρός,  Κυριακίδη υιού, Ζήνωνος  Ρωσσίδη , Ιωάννου Ερωτόκριτου και Γαλατόπουλου εκ Πάφου.
28 Οκτωβρίου. Συλλήψεις διαφόρων εκ των χωρίων, ησυχία στας πόλεις, σκόρπιες παρανομίες σε διάφορα χωριά (αποκοπή τηλεγραφικών συρμάτων).
29 Οκτωβρίου.  Ακρα  ησυχία, δεν θα καταλάμβενε κανείς ότι έγειναν τόσες ταραχές αυτές τες μέρες αν έλειπαν οι στρατιώται εφ όπλου λόγχης, η κίνησις της αστυνομίας, ο στρατιωτικός νόμος και το κλείδωμα από τις 5 μ.μ. σπίτι.»
Με πρέπουσα λακωνικότητα όπως αρμόζει στη δραματικότητα των στιγμών περιγράφονται όπως είδατε τα γεγονότα.
Στα  δύσκολα χρόνια που ακλούθησαν επικράτησε «άκρα του τάφου σιωπή» όπως θα έλεγε και ο ποιητής.
Η κυβέρνηση της Ελλάδος άλλωστε  της οποίας αρχηγός ήταν ο Ελευθέριος Βενιζέλος, συμβούλευσε τους Κυπρίους  «να κάτσουν ήσυχοι και να μην προκαλούν προβλήματα στην φίλη και σύμμαχο Αγγλία»… με την κρυφή ελπίδα  και τον ευσεβή πόθο  πως με την πολιτική «του καλού παιδιού» οι άγγλοι θα έδιναν αυτονομία στους εξαθλιωμένους οικονομικά και καταπιεσμένους πολιτικά φτωχούς κυπρίους.
Στα χρόνια της καταπίεσης που όπως είπαμε ακολούθησε, απαγορεύτηκε οτιδήποτε θύμιζε Ελλάδα : ελληνική σημαία, εθνικός ύμνος, φωτογραφίες ηρώων, χάρτες της Ελλάδας κ.λ.π. Ακόμα και μολύβια και ρίγες με μπλε και άσπρες ραβδώσεις κατασχέθηκαν από τα παιδιά των σχολείων! Για τους Άγγλους υπήρχαν στη Κύπρο μόνο «Οθωμανοί και μη Οθωμανοί».
Μέχρι  την έναρξη του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου όμως, οπόταν η Αγγλία είχε ανάγκη τους  Κυπρίους για να στρατολογηθούν. Με προκηρύξεις καλούσαν τον Κυπριακό λαό να στρατολογηθεί και να «πολεμήσει δια την Ελλάδα και την ελευθερία»! 
«Αιώνια Βρετανία», τότε όπως και σήμερα…
                                                                                
Λεζάντες φωτογραφιών              
 Φώτο1  Ο περιβόητος κυβερνήτης- δικτάτορας της Κύπρου Πάλμερ σε σατιρικό  πρωτοσέλιδο σκίτσο της εφημερίδας «Το Γέλιο» της Λεμεσού που τον παρουσιάζει να έρχεται από την Γάμβια για να κυβερνήσει τους Κυπρίους.

Φώτο2   Ο εθνεγέρτης Μητροπολίτης Κιτίου Νικόδημος Μυλωνάς
Φώτο3   « 23 Οκτωβρίου 1931 :΄Αφιξις πολεμικών σκαφών εις τας διαφόρους πόλεις, αποβίβασις  πεζοναυτών και φρούρησις κυβερνητικών κτιρίων.»
Φώτο4  Η εφημερίδα της Λεμεσού «Χρόνος» ημερομηνίας 30 Οκτωβρίου 1931 με λογοκριμένη από τους άγγλους πρώτη σελίδα του από την αρθογραφία αναφορικά με τα γεγονότα της εξέγερσης.
                                       

Το τέλος μιας εποχής…

Αν όταν κλείνει ένα σχολείο λένε πως ανοίγει μια φυλακή, όταν κλείνει ένα βιβλιοπωλείο τι πρέπει να λέμε; Αν μάλιστα το βιβλιοπωλείο αυτό είναι και στενά συνυφασμένο με την ιστορία αυτής της πόλης αλλά και την ιστορία αυτού του τόπου, τότε τα πράγματα γίνονται ακόμα πιο σοβαρά και δραματικά νοσταλγικά.
Μιλούμε βέβαια, όπως εύκολα θα καταλάβατε για το ιστορικό Βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη, που σε λίγες μέρες θα κλείσει οριστικά τις πόρτες του για να μετατραπεί σε μεγαλοκατάστημα αθλητικών ειδών.(Σημεία των καιρών ;)
Το  (διατηρητέο ευτυχώς) κτίριο, κτίστηκε στις αρχές του 20ου αιώνα για να στεγάσει την οικογένεια του άρχοντα μεγαλέμπορου της εποχής Γεώργιου Μορίδη και της Μαρίας Μορίδη , γονέων  της Καλλιόπης Μορίδου συζύγου του μουσουργού Σόλωνα Μιχαηλίδη και του γνωστού ηθοποιού Θεόδωρου  Μορίδη. Στέγασε το 1920  στον άνω όροφο και την νεοϊδρυθείσα τότε, από τις Μαρία Μορίδη, Αθηναΐδα Λανίτου, Ευφροσύνη Χουρμούζιου και  Λέα Ταβελούδη, Ιδιωτική Σχολή Ξένων Γλωσσών που μεταφέρθηκε και μετεξελίχτηκε στη συνέχεια (σε άλλο οίκημα), σε Αθηναείδιο Γυμνάσιο.
Πωλήθηκε κατόπιν, αφού οι δουλειές του Μορίδη δεν πήγαιναν καλά, στον έμπορο Προκόπη Παπαδόπουλο που μετέτρεψε το ισόγειο σε καταστήματα  για να στεγάσουν το ξυλεμπορικό του και να αγοραστεί τελικά από τον βιβλιοπώλη Ανδρέα Ιωαννίδη και να επεκτείνει το βιβλιοπωλείο του σε ολόκληρο το κτίριο.
Το βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη από τα μέσα της δεκαετίας του 50 μέχρι σήμερα αποτελούσε το φάρο και τον παράδεισο όλων των βιβλιόφιλων της πόλης. Εκεί  έβρισκαν καταφύγιο για να ξεδιψάσουν τη δίψα τους για κάθε είδους γνώση, επιστημονική, λογοτεχνική, εκπαιδευτική,  γενικής και ειδικής παιδείας. Γενιές και γενιές λεμεσιανών γαλουχήθηκαν και μορφώθηκαν αγοράζοντας τα βιβλία τους «στου Ιωαννίδη» και οι δυο αυτές λέξεις έγιναν συνώνυμο της γνώσης.
Όμως ο Ιωαννίδης και το βιβλιοπωλείο του έπαιξε και ένα άλλο ιστορικό ρόλο στον αγώνα του κυπριακού λαού για απελευθέρωση.
Από τα πρώτα μέλη της ΕΟΚΑ ο ίδιος, χρησιμοποίησε τα βιβλία που έφερνε από την Ελλάδα ως μέσο για να αποστέλλεται με αυτά και ο οπλισμός για την ΕΟΚΑ. Μέχρι την ημέρα που οι άγγλοι το ανακάλυψαν, ύστερα από πληροφορία Εφιάλτη, τον συνέλαβαν και τον έστειλαν στα κρατητήρια πολιτικών κρατουμένων.
Το Βιβλιοπωλείο Ιωαννίδη με το κλείσιμο του σηματοδοτεί επομένως και το κλείσιμο μιας ολόκληρης και πολύπλευρης εποχής για την Ιστορία της πόλης αλλά και της Κύπρου.
Κρίμα γιατί το ΤΕΠΑΚ-που ανακτά κάθε ιστορικό κτίριο και το αποδίδει στη Παιδεία αναδεικνύοντας έτσι την ιστορία του και την ιστορία της πόλης ταυτόχρονα-δεν άρπαξε την ευκαιρία να το αποκτήσει και να το αποδώσει στη πόλη και την Κύπρο για εκπαιδευτική χρήση, από εκεί δηλαδή που ξεκίνησε και συνέχισε μέχρι των ημερών μας…

Παρασκευή 8 Οκτωβρίου 2010

Η μεγάλη παράδοση και συμβολή της Λεμεσού στον πολιτισμό της Κύπρου

                                                                         Μέρος έβδομο


Οι  Τέχνες στη Λεμεσό

Ο Κινηματογράφος

Παραμονή των Χριστουγέννων του 1917- ανήμερα των Φώτων του 1918 με το νέο ημερολόγιο-  συμβαίνει στη Λεμεσό ένα ιστορικό γεγονός για την ιστορία του κινηματογράφου στη Λεμεσό και την Κύπρο. Παρουσιάζεται στο Θέατρο Χατζηπαύλου η πρώτη , ερασιτεχνική έστω, καθαρά κυπριακή κινηματογραφική παραγωγή.
Να πάρουμε όμως τα πράματα από την αρχή.
Την εποχή εκείνη ο πολυπράγμων και πολυτάλαντος λεμεσιανός Αντώνης  Πηλαβάκης  φέρνει στη Κύπρο την πρώτη κινηματογραφική εικονοληπτική μηχανή.
Ο Αντώνης Πηλαβάκης, γιος του επίσης πρωτοπόρου στον τομέα της κυπριακής βιομηχανίας, ναυτιλίας και τραπεζικών επιχειρήσεων Αριστοκλή Πηλαβάκη, ήταν έμπορος-παραγγελιοδοχος αλλά ασχολείτο ακόμα και με την φωτογραφία και την αρχιτεκτονική αφού με αρχικά σχεδία που καταρτίζει το 1914 στο Παρίσι από γνωστό αρχιτεκτονικό γραφείο και με  τη βοήθεια στη συνέχεια του φίλου του αρχιτέκτονα Ζαχαρία Βόνδα στη Λεμεσό, τροποποιεί , αναπροσαρμόζει ο ίδιος και επιβλέπει την ανέγερση της μεγαλεπήβολης κατοικίας του που σήμερα στεγάζει (τρόπος του λέγειν… ) τη Δημοτική Βιβλιοθήκη στην οδό  αγίου Ανδρέου.
Με την μηχανή του λοιπόν αυτή απαθανατίζει ιστορικά γεγονότα, σκηνές από την καθημερινή ζωή της Λεμεσού, πρόσωπα και προσωπικότητες της πόλης και άλλα.
Στο Θέατρο λοιπόν Χατζηπαύλου, όπως είπαμε στην αρχή, παρουσιάζει διάφορες ταινίες μικρού μεγέθους που γύρισε και περιλάμβανε , σύμφωνα και με τη σχετική αγγελία-διαφημιση στις λεμεσιανές εφημερίδες της εποχής - την Γιορτή των Παλλεμεσίων του 1917, τις ιπποδρομίες  της Λεμεσού, τη ζωή στο αριστοκρατικό θέρετρο των Πλατρών με εμφάνιση επιφανών προσωπικοτήτων της εποχής, τον Δημόσιο Κήπο, και άλλα. Κατά την διάρκεια της προβολής παρουσιάζεται ακόμα και ένα άλλο σημαντικό ιστορικό γεγονός. Η πρώτη -υποτυπώδης έστω- ταινία κινουμένων σχεδίων με σκίτσα του Γιώργου Φασουλιώτη, με το   «καρικατουριστικό τάλαντο» του οποίου παρουσιάζονται επί της οθόνης  «διάφορα σκίτσα γνωστοτάτων  φίλων Λεμεσιανών κ.τ.λ. κ.τ.λ.» σύμφωνα με το δημοσίευμα.
Από το σημαντικότατο αυτό ιστορικό υλικό , η κόρη του Ελίζαμπεθ  Πηλαβάκη συντήρησε και διέσωσε τελικά ένα σύνολο οκτώ λεπτών που θα πρέπει να αξιοποιηθεί και προβληθεί κατάλληλα και όπως αξίζει στη σημασία που έχει.

Η Φωτογραφία
 Η φωτογραφική τέχνη επίσης γνώρισε ημέρες δόξας λαμπρές στη Λεμεσό. Με κύριους εκπρόσωπους τον Παύλο Ιωάννη Φώσκολο (1852-1927) και τον Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν. Υπήρξαν ασφαλώς και πολλοί άλλοι σημαντικοί φωτογράφοι με αξιόλογο καλλιτεχνικό και ιστορικό έργο που μένει ακόμα αναξιοποίητο από την πόλη και τους μελετητές της ιστορίας της αλλά θα περιοριστούμε σε σύντομη αναφορά στους δυο αυτούς φωτογράφους λόγω στενότητας χώρου.
Ο Φώσκολος, γεννημένος στη Σμύρνη έρχεται στην Κυπρο με την άφιξη εδώ των άγγλων και εγκαθίσταται στη Λεμεσό όπου μαζί με τον Αρμένη φωτογράφο Μ. Παπατζιάν  ( μέχρι το 1890),  ανοίγει το πρώτο επαγγελματικό φωτογραφείο στην πόλη. Σύμφωνα με τον ιστοριοδίφη Αριστείδη Κουδουνάρη : «Ό Φώσκολος εσυνέχισε μόνος σχεδόν μέχρι τέλους της ζωής του. Υπήρξε φωτογράφος του τότε Ύπατου Άρμοστού Sir Robert Biddulp. Διετέλεσε δια πολλά χρόνια φωτο­γράφος των βρετανικών στρατευμάτων, όλων σχεδόν των οικογενειών της πόλεως, αλλά και άλλων από τας άλλας πόλεις. Εφωτογράφισε δημοσίας, ιδιωτικάς κοινωνικάς εκδηλώσεις, εκδρομάς εις τα βουνά, αρχαιολογικούς χώρους, μοναστήρια, πανοραμικάς ό­ψεις πόλεων. Δραστήριος ων αφιέρωσε μέγα μέρος του χρόνου εις την δημιουργίαν κάρτ-ποστάλ δι' όλην την Κύπρον. Δια το καλλιτεχνικόν του ταλέντον έτυχεν του χρυσού μεταλλίου υπό της εν Αθήναις Κυπρια­κής Εκθέσεως, η οποία έγινεν εις Ζάππειον τό 1901  και της Βιομηχανικής Εκθέσεως το 1911, ή οποία έγι­νεν εις Λεμεσόν»
Ο  φωτογράφος ΄Εντουαρντ αρμενικής καταγωγής και γεννημένος στην Κιλικία της Μικράς Ασίας από εύπορη και μορφωμένη οικογένεια που καταφεύγει στη Κύπρο καταδιωγμένη για να σωθεί από την τουρκική γενοκτονία.  Ο πατέρας του καθηγητής και λόγιος, για βιοπορισμό επιδίδεται  στην προσφυγιά στην φωτογραφική τέχνη στην οποία μυεί και τον μικρό Εντουαρντ.
Το 1920  σε ηλικία 18 χρονών έρχεται στη Λεμεσό και γίνεται μαθητής του Φώσκολου από τον οποίον μυείται στα μυστικά της καλλιτεχνικής φωτογραφίας και του πορτρέτου. Μένει μαζί του για έξη χρόνια και με το θάνατο του Φώσκολου ανοίγει το δικό του φωτογραφείο μαζί με τον αδελφό του, επίσης σημαντικό φωτογράφο Βαρούς . Για πολλές δεκαετίες φωτογραφίζει τα πρόσωπα όλων των λεμεσιανών αλλά αφήνει και μοναδικής ιστορικής αξίας φωτογραφίες  τοπίων, χώρων και κτηρίων της πόλης και φωτογραφικού ρεπορτάζ, όπως τα μεγάλα συλλαλητήρια των οκτωβριανών του 1931.
Ο γράφων μαζί με την ιστορικό Άννα Μαραγκού  επιμελείται το 1999 την έκδοση φωτογραφικού άλμπουμ με ενδεικτική  δουλειά του ΄Εντουαρντ, έκδοση του Πολιτιστικού Ιδρύματος της Λαϊκής Τράπεζας
Έπεται συνέχεια.
  
Λεζάντες

Φώτο 1  Ο Αντώνης Πηλαβάκης ποζάρει περήφανος μπροστά στο υπό ανέγερση κτήριο του.  
Φώτο 2     Η αγγελία-διαφήμιση της πρώτης προβολής των ταινιών του Πηλαβάκη.
Φώτο  3  Ιωάννης-Παύλος Φώσκολος.
Φώτο 4  Γενική άποψη της Λεμεσού του 1878 σε φωτογραφία Φώσκολου
Φώτο 5      Ο Έντουαρντ Βοσκεριτσιάν
Φώτο 6      Δείγμα της μοναδικής και ιστορικής φωτογραφίας του Έντουαρντ.