Πέμπτη 31 Μαΐου 2012

Ο Καζαντζάκης στη Λεμεσό


Έκλεισαν τις μέρες αυτές 86 ακριβώς χρόνια από την πρώτη και μοναδική επίσκεψη στην Κύπρο και τη Λεμεσό, του γίγαντα της παγκόσμιας λογοτεχνίας Νίκου Καζαντζάκη. Την σημαντική αυτή επίσκεψη θα τη δούμε,  σε δυο και ίσως, αν χρειαστεί και σε τρείς συνέχειες, μέσα κυρίως από ένα ενδιαφέρον κείμενο του λογοτέχνη Γιάννη Λέφκη στο βιβλίο του «Οι ρίζες» (σελ. 169) και σε ένα ακόμα πιο ενδιαφέρον δημοσίευμα του λεμεσιανού δημοσιογράφου και εκδότη του «Παρατηρητή» Πάνου Φασουλιώτη στην εφημερίδα του τον Μάρτιο του 1958 κάτω από τον τίτλο «Συνάντηση και γνωριμία μου με τον Νίκο Καζαντζάκη».

Μέρος πρώτο

Η Ιστορία μας αρχίζει με ένα δημοσίευμα στα «ψιλά» μιας μόνο εφημερίδας της Λεμεσού, του «Χρόνου» ημερομηνίας 28 Μαΐου 1926  κάτω από τον τίτλο «Σύντομοι ειδήσεις» που έλεγε πως,
«Αφίχθη εις την πόλιν μας κατόπιν μακράς περιοδείας του ανά την Ανατολήν  ο δημοσιογράφος κ. Νίκος Καζαντζάκης,   συντάκτης    της  γνωστής  μεγάλης Ελληνικής εφημερίδος
«Ελεύθερος Τύπος».
Λέει λοιπόν ο Λέφκης:
«Μόλις μάθαμε τον ερχομό του, σκεφτήκαμε να τον καλέσουμε στο Εργατικό Κέντρο Λεμεσού να μιλήσει στους εργάτες.
Δεν ήτανε ακόμα ο πολύ μεγάλος και ξακουσμένος συγγραφέας που έγινε αργότερα. Είχε όμως πάει στη Ρωσία κι είχε δει και γνωρίσει από κοντά, τον καινούργιο κόσμο που γενιότανε μεσ' από τις στάχτες και τα αίματα της μεγάλης Επανάστασης του Οχτόβρη, της μεγάλης Επανάστασης των αιώνων. Κ έχοντας δει αυτή τη νέα κοσμογονία θα ήτανε σε θέση, καλύτερα απ' όποιον άλλο, να μιλήσει στους εργάτες της Λεμεσού γι' αφτήν.
Του έγινε πρόσκληση από το Εργατικό Κέντρο. Κι εκείνος πρόθυμα δέχτηκε και μίλησε στους συγκεντρωμένους εργάτες.
Στο τέλος της ομιλίας του μια ομάδα κοριτσιών, μ' επικεφαλής την αδερφή του Σκελέα[1], Κλειώ, του πρόσφερε ανθοδέσμη από κόκκινα γαρούφαλλα. Μα καθώς ανάμεσα σ' αφτά, ήτανε κι ένα λίγο κόκκινο - λίγο κίτρινο, εκείνος χαριτολογώντας με νόημα είπε: «απορώ πως σας ξέφυγε αφτό το επαμφοτερίζον».
Σχετικά μ' εκείνη την ομιλία, ο «Νέος Άνθρωπος»[2] της 1/6/1926, έγραφε:   «ύστερα από πρόσκληση της επιτροπής του Εργατικού Κέντρου Λεμεσού επισκέφτηκε προχτές Σάββατο το Εργατικό Κέντρο ο δημοσιογράφος κι ανταποκριτής του «Ελεύθερου Τύπου» της Αθήνας κ. Ν. Καζαντζάκης που για 2 ώρες μίλησε στους εργάτες....
Και στο κατοπινό φύλλο, των 15/6/1926, δημοσίευε κάτω από τον τίτλο « Ένας ξένος», το πιο κάτω κείμενο μου:
-Πήγα κι εγώ στο Κέντρο τη νύχτα που ο κ. Καζαντζάκης ήρθε να μας βρει και να κουβεντιάσει μαζί μας. Είχα αργήσει κιόλας λίγο γιατί τ' αφεντικό μου καβγάδιζε πως τα κέρδη ήτανε λίγα και πως έπρεπε να κοπεί το μεροκάματο. Ήθελε να κόψει απ' το ψωμί μου, για να μεγαλώσει το κέρδος του, ο αλιτήριος!
Μπήκα στο Κέντρο με την καρδιά βαριά σα μολύβι. Σ' όλο το δρόμο συλλογιζόμουνα γιατί τάχα οι άνθρωποι αφτοί να γνιάζουνται περισσότερο για την μπενζίνα του αφτοκινήτου τους παρά για το ψωμί το δικό μας.
Έτσι στενοχωρεμένος που μπήκα, είδα τους συντρόφους μαζεμένους ν' ακούνε τον ξένο που μιλούσε. Στα μάτια τους είδα ζωγραφισμένη τη χαρά. Κάθισα κ εγώ ν' ακούσω. Κι όλο θυμόμουνα την άσκημη γλώσσα του αφεντικού μου. Μα σιγά-σιγά η ομιλία του ξένου, μ' έκανε να ξεχάσω τον καβγά και να προσηλωθώ στα λόγια του. Μιλούσε μ' ενθουσιασμό για τη Ρωσία. Για τη ζωή της εργατιάς. Για την ευτυχία που άρχισε να μπαίνει στα φτωχόσπιτα. Για την αδερφοσύνη και δικαιοσύνη που υπάρχει εκεί πάνω.
Τον κοιτάζω τάρα μέσα στα μάτια. Ψηλός. Λιγνός. Με τ' ανοιχτό πουκάμισο. Και τα κουρασμένα χαραχτηριστικά, που δείχνανε τον άνθρωπο που πολύ σκέφτηκε και πολύ πάλεψε. Μου θύμιζε όση ώρα μιλούσε, κάποιες μορφές που είχα δει μια φορά σε μια ξυλογραφία της Κόλβιτς.
Δεν θυμόμουνα πιο, ούτε το ψωμί, ούτε το αυτοκίνητο.Τα λόγια του ξένου με συνεπέρνανε. Κι ένιωσα την καρδιά μου σα ξαλαφρωμένη.
Κι όλο τον έβλεπα, τον παράξενο αυτόν άνθρωπο, που ήρθε από μακριά να μας φέρει λίγο κουράγιο στα βάσανα μας. Και να μας φυσήξει τον ενθουσιασμό του. Έναν ενθουσιασμό γιομάτο ζωή και νέβρο. Παράξενος άνθρωπος, μα την αλήθεια! Τόσα χρόνια κανένας απ' αφτούς που λένε μορφωμένους και πολύξερους δεν ανέβηκε τη σκάλα για να πει διό καλά λόγια. Και να μας ανοίξει τα στραβά μας. Καμιά φορά, αν μας έβρισκε κανένας απ αφτούς σε καμιά γωνιά του δρόμου, μας έλεγε: είμαι φίλος σας εγώ, έτσι, για να τον ξέρουμε δηλαδή, και να τον θυμόμαστε άμα μας χρειαστεί. Αφτό ήτανε όλο. Άλλη έγνοια δεν είχε για μας. Καρφί δεν του καιγότανε για τη βασανισμένη ζωή μας.
Και νάσου αφτός ο ξένος. Που έρχεται από μακριά Μαθαίνει πως είμαστε εδώ. Και δε χάνει καιρό. Τρέχει να μας δει. Κάτι ξέρει. Κάτι είδε εκεί κάτω που γύριζε στο μεγάλο κόσμο. Και σου λέει, άσκημο δεν είναι να το μάθουνε κι ετούτοι οι δύστυχοι. Θα τους χρειαστεί στη ζωή. Και θα τους δυναμώσει στον αγώνα τους για το ψωμί.
Μα για να το κάνεις αφτό, πρέπει να' σαι άνθρωπος. Κι αφτοί που τους λένε μορφωμένους εδώ κάτω, μπορεί να είναι σοφοί όσο θέλει, μα άνθρωποι δεν είναι. Το δείξανε κιόλας μερικοί που ζητήσανε να εμποδίσουνε, από φιλικό τάχα ενδιαφέρον, τον ξένο, να ρθεί στο Κέντρο. Φοβηθήκανε μη λερωθεί από τα λιγδιασμένα μας ρούχα, και λεκιάσει τα βελούδα τους.
Σ' αφτούς δε χρειάζεται άλλη απάντηση, απ' αφτή που τους έδωσε ο ίδιος: «Όσο πιο μακριά από το φτωχό βρίσκεστε, τόσο λιγότερο άνθρωποι είστε.»

  







Ο διανοούμενος και ποιητής Γιάννης Λέφκης




Στην επόμενη έκδοση η συνέχεια: Ο Πάνος Φασουλιώτης συναντά τον Καζαντζάκη


Λεζάντες
 Φώτο 2 Χρόνος 28 Μαΐου 1926
 Φώτο 3 Κλειώ Χριστοδουλίδη
 Φώτο 4 Το Εργατικό Κέντρο στην οδό Χατζηλοϊζή Μιχαηλίδη όπου έγινε η διάλεξη





[1] Εκ των πρωτεργατών και ιδρυτών του Κ. Κ. Κύπρου.    
[2] Εκφραστικό όργανο του Κ. Κ. Κύπρου

Πέμπτη 17 Μαΐου 2012

Το πρώτο οίκημα της ΑΕΛ


Από τις αναμνήσεις του πρώτου κεντρικού κυνηγού της ομάδας Β. Μουστερή

Προς τιμήν της ΑΕΛ, με την ευκαιρία της κατάκτησης του ποδοσφαιρικού πρωταθλήματος  2012,  ξαναφέρνουμε στην επιφάνεια ένα παλιό άρθρο του εκ των πρωτεργατών της ΑΕΛ Βίκτωρα Μουστερή.
Ο Β. Μουστερής υπήρξε εκ των ιδρυτικών μελών της ομάδας αλλά και πρώτος κεντρικός κυνηγός της. Παρόλο που στην ιστορία της ομάδας στην επίσημη ιστοσελίδα τηςΑΕΛ  αναφέρεται ως κεντρικός οπισθοφύλακας, εντούτοις σε δημοσιεύματα των εφημερίδων του 1930-31  όπου περιγράφονται εκτενώς διάφοροι αγώνες της ομάδας από τους πρώτους κιόλας μήνες της δημιουργίας της, ο Μουστερής αναφέρεται ως κεντρικός κυνηγός με σημαντική μάλιστα συμβολή στην επίτευξη σπουδαίων  νικών και αναφέροντας τον ως Μουστερίδη και όχι Μουστερή. Βλέπε για παράδειγμα στην εφημερίδα Χρόνο ημερομηνίας 10 Ιανουαρίου 1931την περιγραφή του αγώνα ΑΕΛ-Πεζοπορικου στη Λάρνακα στον οποίο η ΑΕΛ κατήγαγε συντριπτική νίκη απέναντι σε μια πανίσχυρη ομάδα με 6-1.
Το κείμενο του Μουστερή λέει:
  
« Παρ' όλον ότι το οίκημα βρι­σκόταν στον παραλιακό και κύ­ριο δρόμο, η περιοχή εκεί ήταν ήσυχη χωρίς το θόρυβο και τα καυσαέρια της τροχαίας γιατί τα αυτοκίνητα ήταν λιγοστά και η κυκλοφορία τους πολύ περιο­ρισμένη. Το κοινό μέσο μεταφο­ράς της εποχής ήταν το ποδή­λατο και για τους παραλήδες οι άμαξες, οι λεγόμενες «Βικτωρούδες» και τα «Landau».
Ένα ιδιαίτερο χαρακτηρι­στικό της περιοχής εκείνης ήταν την εποχή της Άνοιξης, όταν όλη η γύρω περιοχή μοσχοβολούσε κυριολεκτικά από την έντονη και διάχυτη μυρωδιά που σκορπού­σαν τα ανθισμένα λεμονόδεντρα του γειτονικού Δημόσιου Κήπου. Ιδιαίτερα δε τα βράδια με την απόλυτη ησυχία δημιουργείτο μια ατμόσφαιρα ανεπανάληπτη με αρκετή δόση ρομαντισμού.
ΔΥΟ περίπου μήνες μετά την ιστορική συγκέντρωση της 4ης Οκτωβρίου 1930, κατά οποία αποφασίστηκε η ίδρυση της, η ΑΕΛ στεγάστηκε στο ισόγειο της διώροφης κατοικίας του γιατρού Θ. Φράγκου, που βρι­σκόταν στον παραλιακό δρόμο μεταξύ του Γ.Σ.Ο. και του Δημόσιου Κήπου. Μακριά από το κέντρο και τη φασαρία της πόλης, σε μια ήσυχη περιοχή κοντά στη θάλασσα, που γειτ­νίαζε με τα ανατολικά όρια της μικρής τότε σε έκταση Λεμεσού, που είχε πληθυσμό 15,000 περίπου κατοίκους. Ήταν ένα μικρό οίκημα με πέντε δωμάτια που ήταν αρκετά τότε για τις περιορι­σμένες απαιτήσεις και ανάγκες του νεοϊδρυ­θέντος σωματείου, του οποίου τα μέλη μόλις ξεπερνούσαν τα 30.
Στο έμπα ήταν μια σχετικά μεγάλη αίθουσα (σάλα) κατάλληλα επιπλωμένη που χρησίμευε ως καθιστικό. Στη μέση ένα μπιλιάρδο και στους τοίχους ήταν αναρτημένες γυάλινες πινακίδες με μπλε φόντο και κίτρινα γράμματα (τα χρώ­ματα της ΑΕΛ), με διάφορα ρητά, όπως «Νους υγιής εν σώματι υγιή», «Όταν το θάρ­ρος χαθή το πάν εχάθη», «Ο αθλητής πρέ­πει να είναι σεμνός εις την νίκην και γεν­ναίος εις την ήτταν», «Η ευγένεια δεν στοι­χίζει τίποτε και αγοράζει τα πάντα», κ.α.
Στη συνέχεια ήταν ένα μικρό χωλ που οδηγούσε δεξιά στο δωμάτιο επιτραπέζιας αντισφαίρισης και αριστερά στην αίθουσα συνεδριάσεων του Δ.Σ. Πιο μέσα ήταν το δωμάτιο που χρησίμευε ως αποδυτήρια (το Γ.Σ.Ο. βρισκόταν σε μόνο λίγα μέτρα από­σταση), στο οποίο είχαν τοποθετηθεί μόνο πάγκοι χωρίς τον απαραίτητο εξοπλισμό και ντους, γιατί ο κάθε ποδοσφαιριστής φρό­ντιζε τον εαυτό του και ήταν υπεύθυνος για την ποδοσφαιρική του εξάρτιση, την οποία μάλιστα έπαιρνε σπίτι του και φρόντιζε για το πλύσιμο και τα αναγκαία μπαλώματα. Μπορεί εκείνο το δωμάτιο να μην υπάρχει πια, συνδέθηκε όμως μαζί μας συναισθη­ματικά με αξέχαστες στιγμές και αρκετές αναμνήσεις, καλές και κακές. Γέλια, χαρές και πανηγύρια ύστερα από κάθε νίκη μας, αλλά καταθλιπτική ατμόσφαιρα, νεκρική σιγή μετά την ήττα. Τέτοιο κλίμα επι­κρατούσε στο μικρό εκείνο χώρο ύστερα από κάθε συνάντηση - ανα­μνήσεις που μπορεί στο χρόνο να ξεθωριάζουν, μα δεν παθαίνουν και η θύ­μηση τους πάντα προκαλεί συγκίνηση...

Στο βάθος του οικήματος ήταν ακόμα ένα δωμάτιο, το οποίο αργότερα, περί τα τέ­λη του 1932, χρησίμευε ως υπνοδωμάτιο για τον αφιχθέντα τότε πρώτο Ελλαδίτη προ­πονητή της ΑΕΛ, Αργύρη Γαβαλά.
Απ' έξω ήταν ένα ευ­ρύχωρο στεγασμένο προ­αύλιο με όργανα γυμνα­στικής για όσους ήθελαν να ασκούνται και στο πίσω μέ­ρος μια μεγάλη αυλή, όπου είχε εγκατασταθεί φιλέ της πετόσφαιρας. Τα μέλη κυ­ριευμένα τότε από μεγάλο ενθουσιασμό με την ίδρυ­ση του νέου σωματείου μαζευόταν κάθε μέ­ρα στο οίκημα, το οποίο έσφυζε κυριολε­κτικά από νεανική ζωντάνια. Άλλοι για κα­φέ και κουβέντα και άλλοι για να ασχολη­θούν με τα διάφορα παιχνίδια, μπιλιάρδο, πιγκπογκ και πετόσφαιρα. Αξιοσημείωτο εί­ναι, ότι αμέσως μετά τη στέγαση της ΑΕΛ, η σχολική εφορία Λεμεσού έδωσε σε μας τους μαθητές την άδεια να συμμετέχουμε αγωνιστικά στις διάφορες αθλητικές της ομάδες (ως τότε απαγορευόταν η συμμε­τοχή μαθητών σε εξωσχολικές ομάδες) και επίσης μας επέτρεψε να συχνάζουμε στο οί­κημα του σωματείου. Η άδεια δόθηκε για δύο λόγους, (α) Η ΑΕΛ με την ίδρυση, και τα ιδρυ­τικά της μέλη με τη συμπεριφορά τους έδει­ξαν ότι ήταν ένα σοβαρό αθλητικό σωματείο με καθαρά αθλητικούς σκοπούς, και ήταν ένα άψογο και πολιτισμένο περιβάλλον μέσα στο οίκημα του σωματείου.
(β) Το άψογο και πολιτισμένο περιβάλ­λον μέσα στο οίκημα του σωματείου. Τόσο το Συμβούλιο όσο και τα λι­γοστά τότε μέλη, τα περισ­σότερα ιδρυτικά, ήταν πρό­σωπα μορφωμένα και με ήθος. Αναφέρω μερικά ονό­ματα: Στ. Πίττας, Κρ. Τορναρίτης, Ν. Σολομωνίδης, Λεύ­κιος Ζήνων, Γ. Λιμνατίτης, Ηρακλής, Γιάγκος, Μιχάλης και Ανδρέας Αραούζος, Μιχ. Ιακωβίδης, Μ. Μαληκίδης, Λ. Χρυσοστομίδης κ.ά., όλοι γνωστά και εκλεκτά μέλη της μικρής Λεμεσιανής κοινωνίας που αποτελούσαν την ελίτ της Λεμεσιανής νεολαίας.
Να θυμηθούμε τώρα και μερικά παράξε­να παιχνίδια τα οποία έπαιζαν κυρίως οι πιο νεαροί. Εκτός από τα συνηθισμένα μπι­λιάρδο, πιγκ πογκ και πετόσφαιρα μερικοί χωρισμένοι σε ομάδες και χρησιμοποιώντας το γήπεδο του βόλεϊ έπαιζαν ένα περίεργο παιχνίδι, το Deck Tennis (παιχνίδι που παί­ζεται στα πλοία), στο οποίο οι παίχτες αντί για μπάλα χρησιμοποιούσαν μια μικρή κουλούρα διαμέτρου 15-20 εκ. από καραβόσχοινο. Άλλοι πάλι διασκέδαζαν με ένα αστείο παιχνίδι δικής μας επινόησης που ονομάζαμε «φυσούνι». Παιζόταν στο τρα­πέζι του πιγκ πογκ, χωρίς δίκτυ βέβαια, από δύο άτομα ή ζεύγη που φυσώντας την πλαστική μπαλίτσα προσπαθούσαν να την περάσουν στην αντίπαλη περιοχή. Σ' αυτό το παράξενο παιχνίδι ξεχώριζε για τα δυ­νατά του πνευμόνια, ο νεαρός τότε και αρ­γότερα Υπουργός Εμπορίου, αείμνηστος Ανδρέας Αραούζος.
Δεν έλειπαν όμως και τα φαιδρά. Σε μια τέτοια περίπτωση πρωταγωνιστής ήταν ο Κρίτων Τορναρίτης, τέως Γενικός Εισαγγελέας, ο οποίος ηλικίας τότε 28 χρόνων, βρισκόταν στα πρώτα στάδια της δικηγορι­κής του σταδιοδρομίας. Ήταν μέλος του πρώ­του Δ.Σ. της ΑΕΛ και τακτικός θαμώνας του σωματείου. Ερχόταν πάντα στο οίκημα με την άμαξα και γνωστός για το χιούμορ του, του άρεσε να φέρει συχνά μαζί του ένα από τους γνωστούς γραφικούς τύπους της Λε­μεσού για να "σπάζει πλάκα". Πότε τον Πόαλο, ένα κακορίζικο και ιδιόρρυθμο τύπο, και πότε τον Μαυρόγιαγκο «τον προφήτη», ο οποίος πουλούσε κάρβουνα και παρ' όλον ότι η όραση του δεν τον βοηθούσε να δια­βάζει, έβλεπε οράματα, έκανε προφητείες και του άρεσε να ρητορεύει και να κάνει πο­λιτικές συζητήσεις. Ο Κριτωνής, λοιπόν, όπως χαϊδευτικά συνήθιζαν να τον αποκα­λούν γνωστοί και φίλοι, μεγάλο "πειραχτή­ρι" τους κούρδιζε και εκείνοι αντιδρώντας με αλλοπρόσαλλα ξεσπάσματα δημιουρ­γούσαν μια ατμόσφαιρα ευφορίας και κε­φιού, που την απολάμβαναν ξεκαρδισμέ­νοι στα γέλια όλοι οι παρευρισκόμενοι.
Αυτή ήταν περίπου μια σύντομη περι­γραφή του πρώτου σπιτιού της ΑΕΛ. Σε σύ­ντομο όμως χρονικό διάστημα, όταν τα μέλη αυξήθηκαν και πλήθαιναν οι αθλητι­κές υποχρεώσεις της ΑΕΛ, ένα πιο μεγά­λο οίκημα ήταν αναγκαίο. Έτσι το σωματείο μεταφέρθηκε και στεγάστηκε στο τρίπατο Κακαθύμη που βρισκόταν στην οδό Αγ. Ανδρέου στο κέντρο της πόλης. Εκείνο το οίκημα έχει συνδεθεί με πολλά και σημα­ντικά γεγονότα που σημάδεψαν την ιστο­ρική πορεία της ΑΕΛ



Λεζάντες:

Φώτο1 .      Βίκτωρ Μουστερής
Φώτο 2.        Το πρώτο οίκημα της ΑΕΛ στο αριστερό άκρο της φωτογραφίας, όπως φαίνεται από την αυλή των Δημοτικών Λουτρών που βρίσκονταν ακριβώς απέναντι από το ΓΣΟ.
Φώτο 3.        Η ταυτότητα με αριθμό 1 ανήκει στον πρώτο τερματοφύλακα της ΑΕΛ Γιώργο Κωνσταντίνου-Πλατσιάρα. Ένα ιστορικό περίεργο προς διερεύνηση: ενώ ως ημερομηνία ίδρυσης της ΑΕΛ θεωρείται ( και επίσημα) η 4η Οκτωβρίου 1930 εντούτοις η ταυτότητα φέρει ημερομηνία 1/7/1930.
Φώτο 4.       Η πρώτη ομάδα της ΑΕΛ το 1930-31
Φώτο 5.       Κρίτων Τορναρίτης  
Φώτο 6.       Σταύρος Πίττας
Φώτο 7.       Λεύκιος Ζήνων
Φώτο 8.       Ανδρέας Αραούζος
Φώτο 9.        Το ιστορικό και εξαιρετικής ομορφιάς τρίπατο Κακαθύμη, που ως το δεύτερο οίκημα της ΑΕΛ την στέγασε για δεκάδες χρόνια, όταν κατεδαφιζόταν στις αρχές της δεκαετίας του ’80 μέσα στη γενική αδιαφορία…