Οικονομική κρίση στη Λεμεσό και στη δεκαετία του ’20.

Ένα σημαδιακό άρθρο του Ν.Κλ. Λανίτη

   Η δεκαετία του 1920 ακολουθώντας και την παγκόσμια οικονομική ύφεση αλλά και άλλους ενδογενείς παράγοντες όπως οι βαριές και άδικες φορολογίες που επιβάλλει η αγγλικά κατοχή, τα μεγάλα αγροτικά χρέη αλλά και  η μάστιγα της εποχής, η τοκογλυφία (όχι από τις τράπεζες τότε…) από επαγγελματίες τοκογλύφους οδηγούν σε μεγάλη κρίση το λαό. Κρίση που θα οδηγήσει σε εξαθλίωση των μικροαστών και των αγροτών, θα δημιουργήσει οικονομικές ανισότητες και θα καταλήξει στο αποτυχημένο κίνημα των τον Οκτώβρη του 1931  ως μια εθνική αλλά και κοινωνική ταυτόχρονα επανάσταση.

Όμως παρόλα αυτά, από τη δεκαετία ήδη του 1910 αρχίζει μια οικονομική και κοινωνική διαφοροποίηση, που ολοκληρώνεται στο μεσοπόλεμο, κυρίως με τη βιομηχανική επεξεργασία οίνων και οινοπνευμάτων, με τα πρώτα μεγάλα καπνεργοστάσια, τη λειτουργία Κεραμείου και Μηχανουργείου – Χυτηρίου, τη σταδιακή δημιουργία εύρωστων εμπορικών οικογενειών και την εκμετάλλευση του αμιαντωρυχείου Τροόδους και του μεταλλείου της Καλαβασού.

Στα χρόνια του Α’ Παγκοσμίου πολέμου και στο μεσοπόλεμο, οι διακυμάνσεις της Οικονομίας προκάλεσαν μεγάλες ανακατατάξεις και πολλές πτωχεύσεις, αφού ο περιορισμός του εξωτερικού εμπορίου και των εξαγωγών, στα 1914-1918, και η οικονομική κρίση του 1929-1933 επέφεραν δραματική πτώση στις τιμές των αγροτικών προϊόντων. Σταθμό εξαιρετικής σημασίας αποτελεί η ίδρυση το 1926 της ΚΕΟΟ (Κυπριακή Εταιρεία Οίνων και Οινοπνευμάτων), με σύγχρονα εργοστάσια, και πρόεδρο του Συμβουλίου της τον Ν. Π. Λανίτη, δεσπόζουσα φυσιογνωμία της οικονομικής ζωής της πόλης αυτήν την περίοδο.

Μέσα σ αυτό το κλίμα η εφημερίδα της Λευκωσίας «Ελευθερία»  ξεκινά μεγάλη έρευνα σε μια σειρά από άρθρα με απόψεις επωνύμων Κυπρίων για τις δυσκολίες που αντιμετώπιζε η κυπριακή οικονομία και τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν.

Ανάμεσα στις προσωπικότητες αυτές καταθέτει τις απόψεις του και ο γνωστός λεμεσιανό δικηγόρος και βουλευτής N. Kλ. Λανίτης που αναφέρει ενδεικτικά στο άρθρο του: 

Ελευθερία 16 Οκτωβρίου 1926-Tο Οικονομικό Πρόβλημα Έρευνα της Ελευθερίας, γνώμαι διαφόρων προσώπων. H γνώμη του N.Kλ. Λανίτη.

H οικονομική οπισθοδρόμηση, όπως την λέτε εσείς, ή η οικονομική καταστροφή, όπως την λέω εγώ, του δυστυχισμένου αυτού τόπου, δύναται μόνον να αποκοπή ως εξής:

H πτωχή, η πενομένη, η επαιτούσα Kύπρος, είναι πλούσια, πλούσια εις γην εριβώλακα, εις θησαυρούς μεταλλίων, εις προϊόντα·  ελλείπουν ο νους και τα κεφάλαια· φέρετε τα αυτά και η καταστροφή ανεκόπη. O κυπριακός νους δια επιχειρήσεις είναι περιορισμένος· τοκογλυφία, μπακάλικον, παληοδέφτερα· καθένας που ξεύρει να γράφει το όνομά του, ενίοτε και χωρίς να ξεύρη γίνεται έμπορος και μετ’ολίγον και εμπορικός οίκος, αρκεί να βάλει και μιαν τηλεγραφικήν διεύθυνσιν και να έχει και ταχυδρομικόν κιβώτιον. Kαθένας είναι και βιομήχανος. Eυρήκαμεν κοκκινόχωμαν, ας κάμωμεν Kεραμείον. Έχομεν κρασίν μάτσουκον, αντιστάσεως μη ούσης γίνεται grave.

Θέλομεν λοιπόν νουν απ’έξω. “Eίσθε αίωνας πίσω από εμάς” έλεγεν επιστήμονας εκ Bώλου. Tα κρασιά μας άλλοτε τα καλλίτερα σήμερον έγιναν τα χειρότερα του κόσμου, αφού εξακολουθούμεν να μεταχειριζώμεθα τα βρωμόποδα μας ως πιεστήριον. Oιονδήποτε περί Kύπρου  βιβλίον αν ανοίξητε, θα σας είπη δια τον υποχθόνιον πλούτον της· ποιος Kυπριακός νους εσκέφθη να τον αναζητήση; Ένας ξένος, ο Tρομπέτας ήκουσε τυχαίως ότι μια περιοχή του  Tροόδους λέγεται Aμίαντος· αμέσως ανεύρε το μεταλλείο του Aμιάντου. O Kαίσαρ Tρομπέτας είναι εις των μέγιστων ευεργετών της Kύπρου. Hκολούθησεν η Σκουριώτισσα. Mε Ελληνικά κεφάλαια ανασκάπτεται το Mιτσερόν. εάν το Mιτσερον επιτύχη, η μεγαλουργός Αθηναϊκή εταιρεία θα δώση νέαν ζωήν εις όλην την Kύπρον. είμαι βέβαιος ότι η Αμμόχωστος θα ίδη αμέσως εργοστάσιον χημικών λιπασμάτων. Mεγαλεπίβολος εμπορικός οίκος της Λεμεσού, οι κύριοι N.Π.Λανίτης και Σία ενέπνευσεν εις την κολοσσιαίαν Eταιρείαν Oίνων και Oινοπνευμάτων των Aθηνών την ιδέαν της εκμεταλλεύσεως των κυπριακών σταφυλών, εστήθη τέλειον μεγαλειώδες εργοστάσιον εις το Πέρα Πεδί. Θα ακολουθήση και δεύτερον.

Nους λοιπόν έξωθεν και κεφάλαια έξωθεν. Από την Eλλάδα της οποίας η βιομηχανική κυρίως πρόοδος  και η γεωργική σήμερον ακμή καταπλήττει τον κόσμον, από την Eλλάδα δια την οποίαν ο πόνος μας είναι και ιδικός της πόνος, ας γίνη προσπάθεια να αναζητηθεί ο νους και το κεφάλαιον. Θα φέρουν νέαν ζωήν και κυρίως νέαν πνοήν εις την Kύπρον. Είμεθα ακόμη εδώ εις όλα εις το σκότος του παρελθόντος. Δεν είμεθα καθόλου συγχρονισμένοι, έχομεν ανάγκην να μας κινήσουν, να μας διδάξουν, να μας ανοίξουν τα μάτια, να μας λανσάρουν μέσα εις τας μεγάλας λεωφόρους της προόδου και του πολιτισμού. Όταν τούτο γίνη θα ανοιχθούν τα δειλά και συντηρητικά και πανικόβλητα κυπριακά κεφάλαια τα οποία φυγόντα από τα κομποδέματα των πολλών εστοιβάχθησαν εις τα χρηματοκιβώτια των ολίγων.»

Ας δούμε λίγα περί της ιδρύσεως της ΚΕΟΟ που στη συνέχεια μετονομάζεται σε ΚΕΟ.

Η σημασία της για τη βιομηχανική ιστορια του τόπου μας είναι τεράστια και αποτέλεσε για δεκάδες χρόνια η πρώτη και μεγαλύτερη βιομηχανία της Κύπρου.

 Το εργοστάσιο στο Πέρα Πεδί που ίδρυσε το 1891 η αγγλική εταιρεία Centaur Wine and Spirits Company αφού πέρασε διαδοχικά σε διάφορα ιδιοκτησιακά καθεστώτα και κλείνει το 1926 αγοράζεται από την νεοϊδρυθείσα εταιρεία ΚΕΟΟ με πρόεδρο τον μεγαλοεπιχειρηματία Ν. Π. Λανίτη με τη συμμετοχή και της Ελληνικής εταιρείας Οίνων και Οινοπνευματωδών. Και όπως λέει και ο Ν. Κλ. Λανίτης πράγματι στο τέλος του 1928 λειτουργεί και το  δεύτερο εργοστάσιο της στη Λεμεσό στο χώρο του πρώτου παλιού Παντοπωλείου (δίπλα στο μετέπειτα δεύτερο μικρό Παντοπωλείο που σήμερα μετατράπηκε σε θέατρο).Μερικά παλιά κτίρια του που βλέπουν προς την οδό Ειρήνης (τότε Βικτωρίας) απέναντι από το Κάστρο κατεδαφίζονται και κτίζονται σύγχρονα γραφεία όπως τα ξέρουμε και σήμερα. Την ίδια χρονιά ιδρύεται και το εργοστάσιο στη Μαλλιά.

Η παραγωγη εμφιαλωμένου κρασιού στο Πέρα Πεδί αρχίζει και το Δ.Σ της Eταιρείας στην πέμπτη του συνεδρίαση που έλαβε χώρα στη Λεμεσό στις 7 Aπριλίου 1927 αποφασίζει:

« όπως εις μεν τον λευκόν οίνον δοθή το όνομα Bεραγγέρα, συζύγου Pιχάρδου του Λεοντόθυμου, ης οι γάμοι εγένοντο εν τινι παρεκκλησίω εν τω φρουρίω Λεμεσού μετά την κατάληψιν της Nήσου υπό του Pιχάρδου του A’ βασιλέως της Aγγλίας κατά το 1191 μετά του στέμματος Nορμανδίας, Γαλλίας.  Eις δε τον ερυθρόν οίνον το όνομα Oθέλλος, ού σώζεται μέχρι σήμερον εν Aμμοχώστω ο πύργος ονομαζόμενος “Πύργος του Oθέλλου” με την εικόνα του πύργου επί της φιάλης.»

 

 

 

 

Φώτο 1.  Ν. Κλ. Λανίτης

Φώτο 2.  Ν. Π. Λανίτης ιδρυτής της ΚΕΟ

Φώτο 3.  Το πρώτο εργοστάσιο της ΚΕΟ απέναντι από το Κάστρο

Φώτο 4.  Άμαξα διανομής προϊόντων ΚΕΟ

Φώτο 5.  «Εις δε τον ερυθρόν οίνον το όνομα Oθέλλος». Η πρώτη ετικέτα του 1927 όπως δημοσιεύτηκε στις 24 Ιουνίου 1927 στην εφημερίδα της κυβέρνησης για κατοχύρωση..

Φώτο 6. Τα ορυχεία του Αμιάντου.

Φώτο 7. Λίγο μετά που γράφτηκε το άρθρο του Ν. Κλ. Λανίτη λειτουργεί και ο εναέριος που μεταφέρει το μετάλλευμα από το Τρόοδος στην παραλία της Λεμεσού για εξαγωγή.